Asr oshgan asarlar
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
O n birinchi bob
I Haram doirasi bukun shovqin-suronsiz edi. Pod- shohning bir-biriga yaqin, lekin ayrim-ayrim saroylar- da yashagan xotinlari shoh xonadoniga mansub bir shahzodaning to'yiga ketishgan edi. Aksar qizlar — kanizaklar sultonning sevikli xotini Xadichabegimni kuzatib borgani uchun Bog‘i Safidda agar oqsochlar hisobga ohnmasa, yigirma choqli ayol qolgan edi. 160 Bahorning gullagan chog‘i... Baland va dilbarqo- mat sarv og‘ochlari ko‘rkam mevazorlar, turli-tuman gullar bilan yashnagan keng chamanzorlar ichida katta-kichik ko‘shklar allaqanday xayoliy manzara yasaydi. Quyoshda ko‘shklaming naqshlari, xuddi jonli chamanlar bilan raqobat qilishganday, havoni rangli shu’lalar mavji bilan to‘ldiradi. Uzoqdan, shabada yengil titratgan daraxtlar orasidan boqqan kishi ko‘shk devorlarini gulzoming davomi, deb o‘ylaydi... 0 ‘zini kasallikka solib, Xadichabegimning bu kungi tantanali chiqishidan qolgan Dildor ikki osh- yonlik yengil binonig pastki qabatidagi xonada, ochiq darichaning oldida tanho o‘tirardi. Yuragi siqilganday, qandaydir dardli noz va firoq tuyg‘ulari bilan kerishdi. Podshohga xushomadgo‘y Majididdin parvonachi tomonidan bir vaqtlar saroyga tortiq etilgan Dildor hashamatli, bezakli hayotda, ertaklardagina eshitgan ziyofatlar, bazmlar, hangomalar orasida yotsiranib, o‘ksinib, bir zum ham ochilmay yashar edi. Shunday ayollar bo‘ladiki, ular ishqni e’tiqod kabi muqaddas tutadilar. Bu ayollar ko‘ngilning ezgu orzusi uchun faqir yigitning xarob kulbasini shohona saroylardan ortiq ko‘radilar. Uvada kiyimli sodda cho‘ponni shahzodalarga alishmaydilar. Ular butun borliqlari bilan bir maqsadga intiladilar. Agar maqsad muyassar bo‘lmasa, uning dardini butun umr o‘zlariga hamshira qiladilar. Dildor shundaylardan edi. Be- zak, may, musiqiy, fahsh, g‘iybat mavjlari bilan qay- nagan hayot uning ko‘nglidagi toza sevgini bo‘g‘- magan edi. Majididdinning dargohidan Dildomi saroyning maxsus xodimalari bir oqshom olib kelib, go‘zal, yasog‘li bir xonaga kirgizishdi. Dildor uyning hasha- matidan, atrofini o‘ragan o‘z tengi bir to‘da qizlaming muomalasidan cho‘chidi: «Bir cho‘riga shuncha dah- maza! Y o‘q, bunda boshqa bir sir bo‘lmasin tag‘in...» Majididdinning uyidagilar Dildomi eng qiymatbaho kiyimlarga chulg'ab uzatgan bo‘lsalar ham, bu yerda 6-4733 161 qizlar uni yechintirib, yangi sarupolar kiydirdilar. Boshiga kashmiri sholni g‘alati — satangcha qilib o‘radilar. Bilaklariga oltin halqalar, barmoqlariga olov toshli uzuklar taqdilar. Keyin uni qat-qat shohi ko‘rpachalarga o‘tqazib, oldiga dasturxon yozdilar. Ketma-ket tortilgan tudi taomlardan, shirinliklardan Dildor, go'yo o‘lim hukmini kutganlardek, bo‘g‘ilib, og‘ziga tariqcha ham solmadi. Qizlar bir-birlari bilan pichirlashib dasturxonni yig‘ib chiqib ketganda, vaqt alla-palla bo‘lgan edi. Birdan eshik ochilib, bir ayol kirdi. Dildor cho‘chib, yalt etib qaradi. Ayol oltmish yoshlarda bo‘lgan, chu- vak yuzi, torgina peshonasi chuqur ajin bilan