Az rbaycan Respublikas t hsil Nazirliyinin

Yayılması. Viruslu hepatitlər səhiyyənin mühüm tibbi-sosial 

problemlərindən sayılır. Polietioloji xəstəliklər qrupuna aid ola-

449

raq  viruslu  hepatitlər  (A,  B,  C,  D,  E)  bir-birindən  infeksiya 

mənbəyinin epidemioloji əhəmiyyətinə, müxtəlif yoluxma m e xa -

nizmlərinə görə fərqlənirlər ki, bu da təbii, sosial və bioloji a mil-

lərlə şərtlənmişdir.

Viruslu hepatitlər dünyanın bütün qitələrində geniş yayılmış-

dır.  ÜST-ün  məlumatına  görə,  viruslu  hepatitlərlə  xəstələnmə 

səviyyəsi  dünya  miqyasinda  ildən-ilə  artır.  Bu  artım  xüsusilə 

Av ropa və Şimali Amerikada daha çox nəzərə çarpır. Rusiyada da 

belə artım qeyd edilir. 

Etiologiyası. Bu qrupa aid olan xəstəliklər müxtəlif viruslar 

tərəfindən törədilir, ona görə də epidemioloji cəhətdən bir-bi rin-

dən əsaslı fərqlənirlər. ÜST-ün ekspertlər komitəsi viruslu hepa-

tit lərin birinci iki növünü hepatit A (HA) və hepatit B(HB) ad -

lan dırmışdır. 

Əvvəllər naməlum etiologiyalı hepatitləri nə A, nə B (NANB) 

viruslu hepatitlər aid edirdilər. Hazırda fekal-oral yoluxma mexa-

nizminə  malik  NANB  hepatit  E,  parenteral  yolla  keçən  NANB 

isə hepatit C adlandırılır. Bununla yanaşı, D (HDV), F(HFV) və 

G  (HGV)  hepatit  virusları  tərəfindən  törədilən  hepatitlər  də 

mə lumdur.

Viruslu A hepatiti ( VAH)

Viruslu A hepatiti (VAH) viruslu hepatitlər qrupuna daxil olan 

sərbəst yoluxucu xəstəlikdir.

Etiologiyası. Hepatit A virusu (VAH) ilk dəfə 1978–1980-ci 

illərdə hüceyrə kulturasında xəstənin qanı və nəcisindən alınmış-

dır. ÜST-ün ekspertlər qrupunun məlumatına görə, A hepatitinin 

törədicisi RNT-tərkibli virusdur, onun genomu birsaplı RNT-dən 

ibarətdir, mərkəzi hissəsi və qişası yoxdur. Picornaviridae ailəsi, 

Hepatovirus cinsinə aiddir. VAH girdə şəkilli, bir saplı RNT-yə 

ma likdir,  biokimyəvi  və  biofiziki  xassələrinə  görə  enterovirus-

lara aiddir (enterovirus 72). Onlar bir sıra hüceyrə kulturasında 

ç o xa laraq hüceyrənin tamlığını pozmurlar. VAH-ya marmozetlər 

və şimpanze meymunları həssasdırlar. Xəstələrdən alınmış VAH 

elek tron mikroskopunda öyrənərkən elektron keçirməyən virion-

lar aşkar edilmişdir, onlar “dolu” virionlar adlandırılıb. Bundan 

450

baş qa, “boş” hissəciklər də tapılmışdır. Dolu virionlar DNT-tər-

kibli  olduğundan  yoluxucu  adlandırılmışdır,  “boşlar”  isə  DNT-

dən  azaddırlar.  “Dolu”  və  “boş”  virus  hissəciklərin  örtüyündə 

diaq nostik əhəmiyyət daşıyan xüsusi antigen vardır. VAH orqa-

nizmə daxil olduqda qanda ona qarşı spesifik əkscisimlər əmələ 

gəlir,  onun  tapılması  diaqnostik  baxımdan  əhəmiyyətlidir.  Sağ-

lam  şəxslərin  orqanizmdə  əkscisimlərin  səviyyəsi  immunitetin 

gərginlik dərəcəsinin göstəricisidir.

