Anatomiye giRİŞ

Ossa cranii (Kafatası kemikleri) 
l. Neurocranium kemikleri : 8 kemikten ibarettir. 
a. Os frontale (alın kemiği) : Kafatasının ön üst bölümünde yer almış, orbita'nın (göz yuvaları) 
üst bölümü ile alnın  şekillenmesini sağlayan, sığ bir şapkayı andıran bir kemiktir. Skuamoz, 
orbital ve nazal olmak üzere üç bölümü (Squama frontalis, pars orbitalis ve pars nasalis) vardır. 
 
41

---

Squama frontalis, frontal kemiğin dikey konumda duran dış yüzü konveks, en büyük bölümüdür. 
Squama frontalis'in dış yüzünde orta hattın iki yanında görülen kabartılara tuber frontale denir. 
Tuber frontale'lerin aşağısında açıklığı aşağıya bakan, kavisli kaş çıkıntıları (arcus superciliaris) 
bulunur. İki arcus superciliaris arasında kalan düz alana glabella denir. Os frontale'nin squama 
frontalis'i içinde paranazal bir sinüs olan sinüs frontalis yer alır. Squama frontalis'i pars 
orbitalis'ten margo supraorbitalis ayırır. Sağ ve sol orbitaların tavanlarını oluşturan iki kemik 
lamı  şeklindeki pars orbitalis'ler arasında incisura ethmoidalis bulunur. Margo supraorbitalis'in 
devamı şeklinde uzanan proc. zygomaticus. os zygomaticum ile birleşir. 
Doğumda frontal kemik iki parça halindedir. İki parça sutura frontalis (veya sutura metopica) ile 
birbirine bağlanır. 
b. Os parietale (çeper kemik) :Neurocranium'un yan duvarları ve tavanının büyük bir bölümünü 
oluşturan çift kemiktir. Tipik membranöz orijinli bir kemik olan os parietale koruma 
fonksiyonuna sahiptir.  
Dış yüzündeki kabarıklığa tuber parietale denir. Kemiğin arka üst bölümündeki delikten parietal 
emissar venalar geçer. Parietal kemik önde frontal kemikle sutura coronalis, arkada oksipital 
kemikle sutura lambdoidea aracılığı ile birleşir. 
c. Os occipitale (ardkafa kemiği) : Kafatasının arka bölümünü oluşturan tek kemiktir. Tabanında 
kafatası boşluğu ile omurga kanalını birbirine bağlayan for. magnum adı verilen oval büyük bir 
delik bulunur. Os occipitale, pars basilaris, 2 pars lateralis ve squama occipitalis olmak üzere 4 
bölüme ayrılarak incelenir. For. magnum'un önünde kalan pars basilaris, os sphenoidale'nin 
cismi –corpus-ile birleşir. Bu bölümün üst yüzü (cerebral yüz) oluk şeklinde olup clivus olarak 
adlandırılır. Alt yüzünde bulunan tuberculum pharyngeum'a raphe pharyngis ile lig. 
longitudinale anterius tutunur. For. magnum'un yanlarında yer alan pars lateralis'lerin alt 
yüzlerinde atlas'la eklemleşen condylus occipitalis'ter kondillerin önünde canalis hypoglossi 
arkasında canalis condylaris bulunur. Squama occipitalis. Oksipital kemiğin en büyük bölümü 
olup os parietale ve os temporale ile eklemleşir. Squama occipitalis'in dış yüzünün ortasındaki 
belirgin çıkıntıya protuberantia occipitalis externa denir. İç yüzünün ortasındaki kabarıklığa da 
eminentia cruciformis denir. Protuberantia occipitalis externa'nın her iki yanında uzanan kavisli 
çizgisel çıkıntılar linea nuchae suprema superior et inferior olarak adlandırılır. 
d. Os temporale (şakak kemiği) : Neurocranium'un tabanı ve yan duvarlarının oluşumuna katılan 
çift kemiklerdendir. Os temporale kitlesi içinde işitme ve denge organını taşıması yanında bazı 
damar ve sinirlerin geçişine imkan sağlaması nedeniyle ayrı bir öneme sahiptir. 
Os temporale; pars squamosa, pars tympanica, pars mastoidea ve pars petrosa olmak üzere dört 
bölüme ayrılarak incelenir. 
-Pars squamosa; temporal kemiğin en büyük bölümü olup ince bir yaprak şeklindedir. Dış 
yüzünün alt bölümünden çıkarak öne doğru uzanan çıkıntıya proc. zygomaticus denir. Proc. 
zygomaticus yanak kemiğinin proc. temporalisi ile birleşerek arcus zygomaticus'u oluşturur. 
Processus zygomaticus'un arka alt bölümünde altçene kemiğinin condili ile eklem yapacak olan 
fossa mandibularis bulunur. 
-Pars tympanica; temporal kemiğin en küçük bölümü olup porus acusticus externus (dış işitme 
deliği)'u çevreler, proc. styloideus etrafında bir kılıf oluşturur. 
 
