Amea botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci IL, XXXII cild

 

NƏTİCƏ 

Aparılan  təhlillər  nəticəsində  müəyyən  edilmişdir  ki,  Naxçıvan  Muxtar  Respublikası 

ərazisində  Berberis  L.  cinsinin  6  növünə:  B.densiflora  Boiss.  &  Buhse.,  B.  iberica  Stev.  & 

Fisch.  ex  DC.,  B.integerrima  Bunge.,  B.  orientalis  C.K.Schneid.,  B.  sphaerocarpa    Kar.  & 

Kir.,  B.  vulgaris    L.  və  iki  forma  Berberis  vulgaris  f.  alba  West.,  Berberis  vulgaris  f.  lutea 

Regel  yabanı  halda  rast  gəlinir.  Bundan  başqa  ərazidə  Berberis  thunbergii  f.  atropurpurea 

forması  isə  introduksiya  olunaraq  mədəni  şəraitdə  park  və  bağların  yaşıllaşdırılmasında 

istifadə olunur. 

 

 

ƏDƏBİYYAT 

 

1.

 

Azərbaycanın ağac və kolları. II c., Bakı:  Elm, 1964, 221 s. 

2.

 

Əsgərov  A.M.  Azərbaycanın  ali  bitkiləri.Azərbaycan  florasının  konspekti.  Bakı:Elm, 

2005,I c.,248 s. 

3.

 

Məmmədov  M.S.,  Əsədov  K.S.,  Məmmədov  F.M.  Dendrologiya.  Bakı:  “Azərbaycan 

Ensiklopediyası“ Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi, 2000, 388 s. 

                                       AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild 

 

4.

 

Məmmədov T.S. Abşeronun ağac və kolları. Bakı: Elm və təhsil, 2010, 468 s.   

5.

 

Talıbov  T.H.,  İbrahimov  Ə.M.,  Vəlisoy  A.N.  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  meşə 

ekosisteminin  formalaşmasında  subdominant  bitkilər  /  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının 

yaranması: tarix və müasirlik. Bakı: Nurlan, 2007, s. 346-355   

6.

 

Talıbov  T.H.,  İbrahimov  Ə.Ş.  Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  florasının  taksonomik 

spektri (Ali sporlu, çılpaqtoxumlu və örtülütoxumlu bitkilər). Naxçıvan: Əcəmi, 2008, 364 s. 

7.

 

Асадов  К.С.,  Асадов  А.К.  Дикорастущие  плодовые  растения  Азербайджана.  Баку: 

Азербайджан Милли Энсиклопедиясы, 2001, 256 с. 

8.

 

Деревья и кустарники СССР. М.-Л.:  Изд-во АН СССР, 1954, т.III, 872 с. 

9.

 

Ибрагимов  А.Ш.  Растительность  Нахчыванской  Автономной  Республики  и  ее 

народно-хозяйственное значение. Баку: Элм, 2005, 236 с. 

10.

 

Гроссгейм А.А.  Флора Кавказа. М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1950, т. IV, 513 с. 

11.

 

Гурбанов  Э.М.  Растительный  мир  бассейна  р.  Нахичеванчая.  Баку:  Изд-во  БДУ, 

1996, 248 с. 

12.

 

Прилипко  Л.И.  Растительное  отношения  в  Нахичеванской  АССР.  Баку:  Изд-во 

АзФАН СССР, 1939, т.7, 196 с. 

13.

 

Прилипко Л.И. Лесная растительность Азербайджана. Баку:  АН Азерб. ССР, 1954, 

488с. 

14.

 

Флора Азербайджана. Баку: Изд-во АН Азерб. ССР, 1953, т.IV, 403 c. 

15.

 

Флора СССР. М.-Л.:, Изд-во АН СССР, 1937,  т. VII,  792 с.  

16.

 

Черепанов  С.К.  Сосудистые  растения  России  и  сопредельных  государств  (в 

пределах бывшего СССР). С-Петербург: Мир и семья-95, 1995, 992 c. 

 

 

SUMMARY 

STUDY OF BARBERRY (BERBERIS L.) SPECIES  

SPREAD IN THE AREA OF THE NAKHCHIVAN AUTONOMOUS REPUBLIC 

 

Talybov T.H., Ibrahimov А.М. 