VAH 20ºC soyuğa davamlıdır, 60ºC temperaturda 4 saat ə r-

zində  sağ  qalır,  98ºC  hərarətdə  və  1,5  atmosfer  təzyiqində  (a v-

tok lavda)  tez  məhv  olurlar.  Xlorlu  dezinfeksiyaedici  maddələrə 

həssasdırlar. Belə ki, ətraf mühitdə nisbətən davamlıdır. Suda 3 

ay dan 10 aya qədər, ifrazatlarda – 30 sutkaya qədər sağ qalır. Bu, 

törədicinin  suda,  qida  məhsullarında,  çirkab  sularında  və  di gər 

ətraf mühit obyektlərində həyat qabiliyyətini uzun müddət saxla-

masını  təmin  edir.  Virus  100ºC  temperaturda  5  dəqiqə  ə r zin də 

inaktivasiya olunur; 0,5-1,0 ml/l dozada xlorun təsiri ilə pH 7,0 

olduqda 30 dəqiqə ərzində sağ qalır.

İnfeksiya mənbəyi – xəstə şəxsdir (xəstəliyin istənilən for-

maları ilə: sarılıqlı, sarılıqsız, simptomsuz və inapparant); yolux-

duruculuq  dövrü  –  inkubasiya  dövrünün  son  7-10  günü,  bütün 

sarılıqönü dövr və sarılıqlı dövrün 2-3 günüdür. Virusun xronik 

gəzdirənliyi müəyyən edilməmişdir. 

 Yoluxma mexanizmi fekal-oral mexanizmdir, su, qida, çirk-

lən miş  əşyalar  vasitəsilə  həyata  keçir.  Bu  yoluxma  yollarından 

hər birinin rolu müxtəlif şəraitlərdə fərqlənir. Su yolu, bir qayda 

o la  raq,  xəstəliyin  alovlanmalarına  səbəb  olur.  O,  keyfiyyətsiz 

su dan istifadə edən əhali kütləsini əhatə edir. Qida alovlanmaları 

ictimai iaşə obyektlərinin heyəti arasında aşkar edilməmiş xəs tə lər 

tərəfindən qida məhsullarının törədicilərlə çirkləndirilməsi za manı 

baş verir. Plantasiyaları çikrab suları ilə suvardıqda və ya peyinlə 

gübrələdikdə törədicilərlə çirklənmiş meyvə və giləmeyvələrlə də 

yoluxmaq mümkündür. Təmas-məişət yo lux ma yolu bir sıra o b-

yektlərdə, məsələn, uşaq məktəbəqədər müəssisələrində, ailə lərdə, 

hərbi hissələrdə sanitar-gigiyenik rejimin pozulması zamanı rea-

lizə oluna bilər.

451

İnkubasiya dövrü orta hesabla 15-30 gün (7 gündən 50 günə 

qədər) təşkil edir. HA virusu orqanizmdən inkubasiya dövründən 

etibarən  ifraz  olunur.  Klinik  əlamətlərin  təzahür  etdiyi  (şid dət-

lən mə)  dövrdən  başlayaraq  virusların  orqanizmdən  xaric  edil-

məsi azalır, rekonvalessensiya dövründə isə tamamilə dayanır.

Laborator  müayinələr  nəticəsində  müəyyən  edilmişdir  ki, 

HA  virusu  xüsusilə  heterogenlik  və  dəyişkənlik  xüsusiyyətinə 

m a lik dir.  HA  virusuna  insanların  həssaslığı  müxtəlifdir.  Ona 

görə də, xəstəlik ocağında yoluxanların hamısı xəstələnmir, xəs-

tə   lənənlər isə xəstəliyi eyni dərəcədə keçirmirlər. Adətən, xəstə-

liyi  3  növə  bölürlər:  a)  sarılıqlı;  b)  sarılıqsız;  c)  simptomsuz 

n öv ləri. VAH-ın manifestliyi çox deyil. Orta hesabla HA-nın s a-

rı  lıqlı növü 1-10% təşkil edir. Aparılmış müayinələr göstərir ki, 

3 aya qədər olan bütün uşaqlarda HA virusuna qarşı əkscisimlər 

aşkar  edilir  ki,  o  da  anadan  uşağa  əkscisimlərin  cift  vasitəsilə 

keç mə si nin nəticəsində meydana çıxır. 1 yaşa yaxınlaşdıqca əks-

ci simləri  olan  uşaqların  sayı  azalır,  sonradan  yenidən  yüksəl-

mə yə  başlayır.  Xəstəliyin  əvvəlində  xəstələrin  qan  zərdabından 

M sinfinə aid immunoqlobulinlər tapılır və onlar 3-4 ay saxlanılır. 

3-6  aydan  sonra  G  sinfinə  aid  olan  immunoqlobulinlər  artmağa 

başlayır və ömrünün sonuna qədər xəstənin orqanizmdə qala bilir. 

