Az eBook Archive

yə baxanların heç biri Tanrı Dərgahına girə bilməyəcək”. 
Yaxud  da  gələcəyindən  narahat  olmayan  İndiki  anda 
sərbəst  yaşayan  və  Tanrının  mərhəmətiylə  təmin  olunan 
gözəl çiçəklər haqqında parçanı dinləyə bilərsən. 
Bu  təlimlərin  dərinliyi  və  radikal  təbiəti  öyrənilmə- 
yib.  Görünür,  heç  kəs  həyatının  əvvəlcədən  müəyyən 
olunduğunu  və  bununla  dərin  daxili  transformasiya  üçün 
səbəb rolu oynadığını anlamır. 
 
& 
Dzenin
4 
bütün  mahiyyəti  İndiki  anın  ülgüc  tiyəsi 
üzərinə  çıxıb  mütləq  olmaqdan  ibarətdir,  mükəmməl 
mövcudluqda  o  dərəcədə  tam  olmalısan  ki,  heç  bir  prob- 
lem, heç bir iztirab mahiyyətcə sən olmamalı, səndə yaşa- 
maq  imkanı  əldə  edə  bilməməlidir.  İndiki  anda  zamanın 
olmaması sənin bütün problemlərini həll edir. İztiraba za- 
man lazımdır; o İndiki anda yaşaya bilməz. 
Böyük Dzen ustadı Rintsai öz şagirdlərinin diqqətini 
zamandan yayındırmaq üçün tez-tez barmağını qaldırıb, 
astaca bu sualı verirdi: “Hal-hazırda nə yoxdur?” İdrak 
səviyyəsində cavab tələb etməyən çox güclü sualdır. Bu 
sual xüsusi olaraq sənin fikrini İndiki ana daha dərindən 
cəlb etmək üçün düşünülüb. Dzen ənənəsində verilən 
 
4 
Dzen-Buddizm 
— buddizm cərəyanlarından biri. VI əsrdə Çində meydana 
gəlmiş və Yaponiyada geniş yayılmışdır. Dzen-Buddizmin əsasını Budda ilə bütün 
varlıqların vəhdəti haqqında təsəvvür, bütün nəzəri metodlardan yüksəkdə 
duran dao-
təbii yolla haqqında təşkil edir. 

---

77 
 
suala bənzər başqa bir sual isə belədir: “İndi deyilsə, bəs 
nə vaxt ?” 
 
İndiki Anın 
Gücünə Yol Taparaq 
 
Bir an öncə siz əbədi indidən və keçmiş ilə gələcəyin həqiqət 
olmadığından danışarkən mən hiss etdim ki, pənəcərədən bax o 
ağaca baxıram. Mən əvvəllər də ona çox baxmışam, lakin bu də- 
fə hər şey başqa cür idi. Zahiri qavrama çox da dəyişməmişdi, 
yalnız  rənglər  parlaqlaşmış  və  daha  çox  titrəməyə  başalmış- 
dılar.  Bu  dəfə  hansısa  ölçülər  əlavə  olunmuşdu.  Bunu  izah  et- 
mək çətindir. Necə olduğunu bilmirəm, ancaq mən gözlə görül- 
məyən nəsə dərk etdim və hiss etdiyim şey bu ağacın mahiyyəti, 
daha doğrusu, onun daxili ruhu idi. Və mən onun bir parçasıy- 
dım. Bu ağacı daha əvvəl görmədiyimi anladım, gördüyüm yal- 
nız  onun  düz  və  ölü  bir  sürəti  olub.  İndi də  o  ağaca  baxanda, 
əvvəlki qavrayışımın bir hissəsi var, lakin hiss edirəm ki, o ara- 
dan qalxır. Bilirsiniz ki, duyğu getdikcə zəifləyir, azalır və keç- 
mişdə qalır. Buna bənzər bir şey ötəri təəssüratdan artıq bir şey 
ola bilərmi? 
 
Sən  bir  anlıq  zamandan  azad  oldun.  Sən  indiki  ana 
daxil oldun, o səbəbdən də ağacı idrakınla qəbul etmədin. 
Varlığın fərqindəliyi sənin qavrayışının bir hissəsinə çev- 
rildi.  Zamanxarici  nizamla  birlikdə  hər  bir  yaradılışın  və 
hər bir əşyanın içində yaşayaraq, ruhu “öldürməyən”  bir 

---

78 
 
bilik  gəlir.  Müqəddəsliyi  və  həyatın  sirrini  pozmayan, 
ancaq  içində  var  olan  hər  şeyə  qarşı  dərin  sevgi  və  eh- 
tiram olan bilik. Bu bilik haqqında idrak heç nə bilmir. 
İdrak o ağacı tanıya bilməz. İdrak ancaq faktlara o 
ağac haqqında məlumatlata malik ola bilər. Mənim idra- 
kım səni tanıya bilməz, o yalnız sənin haqqında yarlıq- 
lara, faktlara və rəylərə sahib ola bilər. Bunu yalnız Varlıq 
tanıya bilər. 
İdrakın  və  idrak  biliyinin  də  bir  yeri  vardır.  Bu  yer 
gündəlik  həyatın  tətbiqi  sahələridir.  Lakin  həyatının  bü- 
tün  sahələrində,  başqa  insanlarla,  hətta  təbiətlə  ünsiyyət- 
də  də  idrakın  üstünlük  təşkil  edəndə,  o  monstra  bənzər 
parazitə çevrilir və əgər ona nəzarət etməsən, planetimiz- 
dəki həyatı tələf edə bilər, öz sahibinin axırına çıxmaqla- 
da, özünü də məhv edər. 
Sən  zamanxarici  olanın  sənin  qavrayışını  necə  dəyi- 
şikliyə  məruz  qoyacağını  görə  bildin.Amma,  nə  qədər 
gözəl  və dərin olursa  olsun, bir təcrübə bəs  etmir.  Lazım 
olan və bizi maraqlandıran şüurun daimi dəyişməsidir. 
Ona görə də, indiki anı inkar edən öz köhnə stereoti- 
pini,  həmçinin  indiki  ana  müqavimət  stereotipini  sındır. 
Ehtiyac olmadıqca öz diqqətini keçmişdən və gələcəkdən 
yayındır  və  bunu  həyat  təcrübənə  çevir.  Gündəlik  həya- 
tında  zaman  nizamı  xaricinə  mümkün  olduğu  qədər  çox 
çıx. Əgər sənə İndiki ana birbaşa girmək çətindirsə, onda 
idrakının adəti üzrə indiki andan çıxmağa cəhd etməsini 

---

79 
 
müşahidə  etməkdən  başla.  İzlədikcə  görəcəksən  ki,  gələ- 
cək bir qayda olaraq indikindən ya yaxşı, ya  da pis təsəv- 
vür olunur. Əgər xəyal edilən gələcək daha yaxşıdırsa, bu 
sizə  ümid,  ya  da  zövq  verir.  Əgər  pisdirsə,  həyəcan  və 
narahatlıq.  Hər  ikisi  illüziyadır.  Özünü  izləməklə  indi 
sənin  həyatına  daha  çox  daxil  olmağa  başlayacaq.  Məhz 
mövcud  olmadığını  dərk  etdiyin  anda,  mövcud  olacaq- 
san.  İdrakını  müşahidə  etmək  qabiliyyətinə  malik  olduq- 
dan  sonra  onun  tələsinə  düşməyəcəksən.  Bu  halda  idrak- 
dan asılı olmayan daha bir faktor ortaya çıxır – şahid olan 
mövcudluq. 
İdrakının,  fikirlərinin  və  emosiyalarının  gözətçisi, 
müxtəlif situasiyalara reaksiyalarının şahidi ol. Səni reak- 
siya verməyə məcbur edən hallara və fərdlərə maraq gös- 
tərdiyin  qədər,  öz  reaksiyalarınlada  maraqlan.  O  cümlə- 
dən  diqqətinin  keçmişdə  və  gələcəkdə  nə  dərəcədə  tez-  
tez  olduğunu  gör.  Müşahidə  etdiyiniz  şeyi  mühakimə  ya 
da  analiz  etməyin.  Onu  problemə  çevirməyin.  Onda  mü- 
şahidə  etdiyin  bu  şeylərdən  qat-qat  güclü  bir  şey  hiss 
edəcəksən;  bu  –  rahatlıqdır,  bu  –  sənin  idrakından  
kənarda  müşahidə  olunan  mövcudluğun  özüdür,  bu  – 
səssiz izəlýicidir. 
 
