V
ərəm xəstələri ilə təmas (pasiyentin və yaxud ailə üzvlərinin)
Hal-
hazırda qəbul edilən dərman preparatları (opioidlərlə əvəzedici
terapiyada (OƏT) daxil olmaqla)
Psixoaktiv madd
ələrin tətbiqi
narkotikl
ər (keçmişdə və hal-hazırda, onların istifadə yolları)
alkoqol
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
11
Reproduktiv v
ə seksual sağlamlıq
kontrasepsiya metodları (qadınlarda)
hamil
əlik haqqında məlumatlar (keçmişdə, hazırda, planlaşdırılan)
Sosial anamnez
partnyor, ail
ənin tərkibi (ər/arvad, uşaqlar, ailənin digər üzvləri)
əmək məşğuliyyəti və peşə
sosial yardım (sosial və tibbi sığorta, ictimai təşkilatlar və pasiyentin
İİV statusu barədə məlumatı olan yaxınları və s. tərəfindən dəstək)
Fizikal müayin
ə
Fizikal müayin
ə zamanı mövcud simptom və əlamətləri, eləcə də
pasiyentin v
əziyyətindəki dəyişiklikləri digər həkimlərin müəyyən
ed
ə bilmələri üçün obyektiv göstəriciləri sənədləşdirmək lazımdır (C).
Anamnezin toplanması və müayinə üçün ( Cədvəl 2)
standartlaşdırılmış sorğu vərəqələrin istifadəsi məqsədəuyğundur.
C
ədvəl 2. İlkin fizikal müayinə
Ümumi v
əziyyət:
boy v
ə çəki
b
ədən quruluşu (lipodistrofiya)
Karnofski şkalası və ya digər standart şkalalar üzrə fiziki vəziyyət
Əsas fizioloji göstəricilər:
arterial t
əzyiq
b
ədənin temperaturu
n
əbz
t
ənəffüsün sayı
Limfa düyünl
əri
D
əri (bütün bədən):
aktiv v
ə ya keçirilmiş kəmərləyici dəmrov əlamətləri
qaraciy
ər xəstəliklərinin əlamətləri
Kapoşi sarkoması
seboreyalı dermatit
İNİ-lərdə inyeksiyaların izləri
Xalların ölçüsü və rənginin dəyişməsi və tünd ləkələrin əmələ gəlməsi
kimi d
əri dəyişikliklərinin sənədləşdirilməsi üçün daha yaxşı olar ki, şəkil
ç
əkilsin ki, (konturların sürətini, həmçinin şəffaf lent üzərindən də etmək
olar) d
əyişiklikləri növbəti müayinələrdə qiymətləndirmək mümkün olsun.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
12
Ağız-udlaq:
kandidozlu stomatit
ağız boşluğunun tüklü leykoplakiyası
birincili sifilis
Döş qəfəsi və ağciyərlər:
t
ənəffüs, öskürək, təngnəfəslik
döş qəfəsinin forması
ağciyər emfizemasının inkişaf riskinin kontrolu
Süd v
əziləri – süd vəzi xərçənginin inkişaf riskini aşkar etmək məqsədilə
müayin
ə (qadınlar və kişilərdə)
Ür
ək-damar sistemi: ARV preparatlarının qəbulu zamanı ürək-damar
f
əsadları riski yüksək olan və ya inyeksion narkotiklərin tətbiqi ilə əlaqədar
yüks
ək endokardit riski olan pasiyentlərdə cari vəziyyətin
qiym
ətləndirilməsi
Qarın və mədə-bağırsaq traktı (MBT) – ARV preparatlarının əlavə
t
əsirin, xüsusən də xronik hepatit, qaraciyərin sirrozu və alkoqol
z
ədələnməsi olan pasiyentlərdə, qiymətləndirilməsi üçün cari məlumatlar