qoplan- gan, lekin o‘rta yoshli tannoz xotinlarday yasangan- tusangan edi. Dildor hali qizlar o‘zaro gaplashganda, qandaydir qo‘rquv va ehtirom bilan: «Gulchehrabibim o‘zlari shunday buyurdilar» yoki sirli tovush bilan sekingina: «Gulchehrabibim chaqiradilar», deb yodla- gan ayollari shu bo‘lsa kerak, deb tusmol bilan ixti- yorsiz ravishda o‘midan turdi. Kampir yaqin kelib, tajribali qarash bilan qizni boshdan-oyoq nazardan o‘tkardi. Uning kashmiri ro‘molini qo‘l uchi bilan tuzatib qo‘ydi. — Otingiz nima? — so‘radi kampir soxta mulo- yimlik bilan. — Dildor, — yerga qarab, sekin javob berdi qiz. — Daladanmisiz? — o‘zgargan tovush bilan so‘radi kampir. — Ha, — Otingiz yaxshigina, ammo husningizcha ko‘r- kam emas, — kulib dedi kampir. — Endi birov otin- gizni so‘rasa, Dildorxonbegim deyingiz. 0 ‘tiring, jonim. Dildor bilan kampir qarshima-qarshi o‘tirishdi. Kampir unga yurish-turish, kiyinish va saroydagi tar- tiblar haqida so‘zladi. Podshohning huzuriga kirganda o‘zini qanday tutish va unga muomalada zinhor-ba- zinhor noziklik ko‘rsatib, hazratning muborak ko‘ngillarini ochish to‘g‘risida ko‘p narsa o‘rgatishga 162 tirishdi. Dildor og‘iz ochmadi. Ko‘ksi siqilib, allanechuk essizday o‘tirdi. Kampir tashqaridan bir qizni chaqirib, o‘rin soldirdi. Keyin chiqib ketish oldi- da uqtirdi: «Qizim, tinchgina uxlang, hech nimadan xavflanmang, atroflngiz to‘la odam; biron yumushin- giz bo‘lsa, eshikdagi qulni chaqirursiz». Bu kechani Dildor mijja qoqmay o'tkazdi. Ertalab qizlar kirdi. Dildordan hol-ahvol so‘rashdi, uning rangiga qarab: «Yotinqiragansiz, keyincha o‘rganib qolasiz. Biz ham boshimizdan o‘tkazganmiz», deyish- di. Nonushtadan keyin Dildomi qo‘yarda-qo‘ymay, bog‘chaga olib chiqishdi. Na muattar chamanzorlar, na muhtasham ko‘shklar, na kumushlangan hovuzlar, na chiroyli qafaslardagi qushlar — hech nima uni qi- ziqtirmadi. Chuvillashgan qizlar orasida ozgina kezib, o‘z xonasiga kirdi-da, qamalib oldi. U har dam mash’um bir soatni kutar, ichidan titroq bosar edi. Uchinchi kun kechasi Gulchehrabibi kirdi. Uning sochlarini yuvdirib, gui suvi bilan pardozlab, yengil yupqa shohi ko‘ylak kiydirdi. Dildor qayg‘uda yonib, tashqaridagi har bir oyoq tovushidan butun vujudini titroq bosib, yarim kechagacha yig‘lab o‘tirdi. Qaynoq yoshlar bilan yuzlari yondi. Lekin yarim kechada kam pir, o‘z-o‘ziga so‘zlaganday: «Sulton hazratlarining kayflari baland ekan, oyoqda ham turolmaydilar», deb ming‘irladi-da, yotib uxlashga buyurdi. Dildor har oqshomni iztirob bilan qarshiladi. Ammo uni podshoh to'shagiga yetaklash kampirga muyassar bo‘lmadi. Bir hafta o‘tgach, Husayn Boyqaroning birdan ovga jo ‘naganligi xabari tarqaldi. Bu orada Dildorning hus- nini qizlardan eshitgan Xadichabegim uni o‘z qoshiga chaqirtirdi. Dildorni ko‘rish bilan malika uni o‘zining xos kanizaklari qatoriga qo‘shdi. Xadichabegim pod- shohning sevikli, e’tiborli xotini edi. U juda hiylakor, zimdan ishlovchi edi. Vazirlar, beklar bilan til birik- tirib, siyosatda o‘z ra’yini o‘tkazishga, podshohni o‘z qolida o‘ynatishga tirishar