Az rbaycan Respublikas t hsil Nazirliyinin

Laborator diaqnostikası. Laboratoriya şəraitində xəstəliyin 

diaqnozunu  qoymaq  məqsədilə  əsnək,  burun,  göz,  dəri,  bəzən 

363

q a dın tənasül üzvlərindən steril tamponla alınmış material müa-

yinədən keçirilir.

İlkin  cavabı  0,5-1  saatdan  sonra  almaq  olar.  Bunun  üçün 

materialdan yaxma hazırlanır; od üzərində fiksə edilir, sonra sulu-

spirtli metilen boyası və ya göy toluidin rəngi, eləcə də Neyser, 

Albert rəngləri ilə boyayır və mikroskopla müayinə edirlər.

Mikroskopik  tədqiqatla  yanaşı,  patoloci  material  müvafiq 

qidalı mühitlərə əkilir. Ən yaxşı nəticə Leffler və Klauberq (tel-

luritli  qanlı  aqar)  mühiti  tətbiq  edildikdə  əldə  olunur.  Becər-

mədən  12-14-48  saat  sonra  əvvəlcə  mühitlərdə  bitmiş  mikrob 

kulturasından yaxma hazırlayıb Qram və Neyser üsulu ilə rəng-

lə yərək mikroskop altında baxırlar.

Təmiz  halda  alınmış  mikrob  kulturasının  morfoloji,  kultural, 

biokimyəvi,  seroloji  müayinəsindən,  patogenliyini  öyrəndikdən 

və onu korinebakterium dəstəsinə daxil olan digər növlərdən fərq-

ləndirdik dən  sonra  xəstəliyin  diaqnozu  qoyulur.  Difteriya  ç öp-

lərinin biokim yəvi xassəsini öyrənən zaman hidrogen-sulfidin və 

ureaza fermentinin əmələ gəlməsinə xüsusi diqqət yetiril məlidir. 

Məlum olduğu kimi, difteroidlər və yalançı difteriya çöpləri hid-

rogen  sulfid  əmələ  gətirmədikləri  halda  ureaza  fermenti  ifraz 

edərək karbamidi parçalıyırlar, lakin həqiqi difteriya çöpləri hid-

rogen  sulfid  əmələ  gətirirlər.  Hidrogen-sulfidi  təyin  etmək  üçün 

Pizu  sınağı  qoyulur.  Bunun  üçün  öyrəniləcək  mikrob  kulturası 

tərkibində  sistin  və  qurğuşun-asetat  olan  xüsusi  qidalı  mühitə 

əkilir. Həqiqi difteriya çöpləri hidrogen sulfid əmələ gətirdikləri 

üçün mühit qaralır. Karbamidin parçalanmasını bilmək üçün kul-

turanı tərkibində krezolrot indikatoru və 1% karbamid olan bul-

yona əkirlər. Mikrob ureaza fermenti ifraz edərək karbamidi par-

çalayır, nəticədə mühit qırmızı rəngə boyanır.

Xəstəliyin  diaqnozunun  təyinini  sürətləndirmək  məqsədilə 

bir  sıra  əlavə  təcili  üsullar  təklif  edilmişdir. Bunlardan Fortner, 

Zole, Arkavin, Şneyerson və s. üsulları göstərmək olar, onların tət-

biqi nəticəsində cavabı 2-4 saat ərzində almaq olar.

364

Göyöskürək

Göyöskürək  bakteriyalar  tərəfindən  törədilən  kəskin  yolu-

xucu xəstəlikdir, hava-damcı yolu ilə yayılır, dövrü gedişə ma -

likdir.  Xəstəlikdə  tutmalarla  öskürək  səciyyəvi  əlamət  sayılır. 

Xəs  təlik zamanı tənəffüs, sinir və qan-damar sistemləri zədə lən-

miş olur.

Qısa tarixi məlumat. Bu xəstəlik ilk dəfə Parisdə baş verən 

və  çoxlu  ölümə  səbəb  olan  göyöskürək  epidemiyası  zamanı 

1578-ci ildə Qiyom və Bayu tərəfindən aşkar edilmişdir. Bundan 

100  il  sonra  Uillis  Londonda  göyöskürək  epidemiyasını  təsvir 

e tmişdir. Rusiyada ilk dəfə bu xəstəliyə haqqında məlumatı M.

Mak simoviç-Ambodik (1784), sonralar isə uşaq həkimi X o tov-

ski (1847) vermişlər. Törədicinin təmiz kulturası ilk dəfə 1906-

cı ildə Borde və Janqu tərəfindən əldə edilmişdir.

Yayılması.  Göyöskürək  dünyanın  bütün  ölkələrində  qeydə 

alınır. Geniş profilaktika tədbirləri həyata keçirildiyindən müasir 

dövrdə xəstəlik nisbətən az təsadüf edilir və klinik gedişi yüngül 

olur və adətən, sağalma ilə nəticələnir.

Etiologiyası.  Göyöskürəyin  törədicisi  göyöskürək  çöpləri  – 

Bordetellapertussis -dır. Müasir təsnifata əsasən Bordetella cin-

sinə  və  Brucellacea  ailəsinə  aiddir.  O,  ucları  girdə,  qısa,  oval 

şəkilli,  uzunluğu  0,2-0,5  mkm,  qalınlığı  isə  0,2-0,6  mkm  ara-

sında tərəddüd edən Qram-mənfi, hərəkətsiz, sporsuz, zəif kap-

sullu,  ucları  nisbətən  tünd  rənglənən  çöpşəkilli  mikroblardır. 

Romanovski-Gimza  üsulu  ilə  rəngləndikdə  kapsul  aydın  görü-

nür.  Adi  qidalı  mühitdə  bitmir.  Onu  becərmək  üçün  çox  vaxt 

Borde-janqu qidalı mühitindən (qanlı-qliserinli-kartoflu aqar) i s-

ti fadə  edilir,  orada  mirvari  dənəciyini,  yaxud  civə  damcılarını 

xatırladan koloniya əmələ gətirir. Bundan başqa, o, südlü və k a-

zeinli-kömürlü  aqarda  da  becərilir.  Koloniyası  kiçik  olub,  b o-

zumtul  krem  rənginə  çalır.  Çöplər  xarici  mühit  amillərinin  t ə-

sirinə  qarşı  davamsızdırlar.  56°C  hərarətdə  10-15  dəqiqədən, 

g ü nəş şüalarının təsirindən isə 1 saatdan sonra məhv olurlar. Q u-

ru   muş  bəlğəmdə  bir  neçə  saat  qala  bilərlər. Yüksək  hərarət  və 

365

dezinfeksiyaedici maddələrə qarşı çox həssasdır, aerobdur, 36°-

37°C hərarətdə yaxşı bitir.

Göyöskürək çöplərinin tərkibində aqlutinogen, toksin və h e-

maqlütinin var. Göyöskürək çöplərindən iki cür toksin alınmış-

dır: termolabil – bu, 56°C hərarətdə 30 dəqiqə ərzində parçala-

nır; termostabil – bu isə 100°C hərarətdə 5 saat müdətində belə 

toksigenliyini itirmir.

Patogenez və klinikası. Göyöskürək çöpləri hava-damcı y o-

lux ma  yolu  ilə  tənəffüs  orqanlarına  daxil  olduqdan  sonra  onun 

selikli  qişasında  inkişaf  edərək  özündən  toksin  ifraz  edir.  G ö y-

öskürək  toksini  ilk  növbədə  tənəffüs,  sinir  və  qan-damar  sis-

teminə  təsir  edərək  bronxların,  tənəffüs  əzələlərinin  spazmına, 

periferik dəri damarlarının tonusunun artmasına səbəb olur. B un  -

lar  tənəffüs  pozulmasına  və  orqanizmdə  allergik  vəziyyətin 

yaranmasına səbəb olur.

Peyvənd olunmamış uşaqlarda göyöskürək xəstəliyi tədricən 

inkişaf  edir,  yüksək  inkişaf  dövrünə  2-3-cü  həftədə  çatır.  Xəs-

təliyin gedişi dövrü davam edir, onu 4 dövrə ayırmaq olar:

1. İnkubasiyadövrü orta hesabla 5-8, bəzi hallarda isə 14-18 

gün çəkir. Həyatının ilk aylarında göyöskürəklə xəstələnən uşaq-

larda bu dövr 2-3 günə kimi qısalır. Bu dövrdə xəstənin heç bir 

şikayəti olmur.

2.  Kataral dövr  –  bu  dövr  12-15  gün  çəkir  (südəmər  uşaq-

larda  3-5  gün);  bu  zaman  xəstələrdə  öskürmə,  bəzən  zökəm, 

hərarətin bir qədər yüksəlməsi (axşam və gecə vaxtı) qeyd edilir.

3.Spazmatiköskürəkdövrü. Bu dövrdə xəstədə öskürək tut-

maları başlayır, əvvəl gündə 5-6 dəfə, sonralar isə bunların sayı 

50-60 dəfəyə çatır, bu vəziyyət 3-4 həftə çəkir. Öskürək zamanı 

x əs  tənin başına qan toplanması, gözündən yaş axma, qusma, b ə-

zən  özündən  asılı  olmayaraq  sidik  və  nəcis  ifrazı  qeyd  edilir. 

Xəstələrin  sklerasına  qansızma  və  dilinin  altında  yaralar  əmələ 

gəlir. Şiddətli öskürək tutmaları nəticəsində uşaqların sifəti və b ə -

dənləri  bir  qədər  şişib  göyərir.  Elə  buna  görə  də  xəstəliyə  g ö y-

öskürək  adı  verilmişdir.  Xəstəlik  ağır  keçən  hallarda  asfiksiya 

( b oğulma) nəticəsində tənəffüs dayanır və ölüm baş verir.

366

4.  Xəstəliyin sönməsi dövrü.  Bu  dövr  1-3  həftə  çəkir.  Bu 

dövrdə  öskürək  tutma  əlamətini  itirir,  öskürək  zamanı  qusma 

kəsilir, xəstənin iştahası artır, ümumi vəziyyəti yaxşılaşır.

Keçirilmiş xəstəlikdən sonra xəstədə möhkəm və uzun müd-

dətli immunitet yaranır. Xəstəliyin klassik forması ilə yanaşı, çox 

vaxt onun yüngül keçən səthi formaları da qeyd edilir. Buna çox 

vaxt profilaktik peyvənd almış uşaqlarda təsadüf edilir. Xəs təlik 

keçirmiş uşaqların qanında aqlütinin, presipitin və komp le ment-

ləri birləşdirən əkscisimlər yaranır.

İnfeksiya mənbəyi. Göyöskürəkdə infeksiya mənbəyi xəstə 

i n sandır. Xəstə klinik əlamətlər başlanan vaxtdan (bəzən inkuba-

siya  dövrünün  axırıncı  iki  günündən  başlayaraq)  yoluxucudur. 

Yoluxma təhlükəsinin səviyyəsi xəstəliyin dövrlərindən asılıdır. 

Xəstəliyin  başlanğıcında  kliniki  əlamətlər  digər  mənşəli  yuxarı 

tənəffüs  yollarının  iltihabı,  bronxit  və  traxeitlərə  oxşadığından 

göyöskürək diaqnozunun qoyulması çətinlik törədir.

Bununla  yanaşı,  xəstəliyin  kataral  dövründə  xəstələrin 

7 0 - 100%-də  laborator  yolla  törədicini  aşkar  etmək  olur. Tutma 

ilə baş verən öskürək başlanan andan 2 həftəyə qədər müddətdə 

xəstələr  çox  yoluxucudurlar.  Bu  dövrdə  60-70%  xəstələrdə 

törədicini  əldə  etmək  mümkündür.  Xəstəliyin  4-cü  həftəsindən 

sonra  xəstə  ətrafdakılar  üçün  az  təhlükəlidir,  6-cı  həftəsindən 

sonra törədicinin ifrazı tamamilə kəsilir.

Törədici ifrazının kəmiyyəti və müddəti xəstəliyin kliniki g e-

dişi  ilə  əlaqədardır.  Yüngül  gedişli  xəstəlikdə  onların  miqdarı 

a za lmış  olur.  Antibiotiklərlə  müalicə  orqanizmdən  göyöskürək 

çöplərinin ifrazı müddətini qısaldır. Törədicigəzdirənlərin bu x əs  -

təlikdə epidemioloji əhəmiyyəti az öyrənilmişdir.

Yoluxma  mexanizmi.  Hava-damcı  yoluxma  mexanizmi 

göy öskürək  xəstəliyi  üçün  də  səciyyəvidir.  Göyöskürək  çöpləri 

insan  orqanizmindən  kənarda  qala  bilmədiyindən  xəstənin  bəl-

ğəmi  ilə  bilavasitə  təmasda  olanlardan  yoluxma  çox  nadir  hal-

larda baş verir.

Epidemioloji  xüsusiyyətləri.  Göyöskürək  ən  çox  mülayim 

və  soyuq  iqlimi  olan  ölkələrdə  və  çox  vaxt  yaz-yay  aylarında 

qeyd  edilir.  Xəstəlik  dövrülük  xüsusiyyətinə  malikdir,  hər  2-3 

367

ildən  bir  onunla  xəstələnmələrin  yüksəlişi  qeyd  edilir,  buna 

səbəb yenidoğulanların hesabına xəstəliyə həssas uşaqların top-

lanmasıdır. 5 yaşına qədər uşaqlar göyöskürəklə daha çox xəs tə-

lə nirlər.  Böyüklərin  qeyri-həssaslığı  onların  uşaq  vaxtı  bu  xəs-

təliyi keçirmələri nəticəsində qazanılmış immunitetin h e sabı nadır. 

Xəstəlik keçirməmiş və göyöskürəyə qarşı peyvənd olunmamış 

yaşlılar da uşaqlar kimi bu xəstəliyə həssasdırlar. Göy ös kü rəkdə 

əsasən  ailəvi  (ev)  ocaqlar  və  ya  uşaq  müəssisələrində  yaranan 

epidemik ocaqlar qeyd edilir.

Uşaq müəssisələrində xəstəlik, adətən, ləng inkişaf edir: xəs-

tə  dən  bir  neçə  uşaq  yoluxur,  sonra  yoluxma  zəncir  şəklində 

(təxminən hər 5-10 gündən bir 2-3 xəstələnmə) davam edir. Epi-

demiya  əleyhinə  lazımi  tədbirlər  həyata  keçirilmədikdə  alov-

lanma kollektivdə immunitet yaranana kimi bir neçə ay davam 

edə bilər.

Müasir  dövrdə  göyöskürəklə  xəstələnmənin  səviyyəsinin 

əvvəlki illərə nisbətən həddindən çox azalması, xəstəlikdən ölü-

mün  ciddi  şəkildə  azalması,  yüngül  və  gizli  formaların  çoxal-

ması, ümumi xəstələnmələr içərisində böyük yaşlı uşaqların art-

ması  səciyyəvidir.  Peyvənd  böyük  yaşlı  uşaqlar  arasında  da 

( k i çik yaşlılara nisbətən az miqyasda) göyöskürəyin azalmasına 

səbəb olur.

Profilaktika  və  mübarizə  tədbirləri.  Göyöskürək  xəstəliyi 

ilə mübarizədə müvəffəqiyyət xəstəliyin mümkün qədər tez a ş kar-

lanıb təcrid edilməsindən çox asılıdır. Məlum olduğu kimi, göy-

öskürək xəstəliyində infeksiya mənbəyini xəstəliyin kataral döv-

rünün  başlanğıcında  axtarmaq  lazımdır.  Göyöskürək  tutmaları 

başlanandan sonra törədicinin xarici mühitə ifrazının intensivliyi 

və beləliklə də, xəstənin infeksiya mənbəyi kimi təhlükəsi azalır.

Bəzi xəstələrdə klassik öskürək tutmaları ümumiyyətlə qeyd 

edilmir və xəstəliyin gedişi adi bronxiti xatırladır. Belə xəstələrə 

xüsusilə peyvənd olunmuşların arasında çox təsadüf edilir. N ə-

hayət,  bəzi  xəstələrdə  öskürək  ümumiyyətlə  olmaya  da  bilər. 

Bu nu nəzərə alıb aydın klinik əlamətlərlə qeyd edilən göy ös kü-

rəklə yanaşı, xəstənin ətrafında (yaşadığı yerdə, uşaq müəs sisə-

sin  də) baş verən bronxit, traxeit və yuxarı tənəffüs yollarının d i gər 

368

xəstəlikləri  qeydə  alınır  və  onları  göyöskürək  çöplərini  tap  maq 

üçün bakterioloji müa yi nədən keçirirlər. Retrospektiv m ü a yinə və 

uşaq müəssisələrində göyöskürək alovlanmalarının dərindən öyrə-

nilməsində seroloji üsul lardan (aqqlütinasiya reaksiyası, komple-

mentin birləşmə reaksiyası) istifadə edilir.

Göyöskürəyin yüngül formaları evdə təcrid edilir. Ağır xəs-

tələr, internatda, körpələr evində tərbiyə alan uşaqlar və mənzil-

məişət şəraiti sanitar-gigiyenik baxımından qeyri-kafi olan ailə-

lərdə  yaşayan  uşaqlar  xəstəxanaya  təcrid  edilirlər,  xəstələr 

bakterioloji  müayinə  edilmədən  xəstəliyin  31-ci  günündən  və 

bak terioloji  müayinənin  nəticəsi  iki  dəfə  mənfi  olduqda  25-26 

gün  sonra  xəstəxanadan  evə  yazılır,  ancaq  tibbi  nəzarət  altına 

alı nırlar. Xəstə ilə təmasda olan və əvvəllər göyöskürəklə xəstə-

lənmiş uşaqlar (xəstə təcrid edilibsə) uşaq müəssisələrinə 14 gün 

buraxılmır (axırıncı təmasdan sonra). Əgər xəstə təcrid edil mə-

yibsə, qalan uşaqları axırıncı öskürək tutmasından sonra 30 gün 

müddətində uşaq müəssisəsinə gəlməkdən azad edirlər. 7 y a şın-

dan  yuxarı  uşaqlar  və  böyüklər  təcrid  edilmirlər,  ancaq  onların 

üzərində 14 gün ərzində tibbi nəzarət qoyulur.

Uşaq müəssisəsində xəstəlik baş verdikdə qrupda və ya b ü-

tünlüklə  müəssisədə  xəstəni  təcrid  etdikdən  sonra  14  gün  ə r-

zində karantin qoyulur. Uşaqların çox hissəsi xəstələnərsə, m ü-

əs sisədə aşağıdakı təcrid edilmiş qruplar yaradılır: a) xəstə uşaq-

lar üçün; b) diaqnozu müəyyənləşdirilənə qədər təmasda olan və 

öskürən uşaqlar üçün. Xəstəliyin uşaq müəssisələrinə gətiril mə-

sinin qarşısını almaq üçün yeni təşkil edilən qruplara uşaq qəbul 

etdikdə uşağın səhhəti haqqında məlumat toplanmasına və epi-

demiloji  anamnezə  fikir  vermək  lazımdır.  Hər  gün  uşağı  qəbul 

edərkən  valideynlərindən  uşağın  öskürüb-öskürmədiyini  soruş-

maq lazımdır.

Öskürən uşaqlar qəbul olunmayıb evə – həkim müşahidəsinə 

göndərilir. Tərbiyəçilər qrupda öskürən uşaq aşkar etdikdə tibb 

işçilərinə xəbər verməlidirlər. Uşaq bağçalarından göyöskürəklə 

xəstə uşaqlar təcrid edilir. Xəstəlik tapılan qrupda axırıncı xəstə 

təcrid edilən vaxtdan etibarən 14 gün müddətində karantin qoyu-

lur.  Xəstə  tapılan  qrupda  bütün  uşaqlar  və  işçilər  törədi cigəz-

369

dirənliyə görə müayinə edilirlər. Müayinə 2 dəfə aparılır (ya 2 

gün dalbadal və ya 1-2 gün intervalla), müsbət nəticə alınarsa, 

müayinə təkrar edilir. Karantin qoyulmuş qrupa ancaq vali deyn-

lərin razılığı ilə peyvənd edilmiş uşaqlar qəbul edilə bilər. Qrup-

lararası  təcridi  gücləndir mək,  mütəmadi  olaraq  otaqların  hava-

sını dəyişdirmək və uşaqların havada gəzinti müddətini artırmaq 

lazımdır.

Göyöskürəkdə  yoluxma  mexanizminə  təsir  imkanları  məh-

dud dur.  Xəstə  evdə  təcrid  edilirsə,  imkan  daxilində  onu  başqa 

uşaqlardan ayrı otaqda yerləşdirmək, imkan olmadıqda isə pərdə 

ilə ayırmaq lazımdır. Törədici xarici mühitdə davamsız olduğun-

dan dezinfeksiya tədbirlərindən istifadə etmək əhəmiyyətsizdir.

Göyöskürəyin  profilaktikasında  immunizasiya  həlledici  rol 

oynayır. Hazırda fəal immunizasiya məqsədilə AGDT vaksi nin-

dən istifadə edilir. ocaqda tədbir apardıqda xəstənin özünün və 

onun ətrafında olan 6 yaşına qədər uşaqların peyvənd olunma-

sını  sənədlər  üzrə  müəyyən  etmək  lazımdır.  Bu  məlumatlara 

əsaslanaraq  xəstəyə  qamma-qlobulin  vurulub-vurulmaması  m ə-

sə  ləsi  həll  edilir  (qamma-qlobulin  AGDT  vaksini  ilə  peyvənd 

o lun  mamış  və  ya  peyvəndi  sona  çatdırılmayan  bir  yaş  və  ya 

yuxarı yaşlı uşaqlara vurulur).

Qeyd edildiyi kimi, immunizasiya assosiasiya edilmiş vaksin 

ilə birgə göyöskürək, difteriya və tetanusa qarşı aparılır. 2 aylıq 

uşaq lara  preparat  0,5  ml  dozada  30  günlük  intervalla  3  dəfəyə 

vurulur.  Qalan  revaksinasiyalar  difteriyanın  revaksinasiyasında 

nəzərdə tutulmuş müddətlərdə aparılır. Difteriya keçiriblərsə və 

ya ona qarşı peyvənd ediliblərsə, 6 yaşına qədər uşaqları yalnız 

göyöskürəyə qarşı vaksinlə peyvənd edirlər. Vaksini 1 ml dozada 

3-4 həftəlik intervalla 3 dəfəyə vururlar. Peyvəndlər arasındakı 

intervalı gözləmək mümkün olmadıqda onu 2,5 aya qədər uzat-

maq olar. Növbəti revaksinasiyalar difteriyanın revaksinasiyaları 

ilə  birlikdə  aparılır.  Əvvəllər  epidemiloji  göstərişə  əsasən  pey-

vənd  olunan  uşaqlarda  revaksinasiya  əvvəlki  peyvənddən  2  il 

keçib sə, göyöskürək monovaksini ilə 1 ml dozada aparılır. İmmu-

nizasiya xəstəliyin səviyyəsini ciddi aşağı salmağa imkan verir.

Qamma-qlobulinlə passiv profilaktika xəstəlik başlanmazdan 

əvvəl 3 ml dozada bir gün intervalla 2 dəfə vurulduqda yaxşı n ə-

370

ti cə verir. İlk növbədə qamma-qlobulin xəstə ilə təmasda olmuş, 

həyatın birinci aylarında olan və zəifləmiş böyük uşaqlara vuru-

lur.

Laborator diaqnostikası. Göyöskürəyin laborator diaqnos-

tikası bakterioloji və seroloji üsullardan istifadə etməklə aparılır. 

Bakterioloji  üsulda  xəstədən  alınan  materialı  (bəlğəm,  burun 

axıntısı)  müvafiq  qidalı  mühitə  (qanlı-qliserinli-kartoflu;  k ö-

mür lü kazein və şokolad aqarları) əkərək mikrobun təmiz kultu-

rası  alınır.  Əkilən  mühitlər  3-4  gün  37°c  hərarətdə  saxlanılır. 

Şübhəli  koloniyalardan  yaxma,  həm  də  şüşə  üzərində  təxmini 

aqqlütinasiya qoymaq üçün emulsiya hazırlanır. Əgər mikroskop 

altında  kiçik  kokvari  Qram-mənfi  çöplər  görünərsə,  eləcə  də 

spesifik  zərdabla  təxmini  aqqlütinasiya  müsbət  nəticə  verərsə, 

xəstəliyin  diaqnozu  təsdiq  edilir.  Mikrobu  başqa  floradan  fərq-

ləndirmək üçün immun flüoressensiya üsulundan istifadə etmək 

məsləhət görülür. Bakterioloji üsulla göyöskürək çöpləri ən çox 

xəstəliyin kataral dövrü və öskürək tutması başlandıqdan sonra 

birinci həftə ərzində əldə edilir.

Bu  dövrdə  də  qanda  aqqlütininlər  əmələ  gəlir,  ona  görə  də 

aqqlütinasiya  reaksiyası  xəstəliyin  2-3-cü  həftəsində  1:40  və 

yüksək titrdə qoyulur.

Xəstəliyin 2-ci həftəsində komplementi birləşdirən əks ci sim-

lər yaranır, bu vaxtdan komplementin birləşmə reaksiyası qo  yu-

lur, 1:10 və yüksək titrdə müsbət nəticə diaqnostik hesab edilir.

Qeyri-həqiqi (yalançı) göyöskürək

Qeyri-həqiqi  göyöskürək  xəstəliyi  həqiqi  göyöskürəyi  x a-

tır  ladır, ancaq ona nisbətən yüngül keçir. Bu xəstəliyin törə dicisi 

B.parapertussis-dir. Qeyri-həqiqi göyöskürəyin törə dicisi Qram-

mənfi  1-2  mkm  uzunluğunda  hərəkətsiz,  sporsuz,  kapsulsuz 

çöplərdir.  Aerob  olub,  adi  qidalı  mühitlərdə  yaxşı  bitir,  bərk 

mühitdə özündən qəhvəyi piqment ifraz edərək mühiti rəngləyir. 

Fermentativ aktivliyi etibarilə də göyöskürək çöplərindən fərq lə-

nirlər. Onlar tirozini və karbamidi parça layırlar, katalaza, hialu-

ronidaza və plazmokoaqulaza fermentləri əmələ gətirirlər. Qanlı 

371

aqarda göyöskürək çöplərinə nisbətən (3-4 gün) çox tez hemoliz 

verirlər (4-6 saat). Göyöskürək çöpləri ilə ümumi oxşar termola-

bil və termostabil antigeni var. Ümumi antigenin olması göyös-

kürəyin seroloji fərqləndirilməsini çətinləşdirir.

Qeyri-həqiqi  göyöskürəyə  göyöskürəklə  müqayisədə  nisbə-

tən 50 dəfə az təsadüf edilir. Törədici alınan xəstələrin 20%-də 

törədicigəzdirənlik  halı  ola  bilər.  Epidemiya  əleyhinə  tədbirlər 

göyöskürəkdə olduğu kimidir.

Bağırsaq qrupu infeksiyalarının ümumi 

xarakteristikası

Bu qrup infeksiyalar üçün fekal-oral yoluxma mexanizmi s ə-

ciyyəvidir. Yoluxmanın fekal-oral mexanizmi törədicilərin b a ğır -

saqda  lokalizasiyası  ilə  xarakterizə  olunur.  Törədicinin  yolux-

muş orqanizmdən xaric edilməsi defekasiyası aktı ilə əlaqədardır 

(I mərhələ). Törədicinin orqanizmə daxil olması bilavasitə ağız-

dan başlayır (III mərhələ). Yoluxmanın fekal-oral mexanizminin 

II mərhə ləsi həmişə aydın nəzərə çarpmır.

Yoluxma yolları konkret olaraq 3 tipə bölünür: 1. Təmas-mə i -

şət; 2. Qida; 3. Su. Qida və su yollarını da son amillərə görə b ö-

lürlər.

Qida və su zəhərlənmələrinin variantları çoxcəhətlidir və v i-

ru lent törədicinin qidaya və suya düşməsi mexanizmindən asılı-

dır. Törədicilərin qidaya düşməsi zamanı əsas aralıq amillərə mil-

çək lər, su, əllər və məişət əşyalarını misal göstərmək olar. Suyun 

çirklənməsi  də  çoxcəhətli  olub,  törədicilərin  suya  düş məsi  ş ə-

raitindən  asılıdır.  Məişət-təmas  yolu  ilə  yoluxmaya  əsasən  uşaq 

kollektivində və ailələrdə rast gəlinir.

Fekal-oral  yolla  yoluxma  mexanizminin  aktivliyindən  asılı 

ola  raq xəstəlikləri 2 qrupa bölmək olar: 1.Poliomielit, viruslu A 

hepatit, Zonne dizenteriyası və s. xəstəliklərini yüksək aktivlikli 

təmas-məişət  yoluxmasına  aid  etmək  olar.  Bu  halda  insanların 

yoluxmasına uşaq yaşlarında rast gəlinir. 2. Qarın yatalağı, Flek s-

ner  dizenteriyası,  vəba,  viruslu  E  hepatit  və  Norvolk  qrupundan 

olan törədicilər üçün yoluxmanın əsasən qida və su yolları x a rak te-

rik dir, daha çox böyüklərdə rast gəlinir.

372

İnfeksion prosesin inkişaf strukturu bu və ya digər infek si ya-

larda  müxtəlifdir.  Bağırsaq  infeksiyası  törədicilərinin  müx tə lif 

növ ləri  yüksək  seçici  təsirləri  ilə  xarakterizə  olunur.  Belə  ki, 

vəbanın törədicisi nazik bağırsağın boşluğunda çoxalır. Fleksner 

və Zonne dizenteriyası törədiciləri yoğun bağırsağın selikli qişa-

sında  çoxalır,  qarın  yatalağı  törədiciləri  qan  və  öd  yollarının 

bağırsaq boşlu ğuna keçdiyi yerdə limfa düyünlərində, viruslu A 

hepatitinin törədiciləri qaraciyər hüceyrələrinin öd axacaqlarına 

açıldığı yerlərdə çoxalır.

Enteroviruslar (poliomielit, ECHO, Koksaki) təkcə bağır saq-

larda  deyil,  həm  də  yuxarı  tənəffüs  yollarında  da  lokalizasiya 

oluna  bilər.  Bütün  bunlar  göstərir  ki,  epidemioloji  xarakterinə 

görə fekal-oral mexanizmlə yayılan bütün infeksion xəstəliklərin 

törədicilərinin lokalizasiyası müxtəlifdir.

Epidemik prosesin  daxili tənzimləmə mexanizmi infeksion-

immunoloji qarşılıqlı təsirin əsasında, xüsusən yoluxmanın fekal 

oral  mexanizmi  sayəsində  həyata  keçirilir.  Törədicilərin  ətraf 

m ü hitdə  dövranında  qida,  su  və  milçəklərlə  yayılan  yoluxma 

a m il  ləri  özlərini  daha  aydın  büruzə  verir.  Vəbanın  timsalında 

görmək  olar  ki,  törədici  populyasiyasının  yenidən  inkişafında 

xarici mühit amilləri böyük rol oynaya bilər.

Xəstəlik  törədicilərinin  fekal-oral  mexanizminin  yayılması 

konkret olaraq sosial və təbii amillərlə əlaqələndirilir. Epidemik 

prosesin inkişafında bağırsaq antroponozlarının da təsiri böyük-

dür. Əhalinin sanitariya mədəniyyətinin aşağı olması törə di ci lə-

rin fekal-oral yoluxma mexanizmi ilə ötürülməsini daha da a k-

tiv  ləşdirir.

Sosial amillərin konkret elementlərinə bunlar aiddir:

Təmizləmə sistemi və çirkabların kənar edilməsi.

Ümumi kommunal şərait, buraya əsasən milçəklərin və onla-

rın təmasda olduğu əşyaların yerləşdiyi yerlər aiddir.

Su  təchizatı  idarələri  (su  kəməri,  fekal  çirklənmə  ehtimalı 

olan su mənbələri, suyun zərərləşdirilməsini həyata keçirən ida-

rə lər, suyun keyfiyyəti üzərində nəzarət aparılan yerlər və s.).

1. Qidalanmanın təşkili, meyvələrin (milçəklərlə), tərə vəz lə-

rin (əkin sahələrində) fekal çirklənmə ehtimalı, törədicilərin qida 

373

məh sul larına (süd, çörək) və ya xəstə insanların qablarından ötü-

rül mə ehtimalı.

2. Sanitariya mədəniyyətinin səviyyəsi və şəxsi gigiyena q ay -

dalarına  riayət  olunması.  Havanın  temperaturu  və  rütu bəti  m il -

çəklərin fəaliyyətinin aktivliyinə və ayaqyolularda çoxalma tez li-

yinə təsir edir. Hazırda analoji olaraq effektiv profilaktika ü s u l   ları 

müzakirə  edilir  ki,  burada  da  əsas  yeri  törədiciləri  fekal-oral 

yoluxma mexanizmi ilə yayılan infeksiyaları tutur.