«axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va tizimlar»

18.7. Bank avtomatlashtirilgan axborot tizimlarida
axborotlam i himoyalash uslubiyotlari
Banklaming 
amaliy 
faoliyatida 
axborotlami 
himoyalash 
tadbirlari va usullarini qo‘llash quyidagi mustaqil yo‘nalishlami o‘z 
ichiga oladi:
• axborotlarga ruhsatsiz kirishdan, himoyalash;
• axborotlami aloqa tizimlarida himoyalash;
• elektron hujjatlaming yuridik ahamiyatini himoyalash;
• maxfiy axborotlami qo‘shimcha elektron magnitli nurlanishlar 
va uzatish kanallaridan chiqib ketishini himoyalash;
• axborotlami kompyuter viruslari va dasturlarini tarqatish 
kanallari bo‘yicha boshqa xavfli ta’sirlardan himoyalash;
• dastur va qimmatli kompyuter axborotlarini ruxsatsiz nusxa 
k o ‘chirish va tarqatilishidan himoyalash.
Har bir yo‘nalish uchun asosiy maqsad va vazifalar aniqlanadi.
463

---

Ruxsatsiz kirish
ostida foydalanuvchilar va cheklanish AATning 
boshqa sub’ektlarini tasodifan yoki qasddan harakati natijasida 
axborotlami 
himoyalashning 
asosiy 
qismi 
bo‘lgan 
kirishni 
cheklashning 
belgilangan 
qoidalari 
buzilishi 
tushuniladi. 
Axborotlami himoyalash nuktai nazaridan ruxsatsiz kirish quyidagi 
oqibatlarga olib kelishi mumkin: ishlab chiqilayotgan maxfiy 
axborotni chetga chiqib ketishi, hamda AATexni ish qobiliyatini 
qasddan buzish natijasida uning buzilishi.
Axborotlarga ruxsatsiz kirishni himoyalash bo‘yicha talablar 
himoyalana-yotgan axborotlaming uchta asosiy xususiyatlariga 
erishishga yo‘naltirilgan:
•maxfiylilik
(maxfiy axborotlarga faqat unga tegishli bo'lgan 
kishilar kirishi kerak);
•yaxlitlilik
(muhim qarorlar qabul qilishda foydalanayotgan 
axborotlar ishonchli va aniq b o ‘lishi va qasddan, hamda g ‘araz 
maqsadlari bilan buzilish imkoniyatlaridan himoyalangan b o lish i 
kerak);
•tayyorlilik
(axborotlar va tegishli axborot xizmatlari ularga 
zarurat tug‘ilgan paytda, hamma vaqt xizmat k o ‘rsatishga tayyor 
bo‘lishlari kerak).
M a’lumotlarga 
kirishning 
nazorati 
ostida 
AATexdan 
foydalanuvchilar va tizim tomonidan ishlab chiqilayotgan axborotlar 
o ‘rtasida kirishga cheklash tizimi bo‘lishi kerak.
Bank axborotlariga kirishni cheklashning har qanday tizimini 
muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi uchun ikkita vazifani yechish zarur:
1. Tanlangan model doirasida bo‘lgan harakatlar bilan 
axborotlarga kirishni cheklash tizimini chetlab o'tishni mumkin 
bo‘lmaydigan qilish.
2. M a’lumotlarga kirishni amalga oshirayotgan foydala­
nuvchining identifikatsiyasini (belgilash) kafolatlash.
Ro‘yhatga olish AATexning havfsizligini samarali ta’minlash 
usullaridan biri b o ‘ladi. R o‘yhatga olish qayd daftari asosida 
javobgar bo'lganni ro'yhatga va hisobga olish tizimi qo‘llanilib, 
uning asosida o'tm ishda nima sodir bo'lganligini kuzatishga va 
shunga ko‘ra axborotlami chiqib ketish kanalini to ‘sishga imkon 
beradi.
464

---

Axborotlami kompyuter viruslari va dasturlarini tarqatish
kanallari bo'yicha boshqa havjli ta ’sirlardan himoyalash
keyingi 
vaqtda alohida muhim
ahamiyat kasb etadi. Virusli kasalliklami haqiqiy aniqla-nish 
koiam lari SHKlami kasallanishining yuz minglab holatlari bilan 
baholanadi.
Dasturlar va qimmatli bank axborotlardan ruxsatsiz nusxa
ко ‘chirish va tarqatilishdan himoyalash
ShK dasturlari va 
m a’lumotlarining qimmatli bazalar ko‘rinishida gavdalangan aqliy 
mulkini saqlash muammosiga m o‘ljallangan mulkiy huquqlami 
himoyalashning 
mustaqil 
turidan 
iborat 
bo‘ladi.