edi. Xadichabegim hali husni so‘lmagan nozu ishvali ayol bo‘lsa-da, yosh, husndor qizlarnnig podshohga uchrashuvidan qo‘rqar 163 edi. Chunki bir vaqtlar uning o‘zi ham faqatgina go‘zal saroy xonimi edi. Mana, nozu ishvasi bilan, ko‘proq makru hiylasi bilan, podshohning suyukli xotini bo‘lib oldi. Boshqalar bu poyaga ko‘tarila olmaydimi? Shu kechadan boshlab Dildor butun borlig‘ini dahshatli kecha kabi qoplab oigan vahmdan qutuldi. Durust, uning e’tibori pasaydi, endi unga qizlar xiz- mat qilmaydi, uning o‘zi boshqa kanizaklar qatorida Xadichabegimning xizmatlarini lom-mim demay bajaradi. U endi awalgiday, alohida xonada emas, bir ko‘p kanizaklar bilan birga ortiqcha bezaksiz xonada yashaydi. U shunday taqdirga benihoyat sevindi. Dildorning yagona orzusi, yagona maqsadi Arslonqulga erishmoq edi. Ammo, na qilsinki, bu dar- gohdan qochish mumkin emas. Podshohning nikohi- da bo‘lgan xotinlari posbonlar, haram og‘alari bilan uncha hisoblashmay, ko‘pincha ularni qo‘lga olib, sarbast yashaydilar. Ammo haramdagi kanizaklaming har qadami, ko‘zlarining har jilvasi qattiq nazorat osti- da... Suyukli yigit qayerda, mehribon achasining holi nima bo‘ldi — Dildor hech nima bilmaydi. 0 ‘z to‘dasi ichidagi g‘arib, ko‘ngli yarali qizlar bilan hasratlasha- di. Pana-panada ko‘z yoshlarini yum-yum quyib, ikkinchi yilni o‘tkazadi. Dildor qolgan sheriklaridan birontasini uchratib, hasratlashish uchun tashqari chiqdi. Shovqin-suronsiz saroyda zerikkandan bo‘lsa kerak, odatda tund, kam- gap, dag‘al, zaharli axta qul daraxt orqasidan paydo bo‘ldi-da, Dildorning ro‘baro‘siga kelib to‘xtadi; xunuk jilmayib, gapga tutishga tirishdi. Quloqlariga halqa osilgan bu axta qul yoshi qirqdan oshmagan bo‘lsa ham, yuzi qarimsiq burushgan, yelkasi turtib chiqqan, ayanchli bir maxluq edi. Uning xira ko‘zlari, bu yerda xotinlarga poyloqchilik qilgan baxtsiz boshqa bir ko‘p axta qullamiki kabi, hamisha ilojsiz g‘azab bilan yonar edi. Bu qullarning yuzlarida, ko‘zlarida, 164 bir lahza bo‘lsin, shodlik uchquni yonmas, ulaming butun vaziyatida, harakatlarida ichki mash’um bir siniqlikning g‘ami ochiq sezilar edi. Bu. ayanchli bad- baxt odamlar saroyning tutqun qizlarining boshiga bit- gan balo edi. Ulaming hammasi — xoh yosh, xoh qa- ri — firibgar, g‘iybatchi, zolim; «muhabbat», «erkin- lik» so‘zlarining, hayotiy mayllaming dushmani edi... Dildor bulardan har vaqt nafratlangani uchun miljinglagan axta qulga quloq solmasdan o‘tib ketdi. Achchiqlangan qul lapanglab, Dildorning yo‘lini to'sdi: — Haddingizdan oshmang, oyim, hamma siringizni bilamen. Piq-piq yig‘laysiz, hayitda kiyimsiz qolgan qizday o‘ksinasiz, qo‘lingizni chakkangizga tirab, «uh» tortasiz. Mana, hozir bu daricha oldida nimalarni o‘yladingiz? Ko‘zimdan qochib qutulol- maysiz. — Jo‘na, bir nafas tinch qo‘y! — jerkib dedi Dildor. — Ko‘chadan ishq axtarasiz, bilamen... Dildor bu tuhmatchi bilan g‘idi-bidi qilishni ista- masdan, burnini jahl bilan jiyirdi-da, ketaverdi. Hovuz bo‘yidagi supadan qizlar ovozini eshitdi. Gulzor bo‘ylab yurdi. «Kel, yuraging