Anguage and literature
Yüklə 0,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xorijiy tilda muloqot qilish layoqatining tarkibiy qismlari
|
Ijtimoiy-madaniy
tayyorgarlik omillari quyidagicha: Til masalalari bilan shug‘ullanuvchi fanlarda tilga insonlar o‘rtasidagi aloqa vositasi, inson madaniyati- ning muhim elementlaridan biri sifatida qaraladi. Til ma- salalarini tadqiq etishga nisbatan bunday yondashish xorijiy til o‘qitish metodikasida ham tub o‘zgarishlarga sabab bo‘ladi. Natijada ta’lim maqsadi, ta’lim mazmu- ni ham jiddiy o‘zgaradi. O‘quv muassasalarida xorijiy tilni o‘qitishdan maqsad til o‘rganuvchilarning madani- yatlararo muloqot qilish layoqatini shakllantirishdan iborat. Mazkur maqsadning talqiniga ko‘ra til aspekt- larini (talaffuz, leksika, grammatika) o‘rgatish, gaplar- ni nutq jarayonida grammatik, talaffuz, leksik, uslubiy jihatdan to‘g‘ri qo‘llash ta’lim vositasi sifatida qaraladi. Madaniyatlararo muloqot qilish layoqati murakkab tushuncha bo‘lib, uning tarkibiy qismlari bo‘yicha fanda yagona fikr yo‘q. Ko‘rilayotgan masalaga oid turli konsepsiya, fikr-mu - lohazalarni tahlil qilish va ularni umumlashtirish asno- sida madaniyatlararo muloqot qilish layoqati tarkibida quyidagidek bir necha qismlarni kuzatish mumkin: Xorijiy tilda muloqot qilish layoqatining tarkibiy qismlari Til bilish layoqati Nutqiy layoqat Ijtimoiy- madaniy layoqat Kompensator- lik layoqati* Ta’lim olish layoqati Sotsiolingvistik layoqat O‘quv predmeti mavzularini bilish layoqati Umummadaniy layoqat Mamlakatshunos- likka oid layoqat Izoh: kompensatorlik layoqati – turli elat, millat, madaniyat elementlarini qiyoslash asosida u yoki bu Xorijiy til o‘qituvchisi - ning tayyorgarlik tizimi Til tayyorgarligi Umumfilologik tayyorgarlik Ma’naviy-ma’rifiy tayyorgarlik Psixologik-pedagogik tayyorgarlik Ijtimoiy-madaniy tayyorgarlik Metodik tayyorgarlik 14 e-mail: til_adabiyot@umail.uz Metodik tavsiya madaniyat elementiga xos salbiy jihatlarni rad etish va uning o‘rniga boshqa ijobiy tomonlarni qabul qilishdir. Yuqoridagi sxemadan madaniyatlararo muloqot qi lish layoqatining murakkabligi kuzatilib, metodik tushun cha xorijiy til ta’limining maqsadi sifatida hisobla- nishi xorijiy tillarni o‘qitish metodikasida yangidan-yangi muammolarning paydo bo‘lishiga sabab bo‘lmoqda. Metodik tayyorgarlikka ega bo‘lish bo‘lajak o‘qituv- chidan quyidagi kasbiy bilim, ko‘nikma va malakalarni talab qiladi: a) psixologiya, pedagogika, til va ijtimoiy fanlardan olingan xorijiy til darslarida va ma’naviy-ma’rifiy tad - birlarda qo‘llaniladigan bilim, malakalarni yaxlit tarzda egallash va ularni kasbiy maqsadga yo‘naltira olish; b) o‘qituvchi shaxsini kamol toptirishga xizmat qiladi- gan xorijiy til o‘qitish metodikasiga oid nazariy bilimlarni o‘zlashtirish va kasbiy-metodik malakalar tizimini yaratish. Xorijiy til o‘qituvchisining kasbiy va metodik tayyor- garligi deganda pedagogik faoliyatda kerak bo‘ladi- gan metodik bilim, ko‘nikma va malakalar majmuyini o‘zlashtirish tushuniladi. Metodik tayyorgarlik bo‘la- jak o‘qituvchining kasbiy-pedagogik tayyorgarligidagi yakuniy bosqich sanaladi. Xorijiy til o‘qituvchisi bo‘lish- ni niyat qilgan talabaning kasbiy faoliyati uchun ikkita o‘zaro bog‘liq kasbiy malaka zarur bo‘ladi: a) xorijiy tildagi nutqiy faoliyat turlarida kommunika- tiv malakaning shakllanganligi; b) muayyan sharoitda ushbu nutqiy faoliyat turlarini o‘rgata olish malakasining shakllanganligi. Malakalarning ikkinchi toifasini hosil qilishda o‘quv rejasidagi barcha fanlar (va sohalar) ishtirok etadi. Chunki bu yerda umumiy pedagogik, ya’ni o‘qituvchiga xos ko‘nikma, malakalar haqida gap borar ekan, demak, barcha o‘qitiladigan fanlar metodik malakaning shaklla- nishiga o‘z ulushini qo‘shadi. Binobarin, oliy ta’limning boshidan oxirigacha barcha o‘quv predmetlar mazmuni bo‘lajak o‘qituvchining kasbiy-pedagogik faoliyat yuri- tishiga yo‘naltiriladi, natijada o‘qituvchi metodik tayyor- garligi tizimining yaratilishi kafolatlanadi. Bu tizim ikki tarkibda, ya’ni bevosita va bilvosita namoyon bo‘ladi. Metodik tayyorgarlik tizimining bevosita ko‘rinishi nazariy va amaliy tayyorgarlikni, nazariy tayyorgarlik esa ma’ruza, maxsus kurs, seminar, kurs ishi, diplom ishi (malakaviy ish), talabaning metodik adabiyot bi- lan mustaqil ishlashi kabilarni o‘z ichiga oladi. Amaliy tayyorgarlikka pedagogik amaliyot, amaliy-laborator, seminar mashg‘ulotlari, shuningdek, o‘quv dasturi, o‘quv-metodik majmua, audio-vizual vositalarni mus- taqil o‘rganishni kiritish mumkin. Tizim tarkibidagi bilvosita kichik tizim ham tegishli ish turlari: xorijiy tilni ixtisoslik sifatida o‘rgatishni peda- gogik yo‘naltirish, xorijiy tilga oid darsdan tashqari ishlarni kasbiy yo‘naltirish hamda psixologiya va peda- gogika fanlarini o‘qitishni ixtisoslikka moslab o‘rgatish kabilarni talab qiladi. Xullas, xorijiy til o‘qitishning qaysi bosqichidan boshlab tilga oid amaliy mashg‘ulotlarni kasbga yo‘nal- tirishning maqsadga muvofiqligi, til o‘rganishning «o‘zi uchun» (kommunikativ) hamda «o‘zgalar uchun» (kom- munikativ-ta’limiy) kabi jihatlarini farqlash mezonlarini ishlab chiqish, ularning mazmunini aniqlash, tilni ikki darajada bilishning lingvistik, lingvodidaktik va psixo- logik-metodik tavsiflanishi kabi masalalar ilmiy asosda ko‘rib chiqilgan emas. Sohaviy adabiyotlarning tahlili, maktab o‘qituvchila- rining kasbiy metodik omilkorligining talablarga javob bermasligi bo‘lajak xorijiy til o‘qituvchisining kasbiy mala kasini shakllantirish muammolarini kun tartibiga jiddiy masala qilib qo‘ymoqda. Binobarin, o‘qituvchi- ning zamonaviy tayyorgarligi nafaqat davr talabiga, balki fan-texnika taraqqiyoti bilan hamohang bo‘ladi- gan istiqboldagi ta’limga ham mos kelishi darkor. Ilmiy izlanishlar natijalariga binoan ta’lim samarasiga o‘quv dasturlari va darsliklar sifatidan ko‘ra o‘qituvchi tayyor- garligi darajasi ko‘proq ta’sir o‘tkazadi. So‘nggi yillarda o‘tkazilgan ilmiy-nazariy anjumanlarda xorijiy til o‘qituv- chisiga bog‘liq metodik tayyorgarlikning takomillashtiri- lish zaruriyati alohida ahamiyat kasb etmoqda. Xorijiy til o‘qituvchisini tayyorlash nazariyasi va amaliyotining tahlilidan kelib chiqib, metodik tayyor- garlikni kuchaytirishga mo‘ljallangan quyidagi muhim muammolarni ko‘tarish va ularning yechimini topish shu kunning dolzarb masalalaridan biridir: – oliy ta’lim tizimida xorijiy tilni ixtisos tarzida o‘rgatish maqsadlari va vazifalarini aniqroq belgilash, jumladan, har bir o‘quv predmeti oldiga qo‘yiladigan ta’limiy