Asr oshgan asarlar

' Hirotda bir saroyning nomi.
127

---

yotgan askarlar va hokazo jang manzaralariga diqqat 
qildi. Bir ko‘p suratlaming aftlarida jonlilik, harakat- 
larida tabiiylik ko‘rmadi. Rasm san’atining hali orqa- 
da ekaniga ichdan taassuf qildi. Husayn Boyqaro ham 
bir muddat rasmlarga qarab, marhum rassom haqida 
eshitgan ba’zi bir qiziq gaplarni aytdi-da, keyin huku- 
mat ishlaridagi nuqsonlar to‘g‘risida shikoyat qildi. 
Navoiy bu munosabat bilan mamlakatni idora etish 
haqidagi o‘zining mulohaza va orzu-armonlarini 
so‘zlab, podshohga to‘g‘ri yo‘l ko‘rsatmoqqa tirishdi. 
U mamlakatning kelajagi, davlatning barqaror bo‘lishi 
uchun ziroatga, turli hunarlarga katta ahamiyat berish 
zarurligini mufassal tushuntirdi. Yurtda ilm, she’r va 
o‘zga san’at odamlarining maishatini yaxshilash 
uchun ularga hamisha homiylik qilish kerakligini 
ayniqsa ta’kidladi. Podshoh yolg‘iz poytaxtning emas, 
butun viloyatlaming ishlaridan har kun xabardor 
bo‘lib turishi, hamma mansabdorlarining vazifalarini 
taftish etishi zarurligini bayon qildi. Hatto podshoh 
har kunning qaysi pallasida qaysi ishlar bilan mashg‘ul 
bo‘lishi kerakligiga qadar ko‘rsatib berdi. Husayn 
Boyqarq diqqat bilan tingladi. Lekin oxirda bu fikrlar 
haqida biron so‘z aytmadi. Sirti qorako‘l, qalin, chi- 
royli qunduzli telpagini bir oz ko‘tarib qo‘ydida, kulib, 
shoimi chaqirishdan maqsadi nima ekanini so‘zladi — 
amir sifatida devonda vazifa olib borishni taklif etdi.
— Bu mushkul masalani yana o‘rtaga qo‘ydin- 
giz,— dedi Navoiy tashvishlanib. — Bu xususda kami- 
naning e’tirozi hazratlariga belgulik edi-ku.
Husayn Boyqaro norozilanib, qoshlarini chimirdi:
— Bu e’tirozingizni muhokama qildik. Ammo 
dalillaringizni haqiqatdan uzoq ko'rdik. Saltanatimiz- 
ning siz kabi nodir shaxsini amirlik rutbai olisi bilan 
sarafroz qilmaguncha, ko‘nglimiz qaror topmas. 
Inshoollo, bu tadbirimiz yaxshi samaralar berur.
— Shohona marhamatingiz uchun rahmat, — dedi 
Navoiy qat’iyat bilan, — iloji bo‘lsa, meni har qanday 
rasmiy mansablardan ozod etsangiz... Amirlik rutbasi 
va devonda muhr bosmoqlik, garchi sharafli bo‘lsa
128

---

ham, ko‘ngil erkinlikka ko‘proq moyildir. Men 
davlatga, el-ulusga xolis ko‘ngil bilan xizmat qilmoqni 
orzu qilurmen. Bu xususda qilgan e’tirozlarim, balki 
zohiran ma’nosizdek ko‘ringandir. Lekin chuqurroq 
andisha qilinsa, uning ma’nosi ravshanlashurki, bunga 
imonim komildir. Darhaqiqat, amirlik rutbasini qabul 
qilsam, ba’zi ulug‘ zotlaming ko‘ngli ranjur. Orada 
behuda so‘z ko‘payur. Do‘stlik o‘miga nifoq vujudga 
kelur. Inson ruhi ojizliklardan xoli emas...
Husayn Boyqaro qo‘li bilan masala hal, degan 
ishoratni qildi.
— Bizki bu ishni orzu qilibmiz, har ne e’tirozni rad 
qilurmiz, — dedi u tabassum bilan. — Shunday far- 
mon berurmizki, amirlardan hech biri majlislarda siz- 
dan oldin o‘ltirmagay. Ammo Mir Muzaffar barlos 
bilan orangizda do‘slik va mehr-oqibat barpo ekan, 
ijozat bersangiz, muhr bosmoqlikda sizdan yolg‘iz u 
amirgina oldin bo‘lsin.
— Ko‘ngilning orzusi hozirgi rutbada yolg‘on 
maqrabi sulton bo‘lib, kuch va iqtidorimizga yarasha 
elga foydali xizmat qilmoq edi,— Navoiy boshini quyi 
soldi.
— Endi ish sayyoralarda qoldi, — kulib dedi pod- 
sho. — Falak donishmandi' iqbol soatini tayin qil- 
gach, u vaqt muhr bosursiz.
Navoiy yangi e’tirozlar, yangi daliUar keltirishga 
tirishdi. Husayn Boyqaro o‘jarlik qilib, hatto eshitgusi 
ham kelmadi. Navoiy, nihoyat, o‘z orzusiga qarshi 
ko‘rsatilgan marhamat uchun podshoga tashakkur bil- 
dirishga majbur bo‘ldi. Husayn Boyqaro uni bukunga 
chog‘ir majlisiga taklif etdi.
Shoir Tarabxonaning pastki qabatiga tushdi. Bun- 
dagi xonalaming birida Muhammad Sayid pahlavon, 
vazir Xo‘ja Ato, Xo‘ja Abdullo Marvoriy va hokazolar 
o‘ltirishardi. Hammalari o‘rinlaridan turib, shoimi 
samimiy qarshiladilar. Xo‘ja Ato muloyim, kamtarin 
kishi edi. 0 ‘z vazifalarini shov-shuvsiz, yaxshi bajarar-