Amea fəLSƏFƏ VƏ Sİyasi-HÜququ təDQİqatlar institutu k. C. AĞayeva etika və gender: sosial-əxlaqi davranişIN

Eti̇ka və gender: Sosi̇al-əxlaqi̇ davranişin təhli̇li̇
25
göstərir ki, haqqında söhbət açılan problem daha çox obyek-
tiv mahiyyət kəsb edir. Belə ki, etik və gender baxımından 
təhlilə cəlb edilən davranış normaları bilavasitə cəmiyyətdə 
yaranıb formalaşır; ailə, kollektiv, sinif davranış normaları 
heç də “avtonom” qaydada öz-özünə yaranıb təkmilləşmir. 
Bu davranış norma və formalarının əsasında iqtisadi-sosi-
al-mədəni-mənəvi amillər dayanır. Sosial və mənəvi davra-
nışların əsas xüsusiyyətləri barədə növbəti paraqrafda daha 
ətraflı söhbət açılacağı üçün biz burada həmin problemin 
yalnız bəzi məqamlarına toxunmağı vacib hesab etdik.
1.2. Sosial və mənəvi davranışların
xüsusiyyətləri
Davranışlar özündə ayrı-ayrı fərd və qrupların hərəkət 
və fəaliyyətini cəmləşdirir. Hərəkətdə insanın əxlaqi prin-
sipləri, mənəvi aləmi, həyat tərzi, sosial tələbatlarının xa-
rakteri və onun ödənilməsi yolları və s. əks olunur. Bu cəhət-
dən əxlaqi dəyərlərin təsiri altında formalaşan qadın nəsil-
lərinin mənəvi şüurunun formalaşması prosesi diqqəti cəlb 
edir. İrsindən və milli mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, 
hər bir qadın öz övladını sevir, onun yolunda bütün məhru-
miyyət və çətinliklərə dözür. Ovladdan-övlada ötürülən ana 
(valideyn) məhəbbəti həm də nəsildən-nəsilə ötürülən əx-
laqi dəyərdir. Bu dəyərlər müxtəlif talelərdə əks olunur və 
müxtəlif motivlərdə formalaşır, inkişaf edir, get-gedə daha 
da zənginləşir. Alimlər dəfələrlə qeyd etmişlər ki, hər bir 
sosial münasibətin kökündə valideynin öz övladına məhəb-
bəti kimi ali mənəvi keyfiyyət dayanır. Deyilənlərdən çıxış 

---

Eti̇ka və gender: Sosi̇al-əxlaqi̇ davranişin təhli̇li̇
26
edərək göstərə bilərik ki, sosial və mənəvi davranışların 
əsasında konkret rasional mühit faktoru dayanır. 
Heç kəsə sirr deyildir ki, uzun əsrlər və illər boyu bü-
tün dünyada qadın və kişi arasında müəyyən ziddiyyətlər 
olmuşdur. Artıq elmi fikrin belə qəbul etdiyi “qadın proble-
mi”, bəşəriyyətin ağıllı-dərrakəli insanlarını, mütəfəkkirlə-
rini daim düşündürmüşdür. Bu problem heç zaman heç bir 
ölkədə sona qədər həll edilməmişdir. Hətta qadınların kişilər 
üzərində hökmranlıq etdiyi matriarxal cəmiyyətdə belə qa-
dınlar hüquqi müstəvidə disharmoniya ilə üzləşmişlər. 
Şərq və Qərb təfəkküründə qadına münasibət erkən in-
kişaf mərhələsində də büsbütün fərqli olmuşdur. Əgər Şərq 
uzun əsrlər boyu qadını “örtülü” şəkildə görmək istəmişsə, 
Qərb bu incə məxluqu daha çox “diqqət mərkəzində” saxla-
mağa üstünlük vermişdir, lakin hər iki halda, mütləq qadın 
azadlığı arxa planda qalmışdır. Belə ki, birinci halda qadın 
əsasən nəsil artıran varlıq kimi qəbul olunmuşsa, ikinci hal-
da əsasən eyş-işrət obyekti kimi təsəvvür edilmişdir. 
Elmi və bədii əsərlərin əksəriyyətində müəlliflər qa-
dının kişiyə tabeçiliyini hər vəchlə əsaslandırmağa çalış-
mışlar. Elə buna görə də cəmiyyətdə qadın sosial həyatın 
əksər sahəsində mütəmadi olaraq diskriminasiyaya məruz 
qalmışdır. 
Cəmiyyət tarixində qadın probleminin digər sosial 
qruplardan və təbii ki, kişilərdən ayrı öyrənilməsi qey-
ri-mümkündür. Femininsiz maskulin (və ya əksinə) möv-
cud ola bilməz. Əslində, gender qadın problemini deyil, 
ümumiyyətlə, qadın və kişinin şəxsi və davranış xüsusiy-
yəti haqqında təsəvvürlər məcmusudur. İki müxtəlif qütb 
kimi götürüldükdə, həmin xüsusiyyətlər bir qütbdə qadınlı-

---