qaraciy
ərin və dalağın konsistensiyası, ölçüsü və konfiqurasiyası
bağırsağın peristaltikası
ağrılılıq
qarnın ön divar əzələlərinin gərilməsi
ür
əkbulanma, qusma, disfagiya
Cinsi orqanlar v
ə perianal nahiyə:
herpetik infeksiya
sitomeqalovirus (SMV) infeksiyası
sifilis
insanın papilloma virusunun (İPV) törətdiyi infeksiyalar (itiuclu
kondilomalar, anus karsinoması); digər CYYİ
erektil disfunksiya
Aşağı ətraflar (yeriş, oynaqlarda hərəkətin həcmi, lipodistrofiya) – ART-
nın əlavə təsirlərini qiymətləndirmək üçün son məlumatlar
Nevroloji status (neyropatiya
əlamətləri də daxil olmaqla)
Psixi status
Görm
ə və eşitmə
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
13
Laborator v
ə digər tədqiqatlar
C
ədvəl 3. Laborator tədqiqatlar (Əlavə 2) (C)
İİV infeksiyasının aşkarlanması və qiymətləndirilməsi:
İİV üzrə seroloji testlər (adətən, immunoferment analizi (İFA) və ya
ekspress-test),
sonrakı təsdiqləyici testlər (adətən immunoblottinq) (A)
immunodefisitin ağırlığını qiymətləndirmək üçün CD4 limfositlərinin sayı (A)
virusun replikasiya aktivliyini qiym
ətləndirmək üçün VY-nin polimeraz
z
əncirvari reaksiya PZR üsulu ilə təyini (A)
Dig
ər infeksiyalara müayinə:
Mütl
əq müayinələr:
İFA üsulu ilə sifilisə müayinə
hepatit A, C v
ə B üzrə seroloji testlər (hepatit C virusuna (HCV)
anticisiml
ərin və hepatit B virusunun (HBV) səthi antigeninin - HBsAg
mü
əyyən olunması) (A)
toksoplazmaya qarşı IgG anticisiminin seroloji müayinəsi: (B) mənfi
n
əticədə – yoluxma riskini qiymətləndirmə, müsbət nəticədə və mərkəzi
sinir sisteminin (MSS) z
ədələnməsi əlamətləri zamanı – toksoplazma
ensefalitinin inkar edilm
əsi
sitomeqalovirusa (SMV
) qarşı IgG anticisiminin seroloji müayinəsi: mənfi
n
əticədə – yoluxma riskini qiymətləndirmə, müsbət nəticədə və CD4
s
əviyyəsi <100/mkl olan pasiyentlərdə SMV-retinit və qastroenteritin
inkar edilm
əsi
uşaqlıq boynundan götürülmüş yaxmanın sitoloji müayinəsi (Pap-yaxma),
h
ər il (İPV ilə əlaqədar olan uşaqlıq boynu xərçənginin aşkar edilməsi)
CYYİ mövcuddursa: qonoreyaya və Chlamydia trachomatis-ə yaxma
(göst
ərişlərə görə: uşaqlıq yolu, cinsiyyət üzvü və ya anusdan)
CD4 <200 hüc/mkl v
ə meningit və ya ensefalit simptomları olan pasiyent-
l
ərdə zərdab və onurğa beyni mayesində kriptokok antigeninin təyini
Ümumi laborator müayin
ələr:
qanın ümumi müayinəsi (trombositlərin təyini və differensiasiyası)
qaraciy
ərin funksiyasının biokimyəvi göstəriciləri (alanin-aminotransferaza
(ALT), aspartataminotransferaza (AsAT), q
ələvi fosfataza) (A)
bilirubin
böyr
əklərin funksiyası (zərdabda kreatinin) (A)
laktatdehidrogenaza (LDH) (limfomalar, h
