Asr oshgan asarlar
Yillar tutubon shayx maqolotiga go ‘sh
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Yillar tutubon shayx maqolotiga go ‘sh,
N e ko ‘ngluma zflvq yetti, ne jonim a jo ‘sh. Jonimga navo soldi-yu, k o ‘nglimg‘a xurush, Bir j u r ’a bila mug‘bachai bodafurush. Ruboiyni ichida o‘qidi, yuzini tabassum qopladi. Siyoh qurigandan keyin, qog‘ozni usti o‘yma gulli charm juzdonga tiqib, arabcha qalin kitobni varaqlash- ga boshladi. * * * Ertasi quyosh yoyilganda, eshikka chiqishi bilan, jussasi kichikroq b o ‘lsa ham, semiz, yuvosh, yo‘rg‘a jiyron otni xizmatkor tutdi. Shoir uzangiga oyoq qo‘yib, o‘zini egarga olishga ulgurmasdanoq ot asta yurib ketdi. Bozor kuni b o ‘lganidan ko‘chalarda qatnov zo‘r edi. Ot, eshak mingan dehqonlar, qo‘ng‘iroqlarini jaranglatib salmoqlangan qator tuyalar, kalava to ‘la savatlarini boshlariga qo‘ygan kampirlar, matolarini 41 qo‘ltiqlagan to ‘quvchilar va hokazo qurama olomon bozor tomonga oqardi. Shoir Xiyobon ko‘chasini o‘tib, Bog‘i Zog‘onning katta darvozasiga yetishi bilan bu yerda tartib kuzatib turgan navkarlar muhrdorga salom berib, darrov otning jilovini ushladilar. Shoir ulaming yordamisiz otdan tushdi-da, Bog‘i Zoqonga kirdi. — Bu turli qasr- lar, ko‘shklar va boshqa go‘zal binolar va ajoyib xi- yobonlarga boy g'oyat katta bog‘ edi. Daraxtlar oralab ketgan keng, toza va quyosh nurlari bilan olachalpoq yo‘ldan borib, bir necha tanob joyni ishg‘ol etgan katta gulzorga chiqdi. Bu yerga go‘yo butun dunyo- ning gullari to‘plangan edi. Turli-tuman rang va ziyo bilan quyoshda yashnagan bu chaman ko‘zlarni qamashatirardi. Navoiy gulni, rangni juda sevar edi. Har kungidek, to‘xtab, zavq bilan tomosha qildi. Keyin bu chamanzor qarshisidagi koshonaga — devor- lari, ustunlari, eshiklari naqqoshlar qo‘li bilan yasal- gan naqsh gulzorini tovlantirgan binoga tom on yurdi. Oltin qubbachalar, o‘ymakor gullar bilan bezangan eshikni ochib, kichikroq, lekin serhasham bir xonaga kirdi. Bu yerda uni do‘sti Xo‘ja Afzal qarshi oldi. Bu — past bo‘yli, tiyrak ko‘zli, xushmuomala, qariyb o ‘zi bilan tengdosh kishi edi. Xo‘ja Afzal daftardorlik, hisob-kitob ishlariga juda mohir bo‘lish bilan baravar, davlat ishlarida tadbirli, vijdonli bir mansabdor edi. — Ko‘zim sizda edi, marhamat qiling, — o ‘rnidan turib joy ko‘rsatdi Xo‘ja Afzal. — Hali devonda hech kim yo‘q. G ‘olibo, xoqon hazratlari hanuz haram1 doirasidan chiqmagan bo‘lsalar kerak. Navoiy o‘tirib, do‘stining shaxsiy ishlari haqida so‘ragandan keyin, awalgi suhbatlarda bo‘lganidek, gap yana davlatga, xalqqa doir umumiy masalalar sohasiga ko‘chdi. Navoiy adolatli davlatning asosiy sifatlari nimalardan iborat bo'lishi kerakligi, pod- shohning xalqqa va xalqning podshohga munosabati, vazirlardan va beklardan tortib, to eng kichik amal- 1 P o d s h o h n in g x o tin lari va saroy xonirrüari yashaydigan bino. 42 dorgacha har bir ish uchun qonun oldida mas’ul bo‘lishi, xalqning tirikchiligini yaxshilamoq uchun lozim bo'lgan choralar va hokazo to ‘g‘risida gapirdi. Butun bu masalalar ustida Xo‘ja Afzal shoiming fikri- ni quwatladi ham bu yaxshi niyatlami hayotda ko‘rmoqni orzu qildi. — Xurosonda bir davr yaratmoq lozimki, — dedi Navoiy shavqlanib, — o‘zga xalqlar ibrat ola bilsinlar. Tokaygacha insonlar vahshat sahrosida qolurlar! Inson barcha maxluqotning tojidir. U sharafli, sof, go‘zal yashamog‘i kerak. Davlat arboblari aql va adolatni shior qilsalar, xalqni parvarish etsalar, hayotning zangini oltinga aylantirmoq mumkin. — G ‘oyat go'zal fikr, g‘oyat go‘zal niyat, — ta ’kid- ladi Xo‘ja Afzal. — Lekin bu mamlakatda mansab- dorlar toifasining xalqqa jabr-zulm qilmog‘i bir odat va an’ana holiga kirib qolgan... Mana bu zo‘r balo! — Har yerda jabming tig‘ini sindirmoq zarur, — dedi Navoiy qat’iyat bilan. — Zolimlar bilan murosa qilmoq jinoyatdir. Mabodo o‘zimiz sindira