Andijon davlat unibersiteti psixologiya kafedrasi

Modul-4. Muloqot xaqida tushuncha.

Reja

1. 
   Shaxslararo munosabatlarning shaxs tarakkiyotidagi urni.
   
2. 
   Mulokotda psixologik ta’sir masalalari. Mulokotda nizoli xolatlar va shaxs toifalari.
   
3. 
   Nutk tugrisida tushuncha. Nutk turlari va uning vazifalari
   

Tayanch suz iboralar: Muloqot, miya, nutq, kommunikativ mulokot, interaktiv mulokot, perseptiv mulokot, pedagogik mulokot, mulokot treningi, mulokot madaniyati.
Shaxslararo munosabatlarning shaxs tarakkiyotidagi urni. Mulokotning shakllari, boskichlari, turlari, psixologik tizimi va vazifalari. Mulokotning kommunikativ tomoni, verbal, noverbal, paralingvistik vositalari. Mulokotning interaktiv va perseptiv tomonlari. Mulokotda psixologik ta’sir masalalari. Mulokotda samarali ta’sir, profetsional tinglash texnikasi. Mulokotda nizoli xolatlar va shaxs toifalari.


MULOKOT – odamlar urtasida birgalikdagi faoliyat extiyojlaridan kelib chikadigan boglanishlar rivojlanishining kup kirrali jarayonidir. Mulokot birgalikda faoliyat kursatuvchilar urtasida axborot ayiraboshlashni uz ichiga oladi. Bunday axborot ayriboshlash munosabatining kommunikativ shakli sifatida ta’riflanadi. Odamlar mulokotga kirishayotganda ular tildan foydalanadilar. Mulokotning ikkinchi jixati – mulokotga kirishuvchilarning uzaro birgalikdagi xarakati – nutk jarayonida fakat suzlar bilan emas, balki xarakatlar, xatti – xarakatlar bilan xam bir – birini tushunishdan iborat.

Nixoyat, mulokotning uchinchi jixati mulokotga kirishuvchilarning bir – birlarini idrok etishlarida namoyon buladi. Shunday kilib, yagona mulokot jarayonida shartli ravishda uchta tomonni – kommunikativ /axborot uzatish/, uzaro birgalikdagi xarakat kilishni va uzaro bir – birini idrok kilishni kuramiz. Kishi birgalikda faoliyat kursatayotganda zaruratga kura boshka odamlar bilan birlashishi, ular bilan mulokotga kirishishi, ya’ni aloka urnatishi, uzaro xamjixatlikka erishishi, kerakli axborot olishi va javob tarikasida axborot berishi lozim va xokazo. Bu urinda mulokot faoliyatning bir tomoni, bir kismi, uning eng muxim informativ kommunikatsiya sifatida namoyon buladi.

Yukorida aytganimizdek, mulokotda biz tildan foydalanamiz. Til muloktga kirishuvchilar urtasida aloka boglanishini ta’minlaydi. Negaki, til shu maksad uchun tanlangan suzlar moxiyatiga kura KODLAShTIRGAN xolda axborotni berayotgan kishi xam, uning kodini ochgan, ya’ni uning ma’nosini tushungan va shu axborot asosida uz xulk – atvorini uzgartirgan, bu axborotni kabul kilayotgan kishi xam tushunadi. Agar kodni tushunmaganda edi, tomonlar bir – birini tushunmas va noturgi xatti – xarkatlar kilgan bulur edi. Masalan, kadimgi Vavilondagi minora kurilishi.

Psixologik trening nazariy va amaliy tomonlarga ega. Amaliy tomoni ukuvchilar bilan buladigan muomala kunikmalari va malakalarini egallashga xamda ularni chiniktirishga karatilgan mashklar: darsning barcha boskichlarida izchillik bilan xarakat kilish kunikmalarini, pedagogik ish davomida mushaklarning zurikishini sundirish malakalarini, ixtiyoriy dikkatni taksimlash malakasini shakllantirishga, kuzatuvchanlikni ustirishga karatilgan mashklarni takozo kiladi.

Mulokot madaniyatini egallashni mashk kilishda magnitafon yozuvlari, videotasvirlardan foydalanish xam katta axamiyatga ega. Chunki bunday yozuvlar bulajak o’qituvchiining uz nutkini takomillashtirish, ovozini sozlash, gapirayotganda komatini tugri, tik tutish, ortikcha, keraksiz xarakatlar, mimikalardan xoli bulish imkonini beradi. Shuning uchun bulajak pedagoglar nutk madaniyatini, muomala madaniyatini egallashda ana shunga uxshash mashklardan foydalanish kerak.Eng muximi, kishi nutkni tarbiyalash buyicha oldiga anik maksad kuyishi va ana shu maksad asosida kat’iy mashklar olib borishi lozim. Masalan, kishi adabiy tilda suzlashga urganishni uz oldiga maksad kilib kuygan bulsa, fakat dars paytidagi javoblaridagina emas, xar kanday sharoitda, xar bir kishi bilan bulgan mulokotda xam uzini gaplarini nazorat kilib borishi, shevachilikka yul kuymasligi lozim. Uz – uzini nazorat kilish bulmasa kishi xech kachon nutk madaniyatini, muomala madaniyatini egallay olmaydi, u notik bula olmaydi.

Nutk tugrisida tushuncha. Nutk turlari va uning vazifalari. Nutkning vujudga kelishi va uni idrok kilish. Nutkning usishi. Insonga verbal, noverbal va paranlingvistik ta’sir kursatish.