 

The  species  content  of  Berberis  L.Genus  has  been  reviewed  on  the  base  of  long-term 

researches  carried  out  in  the  area  of  the  Nakhchivan  Autonomous  Republic  and  reference 

information as well as spread areas of the species were identified.  

 

It was ascertained that 6 species including: (B.densiflora Boiss. & Buhse., B. iberica Stev. & 

Fisch.  ex  DC.,  B.  integerrima  Bunge.,  B.  orientalis  C.K.Schneid.,  B.  sphaerocarpa    Kar.  & 

Kir.,  B.  vulgaris    L.)  and  2  forms  including:  (Berberis  vulgaris  f.  alba  West.,  Berberis 

vulgaris  f.  lutea  Regel)  of  this  family.  States  of  B.  integerrima  Bunge.  and  B.  orientalis 

C.K.Schneid.have  been  restored  and  forms  of:  Berberis  vulgaris  f.  alba  West.  and  Berberis 

vulgaris  f.  lutea  Regel  were  included  by  us  into  the  content  of  the  flora  of  Azerbaijan  and 

Naxçıvan for the first time.  Berberis thunbergii f. atropurpurea Form   has been introduced 

into the area and is successfully used in the landscape gardenings of parks and gardens. 

 

Key words: Naxçıvan Autonomous Republic, barberry, Berberis L. new zones of distribution, 

introduction 

 

 

 

 

 

                                       AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild 

 

РЕЗЮМЕ 

ИССЛЕДОВАНИE ВИДОВ БАРБАРИСА (BERBERIS L.), 

РАСПРОСТРАНЕННЫХ НА ТЕРРИТОРИИ НАХЧЫВАНСКОЙ 

АВТОНОМНОЙ РЕСПУБЛИКИ  

 

Талыбов Т.Г., Ибрагимов А.М. 

 

На основе результатов многолетних  исследовательских работ, проведенных на 

территории  Нахчыванской    Автономной  Республики  и  литературных  данных 

просмотрен видовой состав рода Berberis L. и уточнены зоны распространия видов. 

Установлено,  что  на  территории  распространены  6  видов  (B.densiflora  Boiss.  & 

Buhse., B. iberica Stev. & Fisch. ex DC., B. integerrima Bunge., B. orientalis C.K.Schneid., 

B. sphaerocarpa   Kar. & Kir.,  B. vulgaris    L.) и 2 формы  (Berberis  vulgaris  f.  alba West., 

Berberis  vulgaris  f.  lutea  Regel)  этого  семейства.  Восстановлены  статусы  видов  B. 

integerrima  Bunge.  и  B.  orientalis  C.K.Schneid.,  а  формы  Berberis  vulgaris  f.  alba  West., 

Berberis  vulgaris  f.  lutea  Regel  впервые  включены  в  состав  флоры  Азербайджана  и 

Нахчывана. Форма Berberis thunbergii f. atropurpurea интродукцирована на территории 

и успешно используется в озеленении парков и садов. 

 

Ключевые  слова:  Нахчыванская  Автономная  Республика,  барбарис,  Berberis  L. 

новые зоны распространения, интродукция 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                       AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild 

 

 

 

 

UOT. 582 

 

KRITIK TƏHLÜKƏ HƏDDINDƏ OLAN (CRITICALLY ENDANGERED) ALI 

BITKILƏRIN BIOSISTEMATIK TƏDQIQI,    MÜHAFIZƏSI VƏ IN SITU 

BƏRPASININ ELMI ƏSASLARININ IŞLƏNIB HAZIRLANMASI  

(ABŞERONUN FLORA BIOMÜXTƏLIFLIYI MISALINDA) 

 

 

Əsgərov A.M., Əsədova K.V., Güvəndiyev V.M., Əzizxanli X.M., Eldarov M.E. 

