Andijon 2013 ma’ruza №1 patofiziologiya faniga kirish, uning maqsadi va vazifalari. Etiologiya va patogenez, sanogenez reja

Gemolitik anemiya
Eritrotsitlar gemolizi tufayli yuzaga keladigan anemiyalarni gemolitik anemiya deyiladi.


Gemolitik anemiyani sinflanishi
I. Kelib chiqishiga ko’ra: 1) ortirilgan 2) tug’ma
Ortirilgan gemolitik anemiyani keltirib chiqaruvchi omillariga ko’ra: toksik, immun, mexanik, ortirilgan membranapatiya, infektsion
Tug’ma gemolitik anemiyalar kelib chiqish mexanizmiga ko’ra: membranapatiya (eritrotsit membranasida defekt tufayli) enzimopatiyalar (eritrotsit fermentlarini irsiy buzilishi) gemoglobinpatiyalar (gemoglobinda sifatiy o’zgarishlar kuzatiladi).
II. Gemoliz sabablariga ko’ra: 1) ekzoeritrotsitlar omillar keltirib chiqaruvchi anemiyalar; 2) endoeritrotsitar omillar keltirib chiqaruvchi anemiyalar;
III. Gemoliz mexanizmiga ko’ra: 1) qon tomir ichi gemolizi anemiyalari;
2) hujayra ichi gemolizi anemiyalari
IV. Klinik kechishiga ko’ra: 1) o’tkir; 2) surunkali
Ortirilgan gemolitik anemiya etiologiyasi
Toksik gemolitik anemiya - gemolitik zaharlar, simob, rux, azot almashinuvini toksik mahsulotlari, ilon, ari, qo’ziqorin zaharlari, bundan tashqari gemolitik streotokokk, anaerob infektsiya, leyshmaniya tahsirida kelib chiqadi.
Immun (getero-, izo-, autoimmun) gemolitik anemiyalar, noto’g’ri qon quyilganda, bola va ona o’rtasidagi rezus kelishmovchiligida, eritrotsitlarga qarshi xususiy auotoantitelalarni hosil bo’lishi va boshqalar sabab bo’lishi mumkin.
Eritrotsitlarni mexanik zararlanishi qon tomirlar va yurak klapanlari protezga almashtirilganda, uzoq masofaga qattiq grunt ustida yugurganda (marshdagi gemoglobinuriya) va splenomegaliyada kuzatiladi.
Ortirilgan membranapatiya kelib chiqishida viruslar, mikroorganizmlar tahsirida eritroblastlarni somatik mutatsiyasidan kelib chiqadi.
Tug’ma membranapatiyalarni, eritrotsitlarni defekti qarab ikki guruxga bo’lamiz.
1) Membranadagi oqsillarni buzilishi bilan bog’liq membranapatiyalar:
a) Minkovskiy SHoffarni mikrosferotsitar anemiyasi
b) oval hujayrali gemolitik anemiya
v) stomatotsitoz.
2) Membranadagi lipidlarni buzilishi bilan bog’liq membranapatiyalar
a) akantotsitoz
b) LXAT kamomadi bilan bog’liq anemiya (letsitin-xolesterin-atsetiltransferaza)
Minkovskiy-SHaffor anemiyasi, irsiy, endoeritrotsitar, hujayra ichi gemolizi bilan kechuvchi gemolitik anemiya bo’lib hisoblanadi.
Ushbu anemiyada eritrotsit membranasidagi spektrin oqsilida irsiy defekt kuzatiladi, shundan, uning membranasini o’tkazuvchanligi Na⁺ ionlari uchun keskin ortib ketadi, natijada Na⁺ va suv eritrotsitlar ichiga ko’plab kiradi, shuningdek Na-K nasoslar va glikoliz aktivlashadi, bu mexanizmlar esa eritrotsitlar hajmini ushlab turishga yordam beradi. Ushbu mexanizmlar yordam bermasa, eritrotsitlar shishib ketadi.
Sferotsitlar o’z plastikligini yo’qotadi, aksincha deformatsiyaga moyilligi ortadi. Bu paytda tor mejendotelial tirqishlardan o’ta olmaydi, qorataloq makrofaglari esa eritrotsit membaranasini bir qismini “tishlab” uzib oladi va ularni mikrosferotsitlarga aylantirib qo’yadi. Mikrotsitlar keyinchalik qorataloq makrofaglari tomonidan fagotsitozlanadi va hujayra ichi gemolizi ro’y beradi. Eritrotsitlarni yashash vaqti 8-12 sutkani tashkil qiladi, shundan splenoektomiya qilingan bemorlarda ushbu kasallikni davolash oson kechadi.
Irsiy fermentopatiyalar eritrotsitlarni fermentativ tizimlarining buzilishidan kelib chiqadi va quyidagi turlari tafovutlanadi.