qonga tolmadimi?» deb kanizaklar qarshiladi. Bu yerda Xadichabegimning eng e’timodli kaniza- gi — Davlatbaxt, ikkita turkman go‘zali — Xumor va Asalxon ham eronlik nafis ayol — Zulfizar o‘tirishar edi. Davlatbaxt Xadichabegimning ba’zi bir maxfiy yumushlarini bajarish uchun bu yerda qolgan edi. Turkman qizlari Husayn Boyqaroning Opoqbegim degan xotinining kanizaklari bo‘lib, qo‘shni binoda turganlari uchun bu tomonlarga ko‘pincha chiqib tu- rishardi. Ipaklarga chulg‘angan kanizaklar, birinchi qarashda beparvo-beg‘am, taqdirlariga tan bergan kabi ko‘rinsalar-da, tuslarida qandaydir siqilganlik, ko‘zla- rida doimiy bir malol, harakatlarida horg‘inlik tuyular edi. Yuraklarida tug‘ilgan ehtiros qiynog‘i, qoniqma- gan orzularning alami ulaming yosh, yorqin husniga 165 ko‘lanka tashlagan edi. Bo‘sh vaqtlarda ular ko‘pincha ishqdan, eski va hozir ertak qahramoni kabi tuyulgan yordan, mard sipohilardan so‘zlashar, kechalarni mungli xo‘rsinishlar bilan o‘tkazar edi. — Yana kim to‘g‘risida pichir-pichir?! — norozi- lanib qichqirdi Dildor. — 0 ‘tir, bilib olasan, — dedi Xumor. Dildor Eron go'zali Zulflzaming yoniga o‘tirdi. So‘z podshohning ba’zi xotinlarinnig yashirin muhab- bati, ba’zi g‘unchachilar‘ bilan begimlaming orasida bo‘lgan mojarolar, Zubayda og‘acha degan bir g‘un- chachining homilador bo‘lganligi va shunga o‘xshash haramning ichki, oddiy hayoti ustida borar edi. Dildor yuzini ters burdi. — Qo‘yinglar, bu behuda gaplardan nima foyda! Uh, yuragim shunday siqilib ketdiki... — Yurakning dardini dardlashish bosadi, quloq sol! — dedi Davlatbaxt qalam bilan chizgandek nozik qoshlarini o‘ynatib. — Yo‘q, Davlatbaxt opa, eng yaxshisi, bir oz cholg‘u chalaylik. — Bu taklifga men ham tarafdormen, — dedi shahlo ko‘zini suzib, turkman go'zali Xumor. Dildor yugurib borib, Davlatbaxtning xonasidan g‘ijjak, tanbur, daf keltirdi. Davlatbaxt tanbumi, noziknihol, g‘amgin, xayolchan Asalxon dafni, Zul- fizar g‘ijjakni oldi. Asboblami asta-sekin chertib, sozlab turilarkan, haligi qui xo‘mrayib o‘taverdi. Davlatbaxt uni soxta tabassum bilan imladi, qulog‘iga bir nima shivirlagach, u yumshadi, uchlari asta teb- ranib turgan sarv og‘ochlarining tagiga borib o‘tirdi- da, mudray boshladi. — Navoiy janoblarining yangi bir g‘azalini eshit- dim. Oh, ko‘nglimga yoqqanidan faryod qilayoz- dim,— tanburning quloqlarini burab, chertib turib de di Davlatbaxt,— so‘zini bilsaydim, sizga aytib berar- dim. 1 Podshoh nikohida bo'lmagan saroy xonimlari. 166 — Qayerda eshitdingiz? — qiziqib so‘radi Dil- dor. — Tunov kun Xadichabegimning xos ziyofatlarida xizmat qildim. U yerda Hirotning eng usta sozchilari, eng sho‘x bekzodalari bor ediki, ulaming bir boqish- lariga umrbod qui bo‘lib, xizmat qilmoqqa rozi edim. Majlisda juda shirin kuylar aytildi. Ammo Navoiy janoblarining g‘azali ko‘nglimni uzib oldi-da... G ‘azal shunday boslilanadi, shoshmanglar. Davlatbaxt qalam qoshlarining uchlarini bir-biriga tegizib o‘yladi, sekin-sekin, mayin tovush bilan o‘qidi: Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|