əmçinin ağciyər infeksiyaları,
miokard infarktı, əzələlərin zədələnməsi və s. zamanı hüceyrələrin
aktivlik markeri)
acqarına qlükozanın səviyyəsi (A)
amilaza
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
14
C
ədvəl 4. Əlavə müayinələr
xolesterin (yüks
ək sıxlıqlı lipoproteidlər (YSL), çox aşağı sıxlıqlı
lipoproteidl
ər (ÇASL), triqliseridlər
İİV-in dərmana davamlı mutasiyalarının təyini məqsədi ilə müayinə
ART-y
ə başlamazdan əvvəl hamiləlik testi
döş qəfəsinin rentgenoqrafiyası
M.tuberculosis
üçün spesifik olan γ-interferonun səviyyəsinin qanda təyini
v
ərəm simptomu olmayan, anamnezində vərəm məlum olmayan
pasiyentl
ərdə tuberkulin sınağı
aktiv v
ərəm əlamətləri və simptomları olan pasiyentlərdə bəlğəmin
r
ənglənmiş yaxmalarının mikroskopiyası
göz dibinin müayin
əsi (SMV-retinitin aşkar edilməsi üçün CD4
limfositl
ərinin sayının <100/mkl olduğu halda hər 3 ayda təkrar etmək)
ART fonunda yüks
ək ürək-damar xəstəlikləri riski ilə əlaqədar olaraq EKQ-
d
ə QT və PQ intervallarının uzanması ilə aritmiyalar, sonrakı müqayisə üçün
cari m
əlumat kimi faydalı ola bilər
C
ədvəl 5. Tövsiyə olunan mütəxəssis konsultasiyaları ( Əlavə 3)
nevropatoloqun
oftalmoloqun
ginekoloqun (bütün qadınlar üçün ildə 1 dəfə, uşaqlıq boynundan
götürülmüş, Papanikolau üsulu ilə rənglənmiş yaxmanın sitoloji
müayin
əsi daxil olmaqla)
narkoloqun
psixiatrın
onkoloq v
ə hematoloqun
kardioloqun
ehtiyac olduqda, dig
ər mütəxəssislərin
Pasiyentd
ə müşahidə edilən yanaşı gedən xəstəliklərdən asılı
olaraq
əlavə müayinələr tələb oluna bilər. Məsələn, HCV/İİV və ya
HBV/İİV-in koinfeksiyası zamanı qaraciyər və dalağın ölçü və
formasını qiymətləndirmək üçün qarın boşluğunun ultrasəs
müayin
əsi (USM); MSS-nin zədələnməsi zamanı – lyumbal
punksiya, kompüter v
ə ya maqnit-rezonans tomoqrafiya; xəstəliklərin
d
əri izharı hallarda – dərinin biopsiyası. MBT xəstəliklərinin klinik
əlamətlərinin varlığında MBT-nin yuxarı və aşağı şöbələrinin
endo
skopiyası. Endoskopik müayinələrin nəticələri şəkillərlə
müşayiət olunmalıdır.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
15
İİV infeksiyası ilə bağlı məsələlər üzrə konsultasiyalar
İİV infeksiyasına dair məsələlər üzrə İYİ-lərlə konsultasiyanın
keçirilm
əsinə müalicə həkimi cavabdehdir. Konsultasiyanın əsas
komponentl
əri RQMM-in psixoloqu tərəfindən aparılır (C).
Konsultasiya İİV infeksiyalı pasiyentlərin aparılma strategiyasının
mühüm komponentidir v
ə eləcə də pasiyent və tibb işçisi arasında
etibarlılıq əsasında qarşılıqlı münasibətlərin yaradılması üçün
m
əqamdır.
Konsultasiyaya
pasiyentin
sosial
şəraitinin
aydınlaşdırılması və müzakirəsi ilə başlamaq lazımdır.
Aşağıdakıları aydınlaşdırmaq vacibdir:
cinsi
partnyorun mövcudluğu və ona İİV-in ötürülmə ehtimalı
əmək məşğuliyyəti, işin növü və şəraiti
pasiyentd
ə İİV infeksiyası olduğunu bilən və yaxud bu barədə
x
əbərdar edilməli şəxslər
tibb işçiləri ilə pasiyentin səhhətini müzakirə edə biləcək şəxslər
qohumlar il
ə münasibətlər
h
əyat tərzinin müalicəyə mənfi təsir edə biləcək xüsusiyyətləri
İYİ-ləri konsultasiya edən tibb işçisi mütləq qaydada aşağıdakı
m
əsələləri pasiyentlə müzakirə etməli və pasiyentin onları anladığına
əmin olmalıdır:
İİV-in ötürülmə riskini azaltma tədbirlərinə (təhlükəsiz cinsi
əlaqə, inyeksiyaların daha təhlükəsiz edilmə praktikası və s.)
əməl edilməsinin vacibliyini müzakirə etmək
pasiyentl
əri onların qanun qarşısında məsuliyyəti və hüquqları
bar
ədə məlumatlandırmaq
İİV-in ARV preparatlarına davamlı ştammı ilə yoluxmaya səbəb
ola bil
əcək İİV infeksiyalı partnyorlarla qorunmamış cinsi
əlaqələrin təhlükəsi barədə xəbərdarlıq etmək
pasiyentin yoluxmuş olduğunu öz partnyorlarına, dostları və ailə
üzvl
ərinə söyləməsinin aşağıdakı səbəblərdən vacibliyini izah
etm
ək:
cinsi partnyorun İİV-ə müayinəsi üçün
psixoloji d
əstəyin və eləcə də müalicə zamanı dəstəyin
alınması üçün
İİV-in ötürülməsinin qarşısını almaq üçün
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
16
müalic
ənin mümkünlüyü, onun üstünlükləri, ona hazırlıq, sonrakı
n
əticələr və müalicə rejiminə əməl etmənin vacibliyini müzakirə
etm
ək
pasiyentl
əri baş verə biləcək Oİ-nin simptom və əlamətləri və onlar
t
əzahür etdikdə həkimə müraciət edilməsi barədə xəbərdar etmək
narkotikl
ərdən istifadə edən pasiyentlərlə bu vərdişdən əl
ç
əkməyin vacib olduğunu müzakirə etmək
əgər pasiyent narkotiklərdən imtina etmək istəmir, yaxud
bacarmırsa, ona zərərin azaldılması tədbirləri (yalnız şəxsi şpris,
iyn
ə və digər ləvazimatlardan istifadə etmək), eləcə də narkoloji
müalic
ə (opioid ilə əvəzedici terapiya) barədə məlumat vermək
lazımdır
dig
ər infeksiyaların profilaktika tədbirlərini müzakirə etmək
pasiyenti
sağlam həyat tərzi keçirməyə həvəsləndirmək
Opportunist v
ə digər infeksiyaların profilaktikası
Aktiv v
ərəmin qarşısının alınması məqsədilə İYİ-lərə müalicə
h
əkimi tərəfindən verilmiş göndərişə əsasən vərəm əleyhinə
dispanserd
ə döş qəfəsinin rentgenoqrafiyası, tuberkulin sınağı və
ftiziatrın müayinəsi ildə 1 dəfə aparılmalıdır
İİV infeksiyalı pasiyentlərdə HBV və HCV koinfeksiyası riski
yüks
əkdir. Bütün İYİ-lərə qeydiyyata götürülərkən HBV və
HCVüzr
ə seroloji testlər aparılır; mənfi nəticə alındıqda – risk
qrupu nümay
əndələri üçün ildə 1 dəfə müayinələr təkrarlanır
İİV-in anadan uşağa ötürülməsinin profilaktikası (AUÖP) üzrə
tövsiy
ələr vermək vacibdir
İYİ-lərə B və A hepatitləri və qripə qarşı peyvəndlərin olunması
vacibdir
CD4 limfositl
ərinin sayı <200 hüceyrə/mkl olan bütün
pasiyentl
ərə bəzi Oİ-lərin, xüsusilə pnevmosist pnevmoniyanın
– PSP (tör
ədicisi Pneumocystis jirovecii) kotrimoksazol ilə
profilaktikası keçirilir. Kotrimoksazolun qəbulunu yalnız
CD4 limfositl
ərinin sayı ART fonunda 3 ay ərzində stabil olaraq
>200/mkl olduqda k
əsmək olar (A)
əgər pasiyentdə toksoplazmaya qarşı anticisim yoxdursa, ona
toksoplazmaya yoluxmanın yolları və bu xəstəliyin profilaktika
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
17
üsulları barədə danışmaq lazımdır (ev heyvanları ilə əlaqədar risk
daxil olmaqla)
Antiretrovirus terapiyası
ARV terapiyasına göstərişi olan bütün xəstələrdən onun
aparılması üçün məlumatlandırılmış razılıq alırlar (Əlavə 4). ARV
terapiyası (müalicə sxemi) RQMM-in həkimi tərəfindən təyin edilir,
ekspert komissiyası üzvləri tərəfindən isə təsdiq edilir. Pasiyentin
v
əziyyətindən asılı olaraq göstərişlərə görə xəstəyə ARV terapiyası
ya RQMM-in
stasionar şöbəsində, ya da ambulator şöbədə başlanır.
X
əstənin sonrakı müalicəsi və monitorinq müayinələri regional ARV
terapiyası mərkəzlərində davam edilir ( Əlavə 5).
ART-
nin başlanması
Bir neç
ə qrup araşdırmalar ART-nin başlanılması üçün CD4
limfositl
ərinin sayının və İİV infeksiyasının klinik mərhələsinin 3 və
yaxud 4
olmasını ən yaxşı ilkin meyarlar, köməkçi meyar kimi isə
VY-nin s
əviyyəsini göstərir. ART-dən əvvəl pasiyentin müalicəyə
bağlılığın təminatı məqsədilə onunla iş aparılmalıdır.
Klinik v
ə immunoloji meyarlar
C
ədvəl 6-da Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) tərəfindən
ART-
nin başlanmasına göstərişlər kimi tövsiyə edilmiş klinik və
immunoloji meyarlar t
əqdim edilmişdir.
CD4 limfositl
ərinin başlanğıc göstəricisi ARV terapiyasına
immunoloji cavabın qiymətləndirilməsində həlledici göstərici hesab
edilir. ART-
nin başlanması barədə qərar, laboratoriyanın səhvini və
dig
ər xətaları (məsələn, yanaşı gedən xəstəliklər) istisna etmək
m
əqsədilə, 7 gündən az olmayan fasilə ilə CD4 limfositlərinin iki
müxt
əlif hesablanmasının nəticələrinə əsaslanmalıdır.
İmmunoloji müayinənin aparılması üçün ən əlverişli vaxt pasiyentdə
heç bir Oİ olmadığı zamandır.
Pasiyentd
ə yanaşı gedən kəskin xəstəlik olduqda, CD4
s
əviyyəsinin təkrar müayinəsini yalnız bu xəstəlikdən müalicə edilib
sağaldıqdan sonra aparmaq lazımdır. Lakin əgər pasiyent özünü pis
hiss ed
ərsə, yaxud təkrar CD4 müayinəsinin tez aparılması mümkün
deyils
ə, ART-nin təyini gecikdirilməməlidir.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
18
C
ədvəl 6. ART-nin başlanması üzrə tövsiyələr
İYİ-lərin
qrupu
Klinik
m
ərhələ
(ÜST)
а
CD4
limfositl
ərinin
sayı
Tövsiy
ələr
Klinik
simptomsuz
şəxslər
200>200> Dostları ilə paylaş: |