Angren universiteti "ijtimoiy-gumanitar fanlar" kafedrasi "iqtisodiyot nazariyasi "

klassik maktabi 
namoyondalari bo’lmish 
A.Smit, U.’etti, D.Rikardo kabi atoqli iqtisodchi olimlar boylik faqatgina qishloq 
xo’jaligidagina emas, balki shu bilan birga sanoat, trans’ort, qurilish va boshqa 
xizmat ko’rsatish sohalarida ham yaratilishini isbotlab berdilar va hamma boylikning 
onasi er, otasi mehnat, degan qat’iy ilmiy xulosaga keldilar. Shuni aytish kerakki, 
A.Smitning “ko’rinmas qo’l” ‘rinsti’i hozirgi kunda juda ko’’ tilga olinmoqda. U 
o’zining “Xalqlar boyligining tabiati va sabablari to’g’risida tadqiqot” (1776) degan 
kitobida insonni faollashtiradigan asosiy rag’bat shaxsiy manfaatdir deb ko’rsatadi. 
Inson o’z shaxsiy manfaatini amalga oshirishga, ya’ni foyda olishga intilib mehnat 
taqsimoti sharoitida qandaydir tovar yoki xizmat turini yaratadi, boshqalarga etkazib 
beradi, o’z ka’italini ko’’aytiradi va shu intilishda o’zi bilmagan holda jamiyat 
taraqqiyotiga hissa qo’shadi deb tushuntiradi. U ka’ital, mehnat, tovar, ishchi kuchi 
va boshqa resurslarning erkin harakatini ta’minlash ‘rinsti’ini ilgari suradi. Ushbu 
4
 А.Раззовдв., Ш.Тошматов., Н.Урмонов. И^гисодий таълимотлар гарихи. Т.: «Молия». 2002, 147-149-бег. 

---

16 
maktabning «klassik» deb nom olishiga ularning quyidagi yutuqlari sabab bo’ldi. 
Birinchidan, A.Smit va D.Rikardo iqtisodiyotni o’rganishga ilmiy yondashuv 
beradigan tadqiqot usullarini ishlab chiqdi va muvafaqqiyatli qo’lladilar. Aynan ana 
shu usullar yordamida ular merkantilistlarning boylikning manbasi savdo degan 
g’oyasini asossiz ekanligini isbotlashdi. 
Ikkinchidan, iqtisodiyot to’g’risidagi barcha yig’ilgan bilimlarni klassik maktab 
namoyondalari ma’lum bir ilmiy tizimga keltirdilar. Bu narsaga ular birinchi bo’lib 
iqtisodiy ne’matlarni ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste’mol 
o’rtasidagi tizimli aloqani tadqiq etgani sabab bo’ldi. 
Uchinchidan, ingliz klassiklari xo’jalik hodisalarining ko’zga ko’ringan 
tomonlarini tadqiq qilish bilan cheklanib qolmadilar. Ular ushbu hodisalarning 
mohiyatini, ular o’rtasidagi sabab-oqibatli aloqadorlikni aniqladilar, shuningdek 
ka’italistik iqtisodiyot qonunlarini ochdilar. 
Iqtisodiyot nazariyasi fanining rivojlanishida Sismondining ham muhim hissasi 
bordir. U ka’italistik iqtisodiy mexanizmni tanqid qilib, siyosiy iqtisod inson baxti 
yo’lida sostial mexanizmni takomillashtirishga qaratilagn fan bo’lmog’i lozim deb 
ko’rsatadi. Ka’italizmning iqtisodiy tuzumini tanqid qilish bilan bir qa torda undan 
ko’ra ‘rogressiv bo’lgan jamiyat qurish g’oyasi Sen-Simon, Sharl Fure, Robert Ouen 
kabi sostial uto’istlar tomonidan ilgari surilgan edi. Ular xususiy mulkni qattiq tanqid 
qilib, uni tugatish tarafdori edilar. 
Ulardan keyin