& 
Şəxsiyyətinizin  zədələnməsinə  dair  bəzi  situasiyalar 
güclü emosional reaksiyalara səbəb olanda dərin möv- 

---

80 
 
cudluq  hökmən  lazımdır:  məsələn,  özün  haqda  təsəvvü- 
rün  təhlükəyə  məruz  qalanda,    həyatın    təhdid    olunanda 
və  bu  səndə  qorxu  yaradıb  onu  aktivləşdirəndə,  heç  bir 
şey  qaydasında  olmayanda,  ya  da  keçmişdən  gələn  emo- 
sional  kompleks  düz  burnunun  ucunda  dayananda.  Belə 
hallarda  səndə  “şüursuzluq”  vəziyyəti  yaranır.  Reaksiya 
və ya emosiya sənə hakim olur və sən ona çevrilirsən. Sən 
onun əmr etdiyi kimi hərəkət edirsən. Özünə haqq qazan- 
dırır,  hücuma  keçir,  başqalarını  haqsız  çıxarır,  müdafiə 
olunursan  və  bu  zaman  bütün  bunlar  sən  özün  olmursan; 
bunların  hamısı  cavab reaksiyasıdır, şablondur, adət  etdi- 
yi yaşam rejimində fəaliyyət göstərən idrakdır. 
İdrakla  eyniləşmə  ona  enerji  verir;  onu  müşahidə  et- 
mək  isə  onun  enerjisini  alır.  İdrakla  eyniləşmə  daha  çox 
zaman  yaradır;  idrakı  müşahidə  etmək  zamanxarici  üfüqi 
açır.  Beyindən  çəkilən  enerji  mövcudluğa  çevrilir.  Möv- 
cud olmağın nə demək olduğunu heç olmasa bir dəfə hiss 
etsən,  praktik  nəticələr  üçün  zaman  tələb  olunmayan,  za- 
manın  nizamından  imtina  edib,  İndiki  anın  dərinliklərinə 
dalmaq  qat-qat  asanlaşar.  Bu  sənin  keçmişdən  və  ya  gə- 
ləcəkdən  istifadə  etmək  qabiliyyətini  azaltmır,  lazım 
olduqda  səni  onun  praktik  yönlərinə  müraciət  etmək  im- 
kanından  məhrum  etmir. Bu eyni  zamanda sənin idrakın- 
dan istifadə etmək bacarığını zəiflətmir. Əslində bu qabi- 
liyyət  yalnız  güclənir.  İdrakından  həqiqətən  istifadə  et- 
dikdə, o daha iti və qat-qat artıq cəmlənmiş olur. 