42

---

-Pars mastoidea; temporal kemiğin arka bölümünü oluşturur.  İçinde, cavitas tympani ile 
bağlantılı cellulae mastoideae bulunur. Pars mastoidenın aşağıya doğru uzanan konik çıkıntısına 
proc. mastoideus denir. 
-Pars petrosa; kafatası tabanında, oksipital ve sphenoid kemikleri arasına sokulan kama 
şeklinde bir bölümdür. Oldukça sert kompakt kemik yapısında olan pars petrosa içinde işitme ve 
denge ile ilgili yapılar bulunur. 
Pars petrosa'nın bir tepesi üç yüzü vardır. Alt yüzünden aşağıya-öne doğru uzanan ince çıkıntıya 
proc. styloideus denir. Proc. styloideus'un arkasında, canalis facialis'in dış deliği olan 
for.stylomastoideum bulunur. Arka yüzün ortasında porus acusticus internus (iç işitme deliği) 
yer alır. Pars petrosa içindeki orta kulağa ait boşluk cavitas tympani olarak adlandırılır. İşitme 
kemikçikleri (malleus. incus. stapes) bulunur. Pars petrosa içinde ayrıca, n. facialis'in geçtiği 
canalis facialis a. carotis interna'nın geçtiği canalis caroticus yer alır. 
Os sphenoidale (kamamsı kemik); kafatasını oluşturan kemiklerin birçoğu ile eklem yapan 
sphenoid kemik, basis cranii (kafatası tabanı)'nin ortasında bulunur. İzole olarak incelendiğinde 
kanatlarını açmış bir yarasaya benzer; basis cranii'de ise bağlantı kurduğu kemikler arasında bir 
kama gibi durur. 
Os sphenoidale'nin 4 bölümü vardır:  
-Corpus ossis sphenoidalis (Sphenoid kemik cismi)  
-Alae majores (Büyük kanatlar)  
-Alae minores (Küçük kanatlar)  
-Proc. pterygoidei (Kanatsı çıkıntılar) 
Kemiğin ortasındaki içi boş. kübik bir kutuya benzeyen bölüme corpus denir. Corpus içindeki 
boşluk sinüs sphenoidalis olarak adlandırılır. Sinüs sphenoidalis, paranazal sinüslerden biridir. 
Corpus'un üst yüzündeki tüm üst yüz oluşumları (tuberculum sellae, dorsum sellae, fossa 
hypophysialis vb.) bir Türk eyerini andırdığı için sella turcica olarak adlandırılır. 
Küçük kanatlar, corpusun ön-üst bölümünden iki kökle başlayıp, öne ve yanlara doğru uzanan 
trianguler oluşumlardır. Herbir kanadın iki kökü arasında canalis opticus oluşur. 
Corpusun yan yüzlerinden çıkarak dışyana ve kavis yaparak yukarıya doğru uzanan geniş sağlam 
çıkıntılara alae majores (büyük kanatlar) denir. Büyük kanatlar, fossa cranii media'nın büyük bir 
bölümünü oluşturur. Büyük kanatlar üzerinde damar ve sinirlerin geçişine olanak sağlayan 
önemli delikler for. ovale, for. spinosum, for. rotundum) bulunur. Büyük ve küçük kanatlar 
arasında fissura orbitalis superior, büyük kanadın ön kenarı ile maxilia'nın orbital yüzü arasında 
da fissura orbitalis inferior oluşur. 
Kanatsı  çıkıntılar (proc. pterygoidei), corpus ile büyük kanalların birleşme yerinden başlayıp 
aşağıya doğru uzanırlar. Herbiri lamina mediatis et lateralis'ten oluşur. Lamina medialis'in 
ucundaki çengel şekilli çıkıntıya hamulus pterygoideus denir. Kanatsı çıkıntıların tabanı canalis 
pterygoideus (vidi kanalı) ile delinmiştir. 
f. Os ethmoidale (kalbur kemik); Ethmoid kemik neurocranium oluşumuna katılan tek 
kemiklerden biri olup, basis cranii'nin ön bölümünde incisura ethmoidalis'e sokulmuş olarak 
sphenoid kemiğin önünde yer alır. Os ethmoidale, burun boşluğunun tavanı, dışyan duvarları, 
burun bölmesi ile sağ-sol orbitaların içyan duvarlarının oluşumuna katılır. 
Etmoid kemik dört bölüme ayrılarak incelenir. 
 