AMEA Genetik Ehtiyatlar İnstitutu, Azərbaycan, Bakı, Azadlıq pr. 155,  

 [e-mail] 

 

Ətraf Mühitin Mühafizəsi üzrə Beynəlxalq İttifaqın (İUCN) son versiyasına (2011, 9.0) 

uyğun olaraq, Abşeron yarımadasında aşkar edilmiş 60 CR (Criticalliy Endangered )növlərin 

ekoloji  qiymətləndirilməsi  həyata  keçirilmişdir.  Bu  qiymətləndirmənin  beynəlxalq 

standartlara uyğun aparılması üçün və eləcə də onların dözümlülük həddini artırmaq, in situ 

və  ex  situ  bərpasını  təmin  etmək  üçün  taksonların  limit  faktorlarının  və  say  dinamikasının 

qanunauyğunluqları aşkar edilmişdir. 

 

Açar sözlər: növ, cins, fəsilə, genetik ehtiyatlar, areal, biotop, nadir, endem 

  

 

 

 

 

 

 

Elmi-tədqiqatın  əsas  ideyası  antropogen  təsirin  yüksək  riskli  olduğu  bir  ekoregionda 

(Abşeron  yarımadasında) flora biomüxtəlifliyinin kritik təhlükə həddində olan (CR) mühüm 

ali  bitkilərinin    növdaxili    sistematikasını  tədqiq  etmək,  həmin  taksonların  limit  faktorlarını 

müəyyən etmək, müasir elmi metodlarla  onların ekoloji  qiymətləndirilməsini  aparmaq,  əldə 

edilən nəticələrə uyğun olaraq növlərin dözümlülük həddini (dayanıqlığını) artırmaq, təbiətdə 

bərpa  olunmasını  təmin  etmək  məqsədilə  elmi  və  praktiki  təkliflər  işləyib    hazırlamaqdan 

ibarət olmuşdur. 

Abşeron florasının CR növləri xüsusi olaraq tədqiq edilməmişdir. Abşeron florasının 

ümumi öyrənilməsi zamanı bəzi nadir növlər haqqında da məlumatlara rast gəlinir [7, 10, 12, 

13].  Sonuncu müəllifə görə hazırda Abşeron  yarımadası  florasında 69 fəsilə, 301 cinsə aid 

511 növ yayılmışdır ki, bu da Azərbaycan florasının [2] təxminən 10%-ni təşkil edir.   

Bizim  apardığımız  son  tədqiqatlar  [3,  4,  8,  9]    göstərir    ki,    hazırda    Azərbaycan  

florasının  ali  bitkilərinin  ən azı 10%-i (500 növü) nadir və məhv olmaq təhlükəsi altındadır. 

Eyni    mənzərəni  biz    Abşeron    fitocoğrafi    rayonunun    flora  biomüxtəlifliyində  də 

görürük.  Son  tədqiqatlara  görə  Abşeron  yarımadasında  cəmi  5%  ekoloji  vəziyyəti 

pozulmamış ərazilər qalmışdır [6]. 

Burada  qədim  dövrlərdən  qalmış  reliktlər,  Qafqaz  və  yalnız  Azərbaycana  məxsus 

endem  bitkilər  çoxluq  təşkil  edir.  Onların    böyük    bir  qismi  ərzaq,  yem,  dərman,  texniki, 

ədviyyat,  dekorativ  və  b.  əhəmiyyətlidirlər  [4,  13,  16].  Lakin  indiyə  qədər  həmin  növlərin 

populyasiya  səviyyəsində  genofondunu  əks    etdirən  növdaxili    sistematikası    işlənib  

hazırlanmamışdır.  Bu növlərin in situ şəraitində limit faktorları, onların dözümlülük riskinin 

artmasının səbəbləri öyrənilməmiş və onlar ekoloji cəhətdən qiymətləndirilməmişdir. 