olmasak, podshohga arz etmog'imiz, uni aqlga, insofga da’vat qilmog‘imiz kerak. Mulozim kirib, Navoiyga podshoh uni yo'qlayot- ganini bildirdi. Shoir tashqari chiqib, o‘ng yoqdagi qirq marmar ustunli qasrga tomon yurdi. Yeriga gul- dor chinnilar qoplangan dahlizda kafshini qoldirib, zarhal eshikni ochib, ichkari kirdi. To‘rda, taxtda o‘tirgan Husayn Boyqaroga uch marta bukilib, rasmiy ta’zimni bajo qilgach, ijozat so‘rab o ‘tirdi. Husayn Boyqaro belidan yuqorisi kengayib borgan qabariq ko‘krakli, keng yag'rinli, miqti gavdali edi. Yirik, qiyiq, o‘tkir qarovchi ko‘zlari iroda va ingichka hiyla bilan birga qandaydir beqarorlik, yengil va sho‘x tabi- atni ham ifodalar edi; boshida yirik gavharlar qadal- gan qorako‘l qalpoq, egnida yoqasi oltin gullar, qim- matbaho toshlar rang-barang porlagan qizil abrishim to ‘n. Enli kamarida oltin qubbachalar, yirik gavharlar, Badaxshonning asil la’li-yoqutlari olovlanar edi. Darichalari go‘zal boqqa ochilgan katta, yorug‘ uy- 43 ning devorlari, shipi porlagan oltin-kumush bilan, san’atning m o‘’jizasi bo‘lgan naqshlarning jonli gullari, yorqin va ohangdor bo‘yoqlari bilan ko'zlami beixtiyor ham uzoq vaqt o‘ziga qadab qo‘yardi. Yerda chamanday gullagan ipak gilamlar, baland shiplardan osilgan oltin qandillar, tokchalardagi asil ajoyib xitoy idishlar, ziynat aqlni shoshirar edi. Navoiy o‘zini, har vaqt uchrashgandagidek, sar- bastlik bilan tutib, podshohning kayfini so‘radi. Hu- sayn Boyqaro ham shoir bilan uchrashganda o‘zini qadimgi do‘stdek tutishga tirishar edi. U ba’zi viloyat- larga, tumanlarga hokim tayin etish, Abusaid Mirzo- ning o‘g‘li Sulton Mahmud bilan qanday munosabat- da bo‘lish va hokazo masalalar haqida shoir bilan fikr olishdi. Navoiy hokimlardan boshlab to mahalla qorovuliga qadar yolg‘iz davlat manfaatini o‘ylaydi- gan, xalq bilan yaxshi chiqishadigan insofli odamlar- dan tayin etishni hamisha bir qoida qilib olmoq zarurligini uqtirdi. Sulton Mahmud bilan do‘stona munosabat bog‘lamoq kerakligini, agar u Movaroun- nahr bilan qanoatlanmay, Xurosonni bosib olish uchun fitna qo‘zg‘ab, tig‘ ko‘tar sa, omon bermaslik, kerakligini bayon qildi. Husayn Boyqaro bu flkrlarga sira e’tiroz qilmadi, bir nafas sukut qilib: — Majiddin Muhammadni tanurmusiz? — deya birdan so‘radi. — Taniymen, — javob berdi Navoiy. — Ammo, fe’l-atvorini bilmaymen. — Bag‘oyat bo‘lumli inson, — dedi Husayn Boyqaro boshini tebratib. — Mirzoyi Kichikka ixlos bilan xizmat qilmoqda. Bizga sadoqati, himmati ba land, havasim keldi. Men uni parvonachi1 qilib olsam, degan mulohazaga keldim. — Agar sadoqati samimiy bo‘lsa, — dedi Navoiy ikkilanib,— xoqon hazratlari sinagan bo‘lsalar, u taq- dirda kamina uchun e’tirozga o‘rin qolmaydi... 1 X onlik z am o n id a yirik m a n sab lard an . P arv o n ach i k o 'p in c h a p o d sh o h q oshida b o 'lib , farm o n lam i yozib tu ra r, ish lar h aq id a p o d sh o h g a m a ’ru za q ila r edi. 44 Husayn Boyqaro bu xususda qayta so‘zlamadi. Kimxob to'shakning ostiga qo‘lini tiqib, buklangan qog‘ozni oldi-da, kulib shoirga uzatdi. Novoiy ipakday mayin, qimmatbaho qog‘ozni ochib, tabassum bilan podshohga qarab qo‘ydi. Bu — Husayn Boyqaro yoz- gan g‘azal edi. Husayn Boyqaroning yoshlikdan she’rga havasi kuchli edi. Bolalikdan Navoiy bilan birga o ‘qirkan, forsiy, turkiy shoirlami birga mutolaa qilishar, she’r haqida suhbatlashar, butun-butun qasidalami, g‘azal- lami yodlashar edi. Lekin yoshlikda ham fikri, xayoli ko‘p vaqt toju saltanat orzu-armonlari bilan band bo‘lgani uchun bo‘lsa kerak, shoirlikka oz qunt qilar, ba’zan bironta g‘azal yozib qo‘yar edi. Navoiy g‘azalni dastlab ichida o ‘qidi. Keyin tovush chiqarib, chiroyli o‘qidi. Husayn Boyqaroning boshqa g‘azallari kabi, bu ham ravon, musiqiyli oshiqona g‘azal edi. Navoiy shu misralami maqtadi: Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|