43

---

Delikli bir levha tarzındaki horizontal bölümüne lamina cribrosa denir. Buradaki deliklerden 
koku sinirlerinin fila olfactoriusları geçer. 
Yassı, ince, dört köşe bir levha tarzındaki dikey bölümüne lamina perpendicularis denir. Lamina 
cribrosa'nın iki yanına bağlanmış yan kitleler, labyrinthus ethmoidalis olarak adlandırılır. 
Labyrintler içinde ethmoidal havalı hücreler (cellulae ethmoidales) bulunur. Burun, üst ve orta 
konkaları da etmoidal labirintlere aittir.  
2. Splanchnocranium kemikleri (Yüz kemikleri) : 
a. Os maxilla (üstçene kemiği): Neurocranium iskeletinde sphenoid kemiğin "anahtartaş" 
rolünü üstlenmesi gibi, maxilla'da yüz kemikleri arasında anahtar rol üstlenmiş çift kemiktir. 
Herbir rnaxilla, diğer maxilla ile birleştiği gibi, os nasale, os zygomaticum, concha nasalis 
inferior ve os palatinum'la da eklemleşir.(yüz kemiklerinden sadece mandibula maxilla ile 
eklemleşrnez). Maksilla ağız boşluğunun tavanını orbita'nın tabanını burun boşluğunun tabanı ve 
dışyan duvarının oluşumuna katılır. İçinde, paranazal sinüslerin en büyüğü olan sinus maxillaris 
bulunur. 
Maxilla'nın bir corpus’u, dört çıkıntısı vardır. 
Corpus maxillae (ütçene kemiği cismi); maxilla'nın merkezi bölümlü olup içinde sinüs 
maxillaris bulunur. Corpusun; ön yüzü , infratemporal, orbital ve nazal olmak üzere 4 yüzü 
vardır. Ön yüz ile orbital yüzü birbirinden ayıran margo infraorbitalis'in aşağısında görülen 
deliğe for.infraorbitalis denir. Orbital yüzde, bu deliğe bağlanan canalis infraorbitalis bulunur. 
Proc. frontalis yukarıya doğru uzanarak os frontale ile eklemleşir. 
Proc. zygomaticus, corpustan dışyana doğru uzanan irregüler piramidal bir çıkıntı olup os 
zygornaticum ile eklem yapar. 
Proc. alveolaris, corpusun aşağıya doğru bir uzantısı olup karşı taraf maksilla ile eklemleşerek 
arcus alveolaris superior (üst dış kemeri)'u oluşturur. 
Proc. palatinus; maksilla cisminin içyan yüzünün en alt bölümünden çıkarak içyana doğru 
horizontal olarak uzanan kalın, sağlam bir çıkıntıdır. Karşı eşi ile birleşerek palatum durum (sert 
damak) ve burun boşluğu tabanının ön 2/3'ünü oluşturur. 
b. Os zygornaticum (elmacık kemiği); kafatasının en güçlü kemiklerinden biri olup orbita'nın alt-
dış bölümünde yer alır. Splanchnocranium ile neurocranium arasındaki bağlantıyı kuran bir 
köprü kemik olarak kabul edilir. Os zygomaticum, proc. frontalis'i ile frontal kemiğe, proc. 
temporajis'i ile temporal kemiğin proc.zygornaticus'una, gövdesi ile de maksillaya bağlanır. 
c. Os lacrimale (gözyaşı kemiği); orbita'nın içyan duvarında, maxilla'nın proc. frontalis'inin 
arkasında yer alan ince bir kemiktir. Sağ-sol iki tanedir. 
d. Os nasale (burun kemiği); çift, yassı küçük kemikler olup, maksillaların proc. frontalis' lerinin 
arasında yer alır. 
e. Os palatinum (damak kemiği); maxillalar ve sphenoid kemiğin pyterigoid çıkıntıları arasında 
yer alan L şeklinde çift kemiktir. Kemiğin yatay duran bölümüne lamina horizontalis, dik duran 
bölümüne ise lamina perpendicularis denir. Lamina horizontalis, sert damağın 1/3 arka 
bölümünü, lamina perpendicularis ise burun boşluğunun dışyan duvarının arka bölümünü 
oluşturur. Lamina horisontalis'in posterolateral açısına yakın olarak bulunan delikler foramina 
palatinae majores et minores olarak adlandırılır. Bu deliklerden a. palatina descendens, n. 
palatinus majör et minor'un dalları çıkar. 
 
