Amea botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci IL, XXXII cild
Yüklə 7,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.2. CR növlərin ekoloji və fitosenoloji öyrənilmə üzrə əldə edilən nəticələr.
- Şəkil 3. CR növlərə əsas limit faktorlarının təsirini göstərən diaqram.
- Qeyd
- Şəkil 4. CR növlərin say dinamikasının vəziyyətini göstərən diaqram. Qeyd
- 8. Tədqiqatın nəticələrindən gələcək tədqiqatlarda istifadə perspektivləri
- РЕЗЮМЕ БИОСИСТЕМАТИЧЕСКИЕ ИСЛЕДОВАНИЯ И РАЗРАБОТКИ НАУЧНЫХ ОСНОВ ОХРАНЫ И ВОСТАНАВЛЕНИЯ İN SİTU ВЫСШИХ РАСТЕНИЙ
|
CR növlərin ekoloji səciyyəsi Taksonlar IUCN-nin Red List categories and criterias. Version 9.0 (September 2011) Rast gəldiyi biotop Ekoloji qrupu ALLIACEAE Allium affine CRB1ab(ii,iii,iv)+B2b(ii,ii i,iv) Otlu, daşlı-qayalı yamaclar, gilli torpaqlar Mezofit
ASPLENIACEAE Asplenium ruta – muraria CRB1a(i,ii,iii) Qayalıq Kserofit A.trichomanes CRB2ab(iii) Qayalıq Mezo-
kserofit Ceterach officinarum CRB2ab(iii) Qayalıq
Kserofit Phyllitis scоlоpеndrium CRB2ab(iii) Qayalıq Mezofit
ASTERACEAE Centaurea kobstanica CRB1ab(ii,iv) Gilli torpaqlar Kserofit Cladochaeta candidissima CRB2ab(iii) Qumlu yamaclar Mezofit
Evax contracta CRB2a (i,ii,iii,iv) Qumlu yamaclar Kserofit Lasiopogon muscoides CRB2a (i,ii,iii,iv) Qumlu yamaclar Kserofit Tragopogon collinus CRB2b(i,ii) Qumlu, daşlı, gilli, boz- gilli yamaclar, qayalıq Mezofit
T.orientalis CRB1b(i,ii,iv) Qumlu, daşlı, gilli, boz- gilli yamaclar, qayalıq Mezofit
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
4.2. CR növlərin ekoloji və fitosenoloji öyrənilmə üzrə əldə edilən nəticələr. İqlim-torpar şəraitinə uyğun olaraq Abşeronun bitkiliyi əsasən yarımsəhra bitkiliyi qurşağında yerləşir. Biomorflara gəldikdə isə burada birillik, çoxillik ot bitkiləri və kolluqlar rast gəlir. Birillik otlar arasında efemerlər, çoxilliklərdə isə efemeroidlər üstünlük təşkil edir (buraya həmçinin soğanaqlı və köküyumrulu bitkilər də daxildir). Yayda vegetasiyası intensivləşən dominantlara-şorəngə, yovşan, dəvətikanı kimi cinslərin növləri aiddir. Aparılan monitorinqlərlə aşkar edilmiş 60 CR növlərinin ekoloji qrupları və onların məskunlaşma sahələrinin əsas biotopları araşdırılmışdır. Çünki bu məlumatların növlərin ekoloji qiymətləndirilməsində böyük əhəmiyyəti vardır. Ekoloji qruplar arasında CR növləri ən çox mezofit (28 növ), sonra kserofit (18 növ), daha sonra mezokserofit (13 növ) formalarında təmsil olunurlar. Biotopoloji təhlil göstərir ki, ən çox CR növləri qumsal yerlərdə, sahil qumluqlarında və qumlu-gilli yamaclarda (26 növ), daşlı-qayalı, quraq yamaclarda (15 növ), daha sonra şoran, gilli torpaqlar, su qayalıqları divarları, qaya çatları kimi məskunlaşma yerləri (stasiyalar) yer alır .