 

 

 

 

                                       AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild 

 

MATERİALLAR VƏ METODLAR 

İşdə  müqayisəli-morfoloji,  biomorfoloji,  floristik,  sistematik,  fitosenoloji  üsullardan 

istifadə  edilmişdir.  Bioekoloji  təhlil  zamanı  biotopların  quruluşu,  növlərin  ekoloji  qrupları 

tədqiq  edilmişdir.  AMEA  Botanika,  Genetik  Ehtiyatlar  İnstitutlarında,  Bakı  Dövlət 

Universitetində  saxlanılan  Herbari  Fondlarındakı  kolleksiyalardan,  bəzi  taksonların 

statuslarının  dəqiqləşdirilməsi  üçün  Rusiya  EA  Botanika  İnstitutunun  Herbari  fondunun 

materiallarından  istifadə  edilmişdir.  Bir  sıra  növlərin  təyin  edilməsi,  statusu,  tiplərinin 

dəqiqləşdirilməsi  Rusiya  EA  Botanika  İnstitutuna  edilən  elmi  ezamiyyə  zamanı 

araşdırılmışdır.  Kritik  təhlükə  həddində  olan  növlərin  müəyyən  edilməsində  Beynəlxalq 

“Qırmızı Kitab”da (Red Data Book) və “Qırmızı Siyahı”da (Red List) verilmiş kateqoriya və 

kriteriyalar (meyarlar) [17] və beynəlxalq təşkilatların hazırladığı digər metod və yanaşmalar 

əsas götürülmüşdür. Ali bitkilər taksonomiyasının son (APG III) versiyasının və Beynəlxalq 

Botanika Konqresinin (2011, Avstraliya) tövsiyyələri nəzərə alınmışdır. 

Tədqiqat  işləri  3  əsas  mərhələdə  aparılmışdır:  1.  Çöl  işləri  (qısa  müddətli 

ekspedisiyalar).  Əvvəlcə  fond  və  ədəbiyyat  məlumatları  araşdırılmış,  ediləcək  marşrutlar 

müəyyən  edilmişdir.  Əvvəlcədən  müəyyənləşdirilmiş  ərazi  və  prioritet  sahələrdə  (Şəkil  1) 

tədqiqatlar, monitorinqlər aparılmışdır. Hər sahəyə 3 dəfə gedilərək ilk vegetasiya, çiçəkləmə 

və  toxum  əmələ  gəlmə  mərhələlərində  herbari  və  germplazma  materialları  toplanılmış, 

geobotaniki təsvirlər aparılmışdır. Növlərin koordinatları GPS aparatı ilə müəyyənləşdirilmiş, 

orijinal fotolar “Sony” aparatı ilə çəkilmişdir. 2. Toplanılan materialların kameral işlənilməsi, 

təyini,  taksonomiya  məsələlərinin  araşdırılması,  Qırmızı  siyahının  tərtib  edilməsi.  3. 

Taksonların ekoloji qiymətləndirilməsi. Məlumatların elektron variantda işlənib hazırlanması. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ŞƏKİL 1. Tədqiqat əraziləri və prioritet sahələrinin sxemi 

Ərazilər: I –  Qərbi Abşeron II – Mərkəzi Abşeron III – Şərqi Abşeron  

Prioritet  sahələr:  1-Puta-Kərkəz  2-Lökbatan-Ağburun  3-Qobu  dərəsi  4  Pereküşkül-

İlxıdağ  5-Qurd  Qapısı  6-Novxanı-Masazır  7-Binəqədi-Mehdiabad  8-Digah-Yanardağ-

Balaxanı 9-Mərdəkan-Şüvəlan 10-Hövsan-Türkan 

 

 

 

1 

5 

 

9  

 

6 

 

10 

 

 

4 

 

 

3 

 

7 

 

 

8 

 

 

 

2 

 

 

II

I 

I 

II 

                                       AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild 

 

EKSPERIMENTAL HİSSƏ. ELMİ NƏTİCƏLƏR VƏ ONLARIN MÜZAKIRƏSİ 

1.Kritik  təhlükə  həddində  olan  (Critically  Endangered)  ali  bitkilərin  biosistematik  tədqiqi 

üzrə əldə edilmiş nəticələr. 

İlk dəfə olaraq uzun illər kəskin  antropogen təzyiq altında olan Abşeron ekoloji  regionunda 

kritik təhlükə altında olan ali bitkilərin APG III versiyasına uyğun sistematik spektri işlənib 

hazırlanmışdır  (22  fəsilə,  50  cinsə  aid  60  növ).  Növlərin  elmi  adları  və  nomenklatura 

məsələləri A.M.Əsgərovun “Azərbaycan florasının konspekti” [2]  əsərinə və son monoqrafik 

işlərə əsasən verilmişdir.  

