Axborotni himoyalashni intellektual tizimlari

Predmet soha – yaqinlikligiga ko’ra uning axborot modeli kabi qaraladigan real dunyoni bir qismini tavsifidir. Predmet sohani terminlarda vazifa kabi shakllantiriladigan hamda ularni yechilish doirasida bo’lgan inson bilimlarini sohasi kabi tushunish mumkin.
Unda bilim – bu real dunyo, uni xususiyatlari va ma’lum predmet sohada o’zaro aloqalarni mohiyati (obyektlarda, predmetlarda) to’g’risidagi bilimlar to’plamidir. Boshqacha qilib aytganda bilimlar – bu predmet sohada qonun-qoidalarini aniqlanishi bo’lib, bu sohada vazifalarni yechish imkoniyatini beradi. Bilimlarni axborotni taqdim qilish yo’llarini iyerarxiyasini yuqori sathlaridan biri kabi yuritiladi (1-rasm).
Bu ierarxiyani quyi sathida axborot elementlaridan iborat shovqin bo’lib, qiziqish uyg’otmaydi va ma’lumotlarni qabul qilish va taqdim qilishni qiyinlashtirishi mumkin xolos. Yuqoriroq sathda qayta ishlanmagan ma’lumotlar joylashgan bo’lib (raw data), tarkibidan qat’iy nazar axborot tizimlarida qayta ishlanadi. Keyingi sathda axborot, ya’ni mohiyatga ega va foydalanuvchi uchun aniq qiziqish uyg’otadigan qayta ishlangan ma’lumotlar joylashgan. Bu mohiyatni chiqarib olish yoki axborotdan foydalanish yo’li bilimni tashkil etadi. Ma’lum bilimlar ma’lumotlarni qanday axborotga aylantirish kerakligiga taalluqli bo’lishi mumkin.

Masalan, 1706BD9DCCD374D0301BCE8F0 3A37349 qatori u to’g’risidagi bilimlarsiz ma’noga ega emasdek ko’rinishi mumkin, ya’ni shovqinni bir ko’rinishi. Biroq, agar bu ketma-ketlik ma’noga egaligi to’g’risida asos (yoki aniq ishonchli) bo’lsa, masalan, o’n oltilik yozuvda xesh-funksiya qiymati bo’lsa bu ma’lumot kabi qaraladi. Bundan so’ng olingan axborotga bilimlarni qo’llash mumkin. Masalan, deylik agar fayl xesh-funksiya qiymati ma’lum bir qiymatlarga mos kelsa, faylni zararli deb hisoblash mumkinligi to’g’risida qoida bo’lsin. Unda bu qoidani ko’rilayotgan qiymatga qo’llab, zararlilik to’g’risida yoki bu qiymat tegishli bo’lgan faylni keyinchalik tekshirish kerakligi to’g’risida xulosa qilish (qaror qabul qilish) mumkin.
Bilimlar sathi ustida metabilimlar sathi – ya’ni bilimlar haqidagi bilimlar joylashgan.
Ontologiya ko’rilayotgan predmet soha to’grisidagi barcha ma’lum bo’lganlarni tavsiflaydigan metabilimlarni tashkil etadi. Nihoyat, barcha bilimlarni cho’qqisi donolik – eng yaxshi maqsadlarni aniqlaydigan va unga erishish yo’llarini topish imkonini beradigan metabilim hisoblanadi.
Istalgan intellektual kompyuter tizimi o’z ichiga bilimlarni taqdim etishni ba’zi yo’llaridan foydalanadigan bilimlar bazasi va xulosa mexanizmini oladi.