1. 
   Pentoz tsikli fermentlarini kamomadi sababli
   
2. 
   Glikoliz fermentlarini kamomadi sababli
   
3. 
   Glutation tsikli fermentlarini kamomadi sababli
   
4. 
   ATFni utilizatsiyalovchi fermentlar kamomadi sababli
   

Yuqoridagi irsiy fermentopatiyalardan, glyukozo 6-fosfatdegidrogenaza yetishmovchiligi anemiyasi amaliyotda ko’p uchraydi.
Ushbu anemiyani patogenezida pentoz tsikli buziladi, buning natijasida eritrotsitlar membranasida fermentativ jarayonlar buziladi. SHuningdek, eritrotsit membranasi ekzogen oksidlovchilar tahsiriga sezuvchanligi ortadi va membranadagi lipidlarni perekis oksidlanishi kuchayib ketadi, natijada eritrotsitlar membranasini o’zkazuvchanligi ortib, suv va natriy kiradi. So’ngra, ular bo’kadi, shish va tomir ichida gemolizga uchraydi. Eng ko’p uchraydigan klinik formasi favizm hisoblanadi.
Irsiy gemoglobinopatiya rivojlanishida ikki gurux, sifatiy va miqdoriy buzilishlar kuzatiladi.
Sifatiy gemoglobinopatiya yuzaga chiqishida, gemoglobinni strukturaviy zanjirida buzilishlar, m: aminokislotalarni almashib qolishi, gemoglobin molekulasini uzayishi yoki kaltalanishi kuzatiladi. Uning eng ko’p tarqalgan klinik formasi o’roqsimon hujayrali anemiyadir. Ushbu anemiyani kelib chiqishida, gemoglobin molekulasini β-zinjirida, glutamin, valin aminokislotasi bilan almashib qoladi. Buning natijasida, qonda gemoglobinni HbS formasi paydo bo’ladi. Ushbu gemoglobinni, sog’lom gemoglobindan farqi, eruvchanligini 100 barobar past, bu xolat uning cho’kib, kristall xolatiga o’tishini tahminlaydi, cho’kma kristallar eritrotsit devoriga o’tirib, uni deformatsiyalaydi. SHundan eritrotsitlar o’roqsimon shaklga kiradi, ular kapillyar va qorataloqni mejendotelial sinuslari orqali qiyinchilik bilan o’tadi. Ularni tiqilib qolishidan, to’qimalarda mikrotromboz va nekroz kuzatiladi.
Miqdoriy gemoglobinopatiyalar gemoglobin zanjirini sintezini buzilishi bilan harakterlanadi. Ushbu patologiyaga £ va β-talassemiyalar kiradi.
Normada, inson organizmida, gemoglobinni quyidagi formalari tafovutlanadi HbA, -95-96% HbA₂, chaqaloqlarda HbF.
Agar, £-zanjirning sintezi buzilsa, £-talassemiya kelib chiqadi. Ushbu xolatda, HbA, HbA₂ va HbF sintezlanmaydi. Qizil qon tanachalarda £-zanjir o’rniga, β va zanjirlar sintezlanadi. SHuning uchun, £-talassemiyada bemor eritrotsitlarida gemoglobinni patologik formalari paydo bo’ladi, yahni katta odamlarda NbH, chaqaloqlarda Hb Bart.
Ushbu patologik shakldagi gemoglobinlar osonlikcha cho’kma hosil qiladi, shundan eritrotsitlar o’z shaklini o’zgartirishga majbur bo’ladi.
Ularni shakli, xuddi o’q otiladigan nishonni eslatadi. SHakli o’zgargan eritrotsitlar, makrofaglar tomonidan fagotsitozlanadi, yahni hujayra ichi gemolizi ro’y beradi.
β-talassemiyada (Kuli kasalligi) gemoglobin molekulasining β-zinjirida buzilishlar kuzatiladi. HbA₁ sintezlanmaydi, aksincha, aksincha HbA₂ sintezi juda kuchayib ketadi.