                                       AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild 

 

Abşeron florasının CR növlərinin 

biosistematik spektri: 

ALLIACEAE J.Agardh  

1.Allium affine Ledeb.  

APIACEAE Lindl.  

2.Cachrys 

caspica 

(DC.) 

Menit. 

(Hippomarathrum caspium (DC.) Grossh.)  

3.Ferula persica Willd.  

4.Sеsеli cunеifоlium Biеb.  

ASPARAGACEAE Juss.  

5.Asparagus  ledebourii  Miscz.  (A.persicus 

auct. non Baker)  

ASPLENIACEAE Newm.  

6.Asplenium ruta – muraria L.  

7.A.trichomanes L.  

8.Ceterach officinarum Willd.  

9.Phyllitis scоlоpеndrium (L.) Nеwm.  

ASTERACEAE Dumort  

10.Centaurea 

kobstanica 

Tzvel. 

(C.trinervia auct.)  

11.Cladochaeta candidissima (Bieb.) DC.  

12.Evax contracta Boiss.  

13.Lasiopogon muscoides (Desf.) DC.  

14.Tragopogon collinus DC.  

15.T.orientalis L. (=T.graminifolius auct.)  

BERBERIDACEAE Juss.  

16.Bongardia chrysogonum (L.) Spach  

BRASSICACEAE Burnett  

17.Cakile euxina Pobed.  

18.Clypeola microcarpa G.Moris  

19.Eruca sativa Mill. var.eriocarpa (Boiss.) 

Post. 

20.Lеpidium crassifоlium Waldst. еt Kit.  

21.Matthiola 

odoratissima 

(M.Bieb.) 

R.Br.,var.tomentosa Conti  

CARYORHYLLACEAE Juss.  

22.Dianthus schemachensis Schischk.  

23.Ptеranthus dichоtоmus Fоrssk.  

24.Silene chlorifolia Smith  

CHENOPODIACEAE Vent.  

25.Anabasis brachiata Fisch. et C. A. Mey. 

ex Kar. et Kit.  

26.A.aphylla (C.A.Mey.)Benth.ex Volkens  

27.Salsola nitrariya Pall. (S.macera Litw.)  

28.S.paulsenii Litv. (S.pellucida Litv.)  

CONVOLVULACEAE R.Br.  

29.Convolvulus erinaceus Ledeb.  

FABACEAE Lindl.  

30.Astragalus calycinus M.Bieb.  

31.A.caspicus M.Bieb.  

32.A.caucasicus Pall.  

33.A.neoalbanicus  Podlech  (=A.albanicus 

Grossh.)  

34.Ewersmannia 

subspinosa 

(Fisch.ex 

DC.)B.Fedtsch.  

35.Melilotus  caspius  var.rubricalyx  A. 

Askerov,var.nov.  

36.Onobrychis vaginalis C.A.Mey.  

HYACINTHACEAE Batsch  

37.Ornithogalum kochii Parl.  

IRIDACEAE Juss.  

38.Iris acutiloba C.A.Mey.  

LAMIACEAE Lindl.  

39.Phlomoides  laciniata  (L.)R.Kam  et. 

Machmedov (Eremostachys iberica Vis.)  

40.Thymus karjaginii Grossh.  

LILIACEAE Juss.  

41.Gagea 

sarmentosa 

C.Koch 

(G.commutata auct.)  

42.Tulipa  biflora  Pall.  (T.polychroma 

Stapf)  

LINACEAE D.C.ex S.F.Gray  

43.Linum  strictum    L.  (=L.spicatum. 

(Lam.) Pers.)  

NITRARIACEAE Bercht.et J.Presl.  

44.Nitraria  komarovii  İljin  et  Lava  ex 

Bobr.  

45.N.schoberi L.  

ORCHIDACEAE Juss.  

46.Ophrys caucasica Woronow ex Grossh.  

47.Orchis caspia Trautv.  

PLUMBAGINACEAE Juss.  

