Angren universiteti "ijtimoiy-gumanitar fanlar" kafedrasi "iqtisodiyot nazariyasi "

Tovarning raqobatdoshligini o‘rganish va baholash usullari. 
Prezidentimiz o‘z ma’ruzalarida, “Inqirozga qarshi choralar dasturi doirasida 
amalga oshirilgan yana bir yo‘nalish - mamlakatimizdagi eksport qiladigan 
korxonalarni qo‘llab quvvatlash va rag‘batlantirish, eksport salohiyatini 
mustaxkamlash bo‘yicha qabulqilingan amaliy choralar muhim ahamiyatga ega 
bo‘ladi.”
9
deb ta’kidlagan edilar. 
Shunday ekan talab, taklif va raqobatsiz bozorni tasavvur etib bo‘lmaydi. 
Haridorning tovar va xizmatlar sotib olish uchun qilgan sarf harajatlari ikk qismdan 
iborat. Birinchi tovarga bo‘lgan baho, ikkinchisi uni topishga ketgan vaqt va ishlatish 
harajatlaridir. Ularning hammasi jamiyat uchun iste’mol harajatlarini, ya’ni bahosini 
tashkil etadi. Iste’mol bahosi tovarning harid qilib olish narxidan ancha ko‘p. 
Tovarlar ichida eng raqobatdoshi bo‘lib boshlang‘ich bahosi past emas, iste’molchi 
qo‘lida ishlatilishi qulayligi, kam sarfligi va umumiy harajati kamligi bilan 
farqlanadigan hisoblanadi. Haridorlar xajmi - harakatini kuzatish shuni 
ko‘rsatmoqdaki, ular tovarlarni taqqoslashda qaysinii qo‘llash samaradorligi (R); 
sotib olish harajatlariga (S) nisbatan yuqori bo‘lsa o‘sha tovarni ko‘proq tanlashadi. 
Demak, tovarni raqobatdoshligi (K) umumiy ko‘rinishda bo‘ladi. ------- K = 
R
9
 I.A.Karimov. Asosiy vazifamiz-vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini 
yanada yuk 
S
 
O‘zbekiston, 2010 yil, 39 bet 
Tovarning raqobatdoshligini baholash qo‘yidagi bosqichlarni o‘z ichichga 
oladi: 
a)
bozorni tahlil qilib o‘zimizni tovarimizga o‘xshash tovar namunasini 
topib olish; 
b)
bizning tvoar bilan solishtiriladigan tovarlardagi asosiy ko‘rsatkichlarni 
belgilash; 
v) 
o‘zimizning 
tovarimizdagi 
integral 
(umumiy) 
raqobatdoshlik 
xususiyatlarini aniqlash. 
Bozordagi raqobatga esa ko‘proq tovar sotishni rag‘batlantirish vositalari 
xizmat qiladi. Asosiy axborotni haridorlar tovar ishlab chiqaruvchidan olinadi. 
Haridorlarni asosan tovarning iste’mol qiymati qiziqtiradi. Raqobat bozorda taklif 
talabdan yuqori bo‘lganda firmalar ichida emas balki tovarlar orasida namoyon 

---

bo‘ladi. 
Raqobat asosan quyidagi ko‘rinishlarda bo‘lishi mumkin: a) tovarlarning 
xizmatlari bo‘yicha bir xil ehtiyojni qondirishga qaratilgan raqobat. Masalan, sport, 
kitoblar, plastinkalar kishining madaniy dam olishiga qaratilgan. Shuning uchun ular 
bir-biri bilan raqobatchi; b) bir xil tovarni har xil firmalar ishlab chiqarishi orqali 
bo‘ladigan raqobat yoki bir xil firma tomonidan har xil modifikatsiyadan tovar ishlab 
chiqarish; v) baholar orqali bo‘ladigan raqobat - bu eng ko‘p tarqalgan usullaridir. 
Bahoni pasaytirib bozorni egallash. Tovarlarni iste’mol qilish (ishlatish) jarayonidagi 
bahosini pasaytirishga elektr yoqilg‘i va material sarflarini kamaytirish va xizmat 
qilish muddatini ko‘paytirish orqali erishish. 
Jahon bozori tajribasida raqobatning quyidagi shart-sharoitlari mavjud: 
1.
Agar raqobatchilar kuchi teng va strategiyalar bir-biriga o‘xshash bo‘lsa 
bozor muvozanati uzoq saqlanmaydi, ular orasidagi kelishmovchilik susaymaydi. 
2.
Raqobatchining g‘ashini keltiradigan harakatlar qilmang. 
3.Sizning raqobatchingiz hamma narsadan xabardor deb biling. 
4.Sizning harakatlaringiz o‘zingizning imkoniyatlaringizga mos ekanligiga 
raqobatchingizni ishontiring. 
Raqobatchilar strategiyasini o‘rganishda quyidagi savollarga javob topiladi: