Anatomiya 2014. indd

Qon plazmasi. 
Organizmda hayot 
рН
7,0 dan 7,8 gacha 
bo‘lgan sharoitda bo‘ladi. Qon plazmasi murakkab aralashma 
bo‘lib kuchsiz ishqoriy reaksiyaga (
рН
7,36) ega. Plazmaning 
asosiy tarkibiy qismi suv (90–92 %), oqsil (7–8 %), glukoza 
(0,1 %) va tuzlar (0,9 %)dan iborat. 
Plazma oqsillari globulinlar (alfa, beta va gamma), albumin-
lar va (lipoproteinlarga) bo‘linadi. Oqsillar tarkibida albuminlar 
4,5 %, glo bulinlar 2–3,5 % va fibrinogen 0,2–0,4 % bo‘ladi. Oq-
sillar qon da ma’lum ahamiyatga ega: 1) fibrinogen qonni ivish ja-
rayonida qatna shadi; 2) gamma-globulin immunitetni ta’minlov-
chi antite lani saq laydi; 3) qon oqsillari qon tomirlarda qon bo-
simini saqlab turishda ahamiyatga ega bo‘lgan qonning yopish-
qoqligini oshiradi; 4) katta molekulyar og‘irlikka ega oqsillar ka-
pillyarlar devoridan o‘tmay, qon tomirlar tizimida ma’lum miq-
dorda suyuqlikni ushlab turadi va suv ni qon va to‘qima suyuqligi 
o‘tasida tarqalishida qatnashadi. 5) oqsillar bufer bo‘lib qon reak-
siyasini doimiyligini ushlab turishda ish tirok etadi.
Glukoza organizm hujayralari uchun asosiy energiya manbayi 
bo‘lib, qonda uning miqdori 4,44–6,66 mmol/l (80–120 mg %). 
Agar uning miqdori 2,22 mmol/l gacha kamaysa, miya hujayra-
larining qo‘zg‘aluvchanligi oshadi va odamda titroq paydo bo‘la-
di. Glukozaning miqdori kamayishda davom etsa, odam komaga 
tu shadi.
Plazmaning mineral tarkibiga NaCI, CaCI
2
, KCI, NaHCO
3
NaH
2
PO
4
va boshqa tuzlar kiradi. Na
+
, Ca
++
va K
+
miqdori-
ni nisbati va plazma ion tarkibini doimiyligini nisbati, organizm 
hayotida muhim ahamiyat ga ega. Endokrin tizimi kasalliklarida 
bu doimiylikning buzilishi hayot uchun xavflidir.
Qonning shaklli elementlari. 
Qonning shaklli elementlari eri-
trositlar, leykositlar va trombositlardan iborat.
Eritrositlar ikki tomoni botiq disk shaklida. Ularning yadro-
si bo‘lmay, diametri 7–8 mm, qalinligi 1–2 mkm. Erkaklarda 
eritrositlar 1 mkl qonda 5 000 000, ayollarda esa 1 mkl qonda – 
4 500 000. Eritrositlarning asosiy vazifasi kislorod va karbonat an-
gidridni tashish. Qizil ilikda har sekunda 10 mln eritrositlar ho-
sil bo‘ladi. Ular 120 kun yashab jigar va taloq da parchalanadi. 

---

340
Ba’zi bir kasalliklar oqibatida hosil bo‘lgan anemiyada qondagi 
eritrositlar miqdorini kamayishi gemoglabin miqdorini pasayishi-
ga olib keladi. Ammo bunda har bir eritrositdagi gemoglabin miq-
dori o‘zgarmaydi.