Aparılan təhlil göstərir ki, Abşeron yarımadasında nadir və nəsli kəsilməkdə olan növlərin təbii stress amillərinin təsirindən CR statusa düşməsinin əsas limit faktorları yaşayış yerinin korlanması və arealın daralmasıdır. Əldə edilən bu nəticə Abşeronun ümumi landşaftının tədqiqi zamanı müəyyən edilmiş nəticələrlə üst-üstə düşür. Belə ki, son tədqiqatlar Abşeron yarımadasında yalnız 5% toxunulmamış ərazilərin qalmasını göstərmişdir [6]. Tədqiqat ərazisində növlərin CR vəziyyətinə düşməsinin əsas limit faktorları 3 qrupda cəmlənə bilər: təbii, antropogen və digər səbəblər. Birinci qrup səbəblərə yaşayış yerinin məhdud olması, bərpasının zəif getməsi olduğu halda, daha çox amillər antropogen təbiətlidir: sahil qumluqlarının daşınması, növlərin məskunlaşma sahələrinin tikinti altında qalması, lisenziyasız tədarük və mal-qara ilə otarılmadır. Bu limit faktorlarının təsiri altında növlərin sayı və tendensiyası get-gedə azalaraq CR halına düşmüşlər. Abşeronda nadir növlərin dayanıqlığının pozulmasında ayrı-ayrı limit faktorları qruplarının rolu müəyyən edilmişdir (Şəkil 3).
Şəkil 3. CR növlərə əsas limit faktorlarının təsirini göstərən diaqram. AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
Qeyd: Eyni bir növ bəzən bir neçə limit faktorlarına məruz qalır. 6.CR növlərin və növdaxili taksonların say dinamikasının öyrənilməsi üzrə əldə edilən nəticələr. Monitorinqlərlə CR növlərin təbiətdəki say dinamikasının təhlili göstərdi ki, onların əksəriyyəti tək-tək rast gəlir, get-gedə tükənir. İki növ (Allium affine, Tulipa biflora) yalnız bir prioritet sahədə, 5 növ isə (Tragopogon collinus, Bongardia chrysogonum, Nitraria schoberi, Calligonum bakuense, C.petunnikowii) yalnız 2 prioritet sahədə qalmışdır. Bəzi növlər yalnız herbari nüsxələrindən məlumdur və son onilliklərdə toplanılmayıb. Çox az halda növlər təbiətdə xırda populyasiyalar halında qalmışdr. Bir neçə növün isə təbiətdəki vəziyyəti məlum deyildir (Şəkil 4).
Qeyd: Eyni bir növ bəzən bir neçə say dinamikası tendensiyası altına düşə bilər. Cədvəl 3 7. CR növlərin mühafizə tədbirləri Növlər üzrə təkliflər Taksonlar Təbiətdə axtarışının davam etdirilməsi. Allium affine, Cachrys caspica, Sеsеli cunеifоlium, Asparagus ledebourii, Asplenium ruta – muraria, A.trichomanes, Ceterach officinarum, Phyllitis scоlоpеndrium, Centaurea kobstanica, Lasiopogon muscoides, Evax contracta, Bongardia chrysogonum, Clypeola microcarpa, Lеpidium crassifоlium, Ptеranthus dichоtоmus, Silene chlorifolia, Anabasis brachiata, Salsola nitraria, S.paulsenii, Convolvulus erinaceus, Astragalus calycinus, Ewersmannia subspinosa, Gagea sarmentosa, Linum strictum, Nitraria komarovii, Limonium suffruticosum, Ammochloa palaestina, Avena bruhnsiana, Rostraria cristata, Stipagrostis pennata, Trisetaria linearis, Anoqramma leptophylla Rezervat şəklində qorunması Matthiola odoratissima, Anabasis aphylla, Astragalus neoalbanicus, Phlomoides laciniata, Thymus karjaginii AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
Monitorinqlərin davam etdirilməsi Cladochaeta candidissima, Orchis caspia Populyasiyasının nəzarətə götürülməsi Tragopogon collinus, T.orientalis, Cakile euxina, Eruca sativa, Dianthus schemachensis, Melilotus caspius, Ornithogalum kochii, Iris acutiloba, Nitraria schoberi, Ophrys caucasica, Orchis caspia, Avena bruhnsiana, Calligonum aphyllum, C.bakuense, C.petunnikowii, Adiantum capillus-veneris Kulturaya keçirilməsi Matthiola odoratissima, Dianthus schemachensis, Ornithogalum kochii
Yayıldığı ərazilərin mühafizə edilməsi Cachrys caspica, Asplenium ruta – muraria, Convolvulus erinaceus, Astragalus calycinus, A.caspicus, A.caucasicus, Tulipa biflora, Stipa capensis, Anoqramma leptophylla Yasaqlıq təşkil edilməsi Acantholimon schemachense
1.