44

---

f. Concha nasalis inferior; burun boşluğunun dışyan duvarında yer alan, alt conchanın 
oluşumunu sağlayan ayrı bir kemiktir. 
g. Mandibula (altçene kemiği); mandibula yüz iskeletini oluşturan kemiklerin en büyüğü ve en 
sağlamı olup baş iskeletinin de tek hareketli (işitme; kemikçikleri ile dil kemiği hariç 
tutulmuştur) kemiğidir. 
Mandibula'nın sağ-sol yarımları gelişim esnasında symphysis mentide birleşmişlerdir. 
Mandibula, corpus ve ramus mandibulae olmak üzere iki bölümden oluşur. Corpus ve ramus 
arasında oluşan açıya angulus mandibulae denir. Herbir ramus'un üst ucunda, derince bir çentik 
olan incisura mandibulae ile birbirlerinden ayrılmış iki çıkıntı bulunur. Bunlardan, ince ve önde 
olanı proc. coronoideus, kalın ve arkada olanı proc. condylaris olarak adlandırılır. Os 
temporale'deki fossa mandibularis'le eklemleşen proc. condylaris'in yuvarlak ucuna caput 
mandibulae denir. Ramus mandibulae'nin iç yüzünde görülen for. mandibulae, canalis 
mandibulae ile uzanır. Bu kanal corpustaki for. mentale'ye açılır. Canalis mandibulae’ den n. et 
vasa alveolaris inferiorlar geçer. Corpus'un pars alveolaris olarak adlandırılan üst bölümü, 
altçene dişlerinin yer aldığı arcus alveolaris'i oluşturur, corpusun ön yüzünde ortada görülen 
çıkıntıya protuberantia mentalis denir. 
h. Os hyoideum (dil kemiği); gırtlağın üst kısmında, dil kökünün aşağısında yer alan, U şeklinde 
küçük bir kemiktir. Bir cismi. iki boynuzu (cornu majus et minus) vardır.