Hepa to sit lər HA virusuna çox həssasdırlar, viruslar nəcislə ifraz 

olunurlar, yoluxma isə ağız vasitəsilə baş verir.

Xarici mühitdə HA virusu uzun müddət saxlanma qabiliy yə-

ti nə malikdir.

Uşaq kollektivlərində xəstəliyin məişət-təmas yolu ilə yayıl-

ması mühüm əhəmiyyət daşıyır. Müəyyən şəraitdə əsas yoluxma 

amili kimi su və ya qida mühüm rol oynayır.

VAH-da epidemik prosesin gedişi peyvənd dövründən əvvəl 

poliomielitə görə yaranmış vəziyyətlə olduğu kimidir. VHA qlo-

bal  miqyasda,  qeyri-bərabər  yayılmışdır.  Qərbi  Avropa  ölkə lə-

rin də  xəstəliyin  göstəricisi  hər  100000-ə  20  hadisədən  (Alma-

niya,  İsveç,  Finlandiya)  200-260  hadisəyə  qədər  təşkil  edir 

( Y  u q os laviya, Macarıstan, Çexo slo vakiya). Asiya və Afrika ölkə-

lərində  bu  göstəricilər  daha  yüksəkdir  (500-700-ə  qədər),  Orta 

Asiya  və  Qazaxıstanda  300-dən  500-ə  qədər,  Rusiyada  100-ə 

qədər, Azərbaycanda isə orta hesabla 220,5 hadisə təşkil edir.

452

Ayrı-ayrı  ərazilərdə  epidemik  prosesin  inkişaf  intensivliyi 

müxtəlif amillərlə (doğuş, yaş strukturu, çoxuşaqlı ailələrin miq-

darı,  müəssisələrin  sayı,  əhalinin  sıxlığı,  miqrasiya,  sanitar  v ə-

ziy yəti) şərtlənir. Bundan başqa, əhalinin həssas təbəqəsinin y a-

ran ması  törədicinin  dövriyyəsinə  təsir  göstərir.  VAH  xəstəliyi 

əsasən uşaq infeksiyasıdır. Epidemik prosesin inkişaf etdiyi əra-

zi lərdə ən yüksək xəstəlik göstəricisinə körpələr evində tərbiyə 

alan uşaqlar arasında təsadüf edilir. Ümumi əhali arasında xəs-

təlik  azaldıqca  HA  “qocalır”.  Xəstəlik  göstəriciləri  əvvəl  mək-

təbə qədər uşaqlar, sonra məktəblilər arasında yüksəlir.

Yaşdan  əlavə,  ayrı-ayrı  əhali  qrupları  arasında  da  VAH-nın 

yayılması eyni deyildir. VAH-nın xəstəlik göstəricisi aşağı olan 

ölkə lərdə əqli inkişafdan geri qalan uşaqlar və ruhi xəstələr yer-

ləş dirilmiş  xəstəxanalarda  HA  xəstəliyinin  alovlanmaları  qeyd 

edilir. Bu, onu göstərir ki, törədicilərin saxlanması imkanı geniş-

dir və həssas orqanizmdə passaj edildikdə virusun epidemik vari-

antının yaran ması və yayılması baş verir. VAH-nın çoxillik dina-

mikası dövriliklə təzahür edir ki, bu da müxtəlif yaş qrupları və 

ərazilərdə eyni deyildir. 

VAH xəstəliyi Azərbaycanın ayrı-ayrı ərazilərində də qeyri-

bərabər yayılmışdır. Belə ki, HA ilə xəstəlik göstəricilərinə görə 

(əhalinin hər 100000 nəfərinə) Azərbaycanı 3 yerə bölmək olar: 

a)  Rayon  və  şəhərlərdə  xəstəlik  göstəricisi  100-ə  qədərdir.  Bu 

qrupa Sabirabad, Neftçala, Saatlı, İmişli, Beyləqan, Lerik, Sal-

yan, Gədəbəy, Yardımlı, Şamaxı, Ağdam, Biləsuvar, Quba, Q a-

zax, Şəki və bir sıra rayonları daxil etmək olar. Həmin ərazilərdə 

epidemik prosesin inkişafı zəif intensivliyə malikdir. Bu rayon-

ların içərisində elə rayonlar vardır ki, orada xəstəlik göstəricisi 

20-30-dan  yuxarı  qalxmır  (Sabirabad,  İmişli,  Gədəbəy,  Cəli la-

bad, Biləsuvar və s.) və epidemik prosesin intensivliyinə görə bu 

əra zilər  Qərbi Avropa  ölkələri  (Almaniya,  İsveç,  Finlandiya  və 

s.) s ə viy yəsindədir.

b)  İkinci  qrup  rayon  və  şəhərlərdə  (Laçın,  Tərtər,  Dəvəçi, 

Yev lax, Qusar, Ucar, Füzuli, Bərdə və s.) HA xəstəlik göstəricisi 

200-dən  300-ə  qədərdir.  Xəstəlik  göstəricilərinə  görə  bu  ərazi-

lərdə  epidemik  prosesin  intensivliyi  Yuqoslaviya,  Macarıstan, 

Çexos lova kiya və Orta Asiyada olduğu kimidir.