(CR) olan növləri müasir metod və yanaşmalarla tədqiq edilmişdir. Gələcəkdə bizim işləyib hazırladığımız üsul və yanaşmalarla digər 8 kateqoriyadan olan nadir taksonlar da öyrənilə bilər. 2.
regionunda yalnız Azərbaycanda, və eləcə də 13 növ Azərbaycan ərazisində yalnız Abşeronda rast gəlir. Onlar arasında Qafqaz endemi, subendem, relikt növlər də vardır. Gələcəkdə Qafqazın ali bitkilərinin “Qırmızı siyahısının” hazırlanmasında bu növlər üzrə bizim əldə etdiyimiz nəticələrdən həmin növlərin genofondunun mühafizəsində və bərpasında istifadə oluna bilər. 3.
(dərman, texniki, ədviyyəli, dekorativ və s.) və yüksək genetik potensiala malikdirlər. Gələcəkdə bu bitkilərin silinərək yer üzərindən yox olmasının qarşısını almaq üçün daha perspektivli biotexnoloji, gen mühəndisliyi metodlarının tətbiqi üçün tərəfimizdən toplanılmış germplazma materiallarından, onların arealları haqda informasiyalardan istifadə oluna bilər. ƏDƏBIYYAT 1.
Azərbaycan SSR-in “Qırmızı Kitabı”. Bakı, 1989. 2.
Əsgərоv A.M. Azərbaycan florasının konspekti. Bakı, 2011. 3.
Əsgərоv A.M. Azərbaycan florasının endemləri. Az EA Xəbərləri, biol.e.b. 2011, № 3-4 4.
Əsgərоv A.M. Azərbaycanın ali bitkiləri. Azərbaycan flоrasının kоnspеkti, I cild. Bakı, Еlm. 2005; II cild, Bakı, Еlm, 2006; III cild, Bakı, Еlm, 2008. 5.
Atlası. Bakı, 2010. 6.
Yusifov E.F., İsayeva N.S., Əsgərov F.S. Bioloji müxtəliflik: Abşeron yarımadasının təbiət abidələri. Bakı, 2007. 7.
на. Бот. журн., 1991, № 11. 8.
Аскеров А.М. Редкие, исчезающие папоротникообразных растений Азербайджана и их охрана. Бюлл. ГБС АН СССР, 1981. Вып.122. AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
9.
Агаджанов С., Работина Е. Pедкие и эндемичные виды флоры Апшеронского полуострова и вопросы их охраны. В сб.: Биол.продукт. полезн.раст.фл. Кобыстана и Апшерон. п-ва. Баку, АТУ, 1984, с.29-36. 10.
11.
Гроссгейм А.А. Флора Кавказа. I-VII. Б., Л., 1939-1967. 12.
Карягин И.И. Флора Апшерона. Баку, 1952 (на титуле 1953). 13.
Конспект флоры Кавказа. СПб.унив., т.1, 2003, т. 2, 2006, т. 3, 2008. 14.
Международный кодекс ботанической номенклатуры (Венский кодекс). М.; СПБ.2009, 282 с. 15.
Флора Азербайджана, т. I-VIII, Изд-во АН Азерб. ССР, 1950-1961. 16.
17.
APG III tidies up plant family tree İş Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirilmişdir. (qrant № 2010 – 1 (1) – 40/22 – 3)
Askerov A.M., Asadova K.V., Guvandiyev V.M., Azizkhanli Kh.M., Eldarov M.E. Ecological evaluation of 60 critically endangered species has been carried out in Absheron peninsula for the first time. To provide the evaluation i.a.w. the international standards as well as increase stability and restoration of in situ and ex situ species taxon’s limit factors, number dynamics and tendency its change have been comprehensively studied.
Key words: species, genus, family, genetic resources, areal, biotop, rare, endemic РЕЗЮМЕ БИОСИСТЕМАТИЧЕСКИЕ ИСЛЕДОВАНИЯ И РАЗРАБОТКИ НАУЧНЫХ ОСНОВ ОХРАНЫ И ВОСТАНАВЛЕНИЯ İN SİTU ВЫСШИХ РАСТЕНИЙ, НАХОДЯШИЕЙСЯ В КРИТИЧЕСКОМ СОСТАЯНИИ – CRİTİCALLİY ENDANGERED (НА ПРИМЕРЕ ФЛОРИСТИЧЕСКОГО БИОРАЗНОБРАЗИЯ АПШЕРОНА) Аскеров А.М., Асадова К.В., Гувендиев В. М., Азизханлы Х.М., Элдаров М.Э.
В статье впервые проведены экологические оценки 60 видов высших растений, находящийся в критическом состоянии. С целю осуществления этих экологических оценок на уровне международных стандартов, а также для повышения степени устойчивости и восстановления видов in situ и ex situ всесторонне изучены основные лимитируюшие факторы, динамика численности и тенденция ее изменения. Ключевые слова: виды, род, семейства, генетические ресурсы, ареал, биотоп, редкий, эндемик
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
УДК 582.734 РОД COTONEASTER MEDIK. В АЗЕРБАЙДЖАНЕ Касумова Т.А. Институт ботаники НАН Азербайджана
В статье приводится ключ для определения видов рода Cotoneaster Med. в Азербайджане. Ключевые слова: ключ, кизильник
Изучение рода Cotoneaster Medik. по гербарным материалам представляет весьма большие, иногда непреодолимые трудности. Часто на гербарном материале невозможно выяснить со всей ясностью целый ряд признаков, имеющих существенное систематическое значение например: окраска венчика и плодов. Несмотря на все эти трудности в течение последних лет мы занялись изучением этого трудного в систематическом отношении рода на территории нашей республики. Анализ гербарного материала хранящегося в Институте Ботаники и литературных данных показал, что помимо 5 видов указываемых Л.И. Прилипко во «Флоре Азербайджана» (1954), Поярковой А.И. (1954, 1955, 1961) приводится еще 4 вида. Ниже приводим ключ для определения видов рода Cotoneaster в Азербайджане, а также указываем первоисточники, типы, распространение и условия обитания данных видов на территории Азербайджана. 1. Развитые листья с нижней стороны голые или рассеянно-волосистые ............................ 2 - Развитые листья с нижней стороны густо-серо-волосистые .............................................. 3 2. Плоды светлопурпуровые с тонким околоплодником, листья светлозеленые широкие, округло-обранояйцевидные. Косточек 2..................................................... C. multiflorus Bunge - Плоды черно-пурпуровые, мясистые, листья темные, оливково – или буровато- зеленые, удлиненно-эллиптические с острием. Косточка 1. ...................................................... ............................................................................................................................. C. meyeri Pojark. 3. Листья мелкие ........................................................................................................................ 4 - Листья крупные ...................................................................................................................... 7 4. Зрелые плоды красные ................................................................................. C. suavis Pojark. - Зрелые плоды черные ............................................................................................................ 5 5. Плоды всегда пурпурного оттенка (от светло до почти черно-пурпуровых) с легким сизым налетом. Соцветие прямостоячие ................................................................................... 6. - Плоды синевато-черные с густым сизым налетом. Соцветие поникающее ...................... .............................................................................................................. C. nummularioides Pojark. 6. Кустарник 0,50см – 1м 25 см высоты. Соцветия 3-(6)8 цветковые, состоящие из 1-3 одно-трехцветковых полузонтиков. Косточек 2, обратнояйцевидные ........ C. morula Pojark. - Кустарник. 1,5-1,75м высоты. Соцветия в виде прямостоящего сложного щитка из 2-4 цветковых щитков. Косточек 2(1) ................................................................... C. saxatilis Pojark.
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
7. Зрелые плоды красные .......................................................................................................... 8 - Зрелые плоды черные ........................................................... C. melanocarpa Fisch. ex Blytt. 8. Косточки (2)3-4. Цветки в кистях из 1-3 цветковые, поникающие .................................... ..................................................................................................................... C. integerrima Medik. - Косточек 2. Соцветие 7-12(15) цветковые щитковидные .................................................... ................................................................................................................ C. transcaucasica Pojark. 1. Cotoneaster multiflora Bunge, 1830, in Ledeb., Fl. Alt., II, 220. Описан с гор Чингиз-тау в Казахстане. Распространение: БК весь, МК весь, Нах. горн., Диаб.; от нижнего до верхнего горного пояса, на скалистых и каменистых склонах, среди кустарников, в светлых лесах. 2. Cotoneaster meyeri Pojark., 1955, Бот. матер. герб. Бот. ин-та им В.Л. Комарова АН СССР, т. XVII, 1955: 179-212. Описан из Азербайджана. Typus: Азербайджан, окрестности Кировабада (Ганджи), правый берег р. Кюрай-чай ниже с. Чайкенд, щебнисто-каменистый склон с редколесьем главным образом из видов рода Crataegus, 27.IX.1937, зрел. пл., №289. А. Пояркова. Хранятся в Гербарии Бот. инст. АН СССР (Ленинград). Распространение: МК центр.; на щебнистых-каменистых склонах. 3. Cotoneaster suavis Pojark., 1954, Бот. матер. герб. Бот. ин-та им В.Л. Комарова АН СССР, т. XVI, 1954: 109-132; C. racemiflorus (Desf.) C. Koch., 1869, Dendrol. I, 170. Описан из Средней Азии. Тип: Средная Азия, Таджикистан, южный склон Гиссарского хребта, на обрыве над р. Кондарой (приток р. Варзоб), в кленово-ореховом лесу, 30.VIII.1944, пл., №1909/948, А. Пояркова. Распространение: БК весь, Коб., Апш., МК весь, Нах. горн., Диаб., Ленк. горн.; до среднего, реже верхнего горного пояса. На каменистых и скалистых склонах, среди кустарников и в светлых лесах. Встречается группами и единичными экземплярами. 4. Cotoneaster nummularioides Pojark., 1950, во Фл. Туркмен. IV:28. Описан из Средней Азии. Тип: Asia Media, Tadzhikistania, clivus australis Jugi Hissur: in tauce fl. Varzob in fissure inter pag. Bigar et ostium fl. Kondara, in clivo lapidoso in fruticeto (Cotoneasterieto) collucato, 1.XI.1944, fr., №1120, A. Pojarkova. In Herb. Inst. botan. nom. V. komarovii Ac. Sc. URSS in Leningrad conservatur. Распространение: БК куб., БК вост., Ленк. горн.; на скалистых или каменистых склонах. 5. Cotoneaster morula Pojark., 1961, Бот. матер. герб. Бот. ин-та им В.Л. Комарова АН СССР, т. XХI, 161-205. Описан из Азербайджана. Тип: Закавказье, северо-восточный Азербайджан, в 8 км к северу от г. Нуха, на щебнистых склонах в зарослях щибняка, 12.IX.1949 не зрелые плоды, №1156, А. Пояркова. Голотип из изотипы хранятся в Гербарии Бот. инст. АН СССР. Распространение: БК вост.; на каменистых склонах и в зарослях кустарников. 6. Cotoneaster saxatilis Pojark., 1938, Бот. матер. герб. Бот. ин-та им В.Л. Комарова АН СССР, т. VIII, 7-9. Описан из Азерб. ССР. Распространение: МК сев., Апш.; на каменистых склонах среди кустарников. 7. Cotoneaster melanocarpus Lodd., 1829, Bot. Cabin., XVI, 1531. Описан из культурному экземпляру, выращенному из семян, полученных из Днепропетровска. Распространение: БК (куб.), Коб., МК цент., Нах. горн., Тал.; на каменистых и скалистых склонах, среди кустарников.
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
8. Cotoneaster integerrima Medik., 1793, Gesch. d. Bot. 85. Описан из Европы. Распространение: БК (весь), МК весь, Нах., Диаб., Ленк.; на каменистых скалистых склонах, в светлых лесах, верхней лесной опушки, среди кустарников. 9. Cotoneaster transcaucasica Pojark., 1961, Бот. матер. герб. Бот. ин-та им В.Л. Комарова АН СССР, т. XXI, 162, C. obovata Pojarl. 1954. Описан из Армении. Тип: Армения, Мегрински р-н, спуск к с. Лишк из с. Пирмазра, рощи из Quercus macranthera. 30.IX.1936, пл. №733, А. Поярков. Распространение: МК центр.; в верхней поясе лесного пояса, на скалах.
Yüklə 7,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|