---

81 
 
Psixoloji Zamanın Buraxılması 
 
Zamandan  həyatının  praktik  sahələrində  istifadə  et- 
məyi öyrən (biz onu “saat vaxtı” adlandıra bilərik), ancaq 
elə  ki  praktiki  işlərini  qurtardın,  indiki  anın    dərkinə  
qayıt.  Onda  bu  işlərin  keçmişlə  eyniləşdirilməsinin  nəti- 
cəsi kimi yaranan “psixoloji zamanın” böyüməsi baş ver- 
məyəcək,  həmçinin  onun  gələcəkdə  məcburi  davam  etdi- 
rilən proyeksiyası yaranmayacaq. 
Saat  vaxtı  sadəcə  bir  görüş  təyin    olunması,    yaxud 
hər hansı bir səfər planı deyil. Bu həm də keçmişin dərs- 
lərindən  ibrət  götürmək,  əvvəlki  səvhləri  təkrarlamamaq- 
dır.  Bu,  hədəflərin  müəyyən  olunması  və  onlara  çatmaq 
üçün iş görməkdir. O gələcəyi keçmişdən öyrənilən fiziki 
və  riyazi  modellərə  və  qanunlara  əsaslanaraq  təxmin  et- 
məyi  və  bu  təxminlərə  əsasən  uyğun  hərəkət  etməyi  
zəruri edir 
Amma hətta burada, nəsə edə biləcəyimiz praktik hə- 
yat sferasında da, keçmişə və gələcəyə müraciət etmədən 
indiki an mühüm faktor olaraq qalır: keçmişdən hər hansı 
bir  təcrübə  bu  mövzuyla  əlaqəli  ola  bilər  və  indi  tətbiq 
olunar. 
İstənilən hər hansı planlaşdırma, ocümlədən,  müəy- 
yən məqsədə çatmaq üçün aparılan iş indi həyata keçirilir. 
Ziyalı şəxslərin əsas  diqqəti  həmişə indiki  ana yönə- 
lik olur, lakin zaman aspekti daim onların şüurunun   peri- 

---

82 
 
feriyasında  olur.  Başqa  sözlə,  onlar  psixoloji  zamandan 
asılı  olmadan  saat  vaxtından  istifadə  etməyə  davam  edir- 
lər. 
Bunu  edərkən  diqqətli  olun  ki,  bilmədən  saat  vaxtını 
psixoloji  zamana  çevirməyəsiniz.  Məsələn,  əgər  sən  keç- 
mişdə  səhvə  yol  vermisənsə  və  ondan  yalnız  indi  ibrət 
götürmüsənsə,  bu  o  deməkdir  ki,  saat  vaxtından  istifadə 
edirsən.  Digər  tərəfdən,  əgər  bu  hadisə  üzərində  zehni 
olaraq  durursansa,  özünü  tənqid  edirsənsə,    təəssüf  
edərək  vicdan  əzabı  keçirərsənsə,  özünü  günahkar  hiss 
edirsənsə,  bu  o  deməkdir  ki,  onu  mənlik  hissinin  bir 
parçası  kimi  qəbul  etməklə,  səhvə  yol  verirsən  və  oda 
həmişə  yalançı  kimlik  duyğusuna  bağlı  olan  psixoloji 
zamana  çevrilir.  Bağışlamamaq  mütləq  mənada  ağır  psi- 
xoloji zaman yükü daşımaq anlamına gəlir. 
Əgər qarşına bir məqsəd qoyub, ona çatmaq üçün ça- 
lışırsansa,  saat  vaxtından  istifadə  edirsən.  Sən  hara  get- 
mək istədiyini bilirsən, lakin məhz bu məqam atdığın ad- 
dımını  təqdir  edir,  onunla  öyünür,  bütün  diqqətini  ona 
cəmləyirsən.  Xoşbəxtliyə can atdığın, özünü daha dolğun 
realizə  etmək  və  ya  indiki  anda  daha  dolğun  hiss  etmək 
üçün  diqqətini  hədəfə  həddən  artıq  cəmləyirsənsə,  artıq 
indiki anı təqdir etmirsən. O, gələcəyə doğru atılan dəyə- 
ri  olmayan  xırda  bir  daş  pillə  ölçüsünə  qədər  kiçilir.  On- 
da  saat  vaxtı  psixoloji  zamana  çevrilir.  Onda  sənin  həyat 
səyahətin artıq macəra yox, sadəcə vaxtında çatmaq, nə- 

---

83 
 
yəsə nail olmaq, “nəsə etmək” zərurəti ilə müşayiət olu- 
nan müşahidə olur. İndiki anda mövcud olanda sən bir 
daha yol kənarındakı çiçəkləri görmür, onların ətrini hiss 
etmirsən, çünki həyatın ətrafında dönən gözəlliyi və sehri 
dərk etmirsən. 
 
&