48.Acantholimon schemachense Grossh.  

49.Limonium suffruticosum (L.) Ktze.  

POACEAE Barnhart  

50.Ammochloa palaestina Boiss.  

51.Avena 

bruhnsiana 

Grun. 

(incl. 

A.ventricosa)  

52.Rostraria  cristata  ssp.  subcapitata  (L.) 

Tzvel  

53.Stipa capensis Thunb.(S.tortillis Desf.)  

54.Stipagrostis pennata (Trin.) de Winter  

55.Trisetaria linearis Forssk.  

POLYGONACEAE Juss.  

56.Calligonum aphyllum (Pall.) Guerke  

57.C.bakuense Litv.  

58.C.petunnikowii Litv.  

PTERIDACEAE Reichenb.  

59.Adiantum capillus-veneris L.  

60.Anoqramma leptophylla (L.) Link fil. 

AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild 

 

 

 

2.CR növlərin areallarının dəqiqləşdirilməsi üzrə əldə edilən nəticələr. 

Aparılan  tədqiqatın  əsas  vəzifələrindən  biri  Abşeron  yarımadasında  aşkar  edilmiş  CR 

növlərin  areallarını  dəqiqləşdirmək  olmuşdur.  Bu  məlumatlar  olmadan  növlərin  ekoloji 

qiymətləndirilməsini  aparmaq  və  onlar  üzrə  mühafizə  tədbirlərini  işləyib  hazırlamaq  mümkün 

olmazdı.  Müəyyən  edilmişdir  ki,  hazırda  CR  növlər  əsasən  yarımadada  az  pozulmuş  landşaft 

tiplərində, xüsusən daşlı-qayalı və nisbətən hündür otlu yamaclarda qalmışdır. Aşkar edilmişdir 

ki,  belə  ərazilər  daha  çox  Qərbi  Abşeronda  (Puta-Kərkəz,  Lökbatan-Ağburun,  İlxıdağ,  Qurd 

Qapısı sahələri), sonra şərqi Abşeron, daha sonra Mərkəzi Abşerondur (şəkil 2.) 

İlk  dəfə  olaraq  Thymus,  Tulipa,  Berteroa,  Nitraria,  Muscari,  Ferula,  Mathiola,  Allium, 

Calligonum,  Anabasis,  Salsola,  İris,  Ornithogalum,  Astragalus,    Bongardia,  Orchis,  Ophrys, 

Cakile  cinslərindən  kritik  təhlükə  həddində  olan  25  növlər  üzrə  yeni  yayılma  sahələri  aşkar 

edilmişdir:  Allium  affine,  Tragopogon  collinus,  T.orientalis,  Bongardia  chrysogonum,  Cakile 

euxina,  Eruca  sativa,  Matthiola  odoratissima,  Dianthus  schemachensis,  Anabasis  aphylla, 

Halanthium  rarifоlium,  Astragalus  bakuensis,  A.calycinus,  A.caspicus,  A.caucasicus, 

A.neoalbanicus,  Ornithogalum  kochii,  Iris  acutiloba,  Phlomoides  laciniata,  Thymus  karjaginii, 

Tulipa  biflora,  Nitraria  schoberi,  Ophrys  caucasica,  Orchis  caspia,  Calligonum  bakuense, 

C.petunnikowii  .Nümunə  olaraq  bu  növlərdən  bir  neçəsi  haqqında  əldə  edilən  məlumat  1-  ci  

cədvəldə verilir. 

                                                                   Cədvəl 1 

Növlərin yeni yayılma sahələri 

№  Taksonlar 

Tədqiqat əraziləri  

(I-III), 

prioritet 

sahələr (1-10) 

Toplanma koordinatları 

1 

LILIACEAE 

Tulipa biflora 

II-7,8 

N 40

0

 28, 491

1

 E 49

0

 51, 195

1

; ±12-15 

N 40

0

 29, 682

1 

E 49

0

 53, 085

1

; ±15 

2 

NITRARIACEAE  

Nitraria schoberi 

I-5. III-10 

N 40

0

 21, 253

1

 E 49

0

 47, 976

1

; ±14  

3 

ORCHIDACEAE  

Ophrys caucasica  

II-8, III-9 

N 40

0

 21, 253

1

 E 49

0

 47, 976

1

; ±14 

4 

Orchis caspia 

II-8, III-9 

N 40

0

 24, 740

1

 E 49

0

 53,684

1

; ±15-17 

N 40

0

 29, 682

1 

E 49

0

 53, 085

1

; ±15 

N 40

0

 30, 085

1 

E 49

0

 53, 494

1

; ±11  

 

3.CR növlərin  bərpası üçün herbari  və  germplazma  materiallarının toplanılması üzrə 

əldə edilən nəticələr. 

Tədqiqat müddətində 600-dən çox herbari nüsxəsi toplanılmış, təyin edilmiş və inserasiya 

edilərək  AMEA-nın  Genetik  Ehtiyatlar  İnstitutunun  Herbari  fonduna  təhvil  verilmişdir.  8  növ 

üzrə germplazma materialları deskriptorlar üzrə toplanaraq Mərkəzi Genbanka təhvil verilmişdir: 

4.CR  növlərin  ekoloji  qiymətləndirilməsi,  ekoloji  və  fitosenoloji  öyrənilmə  üzrə  əldə 

edilən nəticələr. 

Kritik təhlükə həddində (CR) olan bitki dedikdə təbiətdəki vəziyyəti böhran həddə olan və 

ya nəslinin  kəsildiyi  ehtimal edilən növlər başa düşülür. Takson çox  yaxın  bir gələcəkdə məhv 

olmaq  təhlükəsi  altındadırsa,  həmçinin  bir  neçə  illərdir  rast  gəlinmir  və  ola  bilsin  ki,  insan  əli 

çatmayan təbii landşaftlarda qalmışdırsa, onda bu kateqoriyaya daxil edilir.  

                                       AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild 

 

 

Bundan  başqa  aparılan  floristik  tədqiqatlarda  gələcəkdə  populyasiyalarının  kəskin  zərər 

görə biləcəyi müəyyənləşən bitki taksonları da bu kateqoriyaya aid edilir. 

İşdə istifadə olunan 9 şkalalı versiyada demək olar ki, əksər (5-6) kateqoriyalar üçün (o 

cümlədən  CR  kateqoriyası  üçün)  taksonların  say  dinamikası  (A),  arealın  daralması  (B),  növün 

ümumi  yayılma  sahəsi  (C),  populyasiyalarda  cinsi  yetkin  fərdlərin  sayı  (D)  və  məkan-zaman 

daxilində kəmiyyət dəyişikliklərinin intensivliyi xarakterizə edilir. Bu meyarlar daha 3 səviyyədə 

olan altmeyarlarla təhlil edilir (1-4; a, b, c, d, e; i, ii, iii, iv).  

4.1.  CR  növlərin  ekoloji  qiymətləndirilməsi  üzrə  əldə  edilən  nəticələr.  Beynəlxalq 

standartlara  və  qəbul  edilən  son  meyarlara  uyğun  olaraq  Abşeron  florasının  60  CR  növünün 

statusu  və  ekoloji  qiymətləndirilməsi  həyata  keçirilmişdir.  Təbiətdə  aparılan  monitorinqlər, 

geobotaniki təsvirlər və toplanılan materialların təhlili həmin növlərin ekoloji qiymətləndirilməsi 

üçün  əsas  olmuşdur.  Ekoloji  qiymətləndirmə  ƏMMBİ-nin  2011-ci  il  9.0  versiyası  əsasında 

aparılmışdır [17]. 

Son  40-50  ildə  ilk  dəfə  olaraq  təbiətdə  toplanılan  həmin  növlərin  koordinatları  qeydə 

alınmış, herbari nüsxələri və orijinal fotoları əldə edilmişdir. Təbiətdə monitorinqlərlə və kameral 

təhlil  zamanı  əldə  edilən  meyarlarla  60  CR  növ  formullarla  təhlil  edilmişdir.  Nümunə  üçün 

Alliaceae, Aspleniaceaea və Asteraceae fəsilələri üzrə təhlilin nəticələri 2-ci cədvəldə verilir.  

Cədvəl 2