vazi- falarni qayta ko‘rib chiqish; – beriladigan pedagogik ixtisos nuqtayi nazaridan xorijiy til ta’limi mazmunini takommillashtirish; – o‘qituvchining kasbiy faoliyatida qo‘llaniladigan bilim, ko‘nikma va malakalar nisbatini aniqlash; – xorijiy til o‘qituvchisining o‘ziga xos pedagogik faoliyati tarkibi va mazmunini o‘rganish; – kasbiy ahamiyatga molik malakalar minimumini tanlash; – metodik tayyorgarlikni olib borishda fanlararo alo- qalar tizimini yaratish; – ilmiy asoslangan kasbiy yo‘nalishdagi usullar va mashqlarni ishlab chiqish; – tayyorgarlik chog‘ida ta’limning zamonaviy texnik vositalaridan, shu qatorda kompyuterdan foydalanish metodikasini rivojlantirish; – kasbiy malakalarning shakllanganlik darajasini tekshirish metodikasini yaratish; – xorijiy til o‘qituvchisining bevosita metodik tayyor- garligini yuksak darajada amalga oshirish usullarini to- pish; – talabalarning metodik tayyorgarligiga taalluqli o‘quv-tadqiqot va ilmiy-tadqiqot ishlarini to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish; – bo‘lajak xorijiy til o‘qituvchisining mustaqil ta’lim oli shi va o‘z-o‘zini tarbiyalashi masalalarini ishlab chi- qish; – o‘quv faoliyatining motivatsion tarafini ko‘tarish; – talabalardagi pedagogik va xorijiy tilni o‘rganish qobiliyatlarining dinamikasini o‘rganish; – o‘qituvchi shaxsini tarbiyalash, talaba o‘zini o‘qituv- chi sifatida his etishi masalalarini ko‘rib chiqish; – o‘quv rejasidagi metodik tayyorgarlik saviyasini ko‘tarishga qaratilgan jihatlarning takomili ustida ish- lash; – pedagogik ixtisos sifatida o‘rganilayotgan xorijiy tilning amaliy kursini kasbga yo‘naltirish va hokazo. veb-sayt: www.tilvaadabiyot.uz 15 навбатчи “Ma’rifat sinoatga to‘la dunyoni idrok etmoqlikdir. Tug‘ilganidan umrining so‘nggi daqiqalarigacha odam bolasini ayni shu intilish mukammallashtirib boradi”. Darhaqiqat, asrlar osha barcha zamonlarda har bir xalqda, har bir jamiyatda ta’lim-tarbiya ishlariga alohida e’tibor qaratilgan. Istiqlol yillarida res publikamizda ham ta’lim sohasidagi islohotlar davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishi deb belgilandi. Ayniqsa, hozirgi globallashuv davri har bir o‘sib kelayotgan yosh avloddan zamon ta- lablariga hozirjavoblik, ijodiy tafakkur teranligi va intel- lektual faollik kabi xislatlarga ega bo‘lishni har qachon- gidan dol zarb darajaga ko‘tarmoqda. Albatta, ana shunday yetuk yosh avlodni tarbi- yalashda ona tili ta’limining o‘rni beqiyos. Mazkur fan- ning ustuvor vazifalaridan biri esa imloviy savodxonlik hisoblanadi. Kishining o‘z fikrini og‘zaki va yozma nutq vositasida erkin va to‘g‘ri ifodalay olishi, imlo savodxon- ligiga ega bo‘lishi yuksak madaniyat belgisi sanaladi. Qolaversa, yoza olish qobiliyatining rivojlangan bo‘li- shi og‘zaki nutqning to‘g‘ri shakllanishiga ham katta ta’sir ko‘rsatadi. Bugungi kunda zamonaviy ta’limda keng qo‘llanilayotgan innovatsion texnologiyalardan biri “keys-stadi” metodi orqali orfografiya o‘qitishda yuksak natijalarga erishish mumkin. Biz ushbu o‘rinda respublika oliy o‘quv yurtlarining “Boshlang‘ich ta’lim“ yo‘nalishi talabalariga Orfografiya bo‘limini o‘qitishda qan day keyslarni qo‘llash mumkinligi haqida so‘z yurit- moqchimiz. Yüklə 0,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|