453

c) Üçüncü qrup rayon və şəhərlərdə (Sumqayıt, Mingəçevir, 

Qəbələ, Balakən, Göyçay, Daşkəsən, Qax, Cəbrayıl, Qubadlı və 

s.) HA xəstəlik göstəriciləri 300-dən 700-ə qədərdir. HA-la xəs-

tə lənmənin  belə  intensivliyi  Asiya  və  Afrika  ölkələrində,  Orta 

Asiya və Qazaxstanda olduğu kimidir.

VAH  xəstəliyinin  səviyyəsi  fekal-oral  mexanizmlə  yayılan 

di  gər  bağırsaq  yoluxucu  xəstəliklərinin  yayıldığı  ərazilərlə  uy -

ğun gəlmir. Həddən artıq isti rayonlarda (Salyan, Neftçala, Sabi-

rabad,  İmişli,  Cəlilabad,  Ağdam,  Ağsu,  Kürdəmir,  Beyləqan, 

Saatlı, Ağcabədi, Biləsuvar və s.) bağırsaq yoluxucu xəstəlik lə-

rinin səviyyəsi yüksək olduğu halda, VAH ilə xəstələnmə gös tə-

ri cisi  (əhalinin  hər  100000  nəfərinə  görə)  6,8-dən  100-ə  qədər 

qalxmışdır.  Əksinə,  bağırsaq  yoluxucu  xəstəliklərinin  nisbətən 

aşağı  göstəriciləri  qeyd  edilən  mülayim  iqlimli  rayonlarda 

( Qə bələ, Qax, Cəbrayıl, Balakən və s.) HA ilə xəstələnmə gös tə-

ri cisi 300-dən yuxarı olmuşdur.

Azərbaycanda VAH xəstəliyinin epidemik prosesinin şiddət-

lən  məsi  avqust  ayından  başlayır,  noyabr  ayında  ən  yüksək  zir-

və yə çatır, yanvar ayından etibarən enməyə başlayır və nisbətən 

aşağı  səviyyəyə  düşür,  belə  vəziyyət  növbəti  ilin  avqust  ayına 

qədər qalır. Respublikada VAH xəstəliyinin 70-80%-i uşaqlar və 

yeniyet mələr arasında qeyd edilir, onların arasında xəstəlik gös-

tə ricisi 1200-ə çatır ki, bu da ümumi respublika göstə ri ci lə rin  dən 

3-4 dəfə çoxdur.

Təbii  həssaslıq  yüksəkdir.  VAH  dünyada  ən  geniş  yayılmış 

bağırsaq infeksiyalarına aiddir. ÜST-ün məlumatlarına əsasən, hər 

il  dünyada  təqribən  1,4  mln  hepatit  A  ilə  xəstələnmə  hadisəsi 

qeydə alınır. Aşağı və orta xəstələnmə göstəriciləri olan əra zi lər də 

əhalinin  əksəriyyətində  20-30  yaşında  keçirilmiş  hepa tit  nəti cə-

sində immunitet əmələ gəlir. Bundan fərqli olaraq, yük sək x əs tə-

lən mə səviyyəsi qeyd olunan rayonlarda postinfeksion immunitet 

artıq 4-6 yaşlarda formalaşır. 

A hepatiti zamanı epidemik prosesə ayrı-ayrı ərazilərdə xəs-

tələnmənin qeyri-bərabər paylanması, çoxillik dinamikada d öv -

rü lük,  mövsümilik  səciyyəvidir.  Xəstəlik  hər  yerdə  yayıldıqda 

454

yüksək, orta və aşağı xəstələnmə göstəriciləri qeydə alınan əra-

zilər müşahidə olunur.

 Xəstəliyə yay-payız mövsümiliyi xasdır. Xəstələnmənin art-

ması iyul-avqust aylarında başlanır, oktyabr-noyabr aylarında ən 

yüksək həddə çatır və sonra növbəti ilin birinci yarısında azalır. 

Əsasən  3-6  yaşda  olan  uşaqlar  xəstələnir,  lakin  son  illər  b ö-

yüklərin də xəstələnməsi müşahidə olunur. Şəhər və kənd əha lisi 

arasında xəstələnmə praktik olaraq bərabərləşmişdir. Ailə ocaq-

ları  nadir  hallarda  qeydə  alınır.  Xəstələnmənin  dövrlüyü  aş kar 

edilmişdir: ayrı-ayrı ərazilərdə xəstələnmənin artması 3-10 ildən 

bir, böyük ərazilərdə isə ümumilikdə 15-20 ildən bir baş verir. 

Profilaktik  və  əksepidemik  tədbirlər.  Viruslu  A  hepatiti 

fekal-oral yoluxma mexanizmi ilə yayıldığından, ona qarşı ba ğır -

saq  yoluxucu  xəstəliklər  zamanı  görülən  tədbirlərdən  istifadə 

edilir. Bununla belə, hepatitin hava-damcı yolu ilə yayılması da 

nəzərə  alınmalı  və  buna  müvafiq  əlavə  tədbirlər  görülməlidir. 

Uşaq müəssisələrində bu tədbirlərin həyata keçirilməsi xüsusilə 

böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Profilaktik  tədbirlər  digər  bağırsaq  infeksiyalarında  olduğu 

kimi  epidemik  prosesin  ikinci  halqasına  –  törədicinin  yoluxma 

mexanizminə qarşı yönəldilmişdir. Bəzən A hepatiti zamanı əks-

e  pidemik tədbirlər gecikir. Sarılıqlı forma ilə xəstənin izolyasi-

yası heç də həmişə ətrafdakıları qorumur, çünki yoluxduruculuq 

dövrü  həmişə  xəstənin  izolyasiyasından  əvvəl  artıq  öz  işini 

gö rür. Ocaqlarda sarılıqsız formalı xəstələrin və virus gəz di rən lə-

rin  klinik,  biokimyəvi  (qanda  transaminazaların  səviyyəsinin 

müəyyən edilməsi) və immunoloji (spesifik M-immu noq lo bu lin-

lə rin  təyin  edilməsi)  metodlarla  aktiv  aşkarlanması  isə  müsbət 

nəticə verə bilər. Lakin yadda saxlamaq lazımdır ki, A hepatiti 

za manı  təmas-məişət  yoluxma  yolu  dominant  deyildir  və  y o-

lux ma bilavasitə xəstələrlə təmas nəticəsində deyil, su təchizatı 

siste minin  keyfiyyətcə  qeyri-qənaətbəxş  olması  sayəsində  baş 

verir.  Ona  görə  də  alovlanma  zamanı  ilk  növbədə  kollektivdə 

h amı nın  zərərsizləşdirilmiş  su  ilə  təmin  olunması  (su  qaynama 

anın dan etibarən 3 dəqiqə qaynamalıdır) vacibdir. Uşaq müəs si-

sə sində alovlanma baş verdikdə törədicinin təmas-məişət yolu ilə 

455

ötürülməsinin qarşısının alınması üzrə aşağıdakı tədbirlər həyata 

keçirilməlidir:  yeməkdən  əvvəl  və  ayaqyoluna  getdikdən  sonra 

əllərin  yuyulması,  oyuncaqların  və  əldən-ələ  keçən  digər  ə ş-

yaların zərərsizləşdirilməsi məqsədilə müasir dezinfeksiya vasi-

tə lərinin  işlədilməsi,  mətbəx  və  yemək  qablarının,  mətbəx  a va -

danlığının və s. tam zərərsizləşdirilməsi. Ən mühüm profilaktik 

tədbir əhalinin keyfiyyətli (yəni həm parazitlərin bakterial forma-

larından, həm də davamlı viruslardan (enteroviruslar, A hepatiti 

virusu) təmizlənmiş) su ilə təchiz olunmasıdır.

Viruslu hepatit olan xəstələr və ilk növbədə uşaq müəs si sə lə-

rin də xəstə uşaqlar mümkün qədər tez (xəstəliyin ilk günlərində) 

aşkar  edilərək  xəstəxanaya  göndərilməlidirlər.  Xəstəliyin  erkən 

diaqnostikasında epidemioloji anamnez, klinik və laborator mü a-

yi nələrin nəticələri böyük əhəmiyyət kəsb edir. Xəstəliyin klini-

kası  üçün  səciyyəvi  cəhət  ondan  ibarətdir  ki, A  hepatitində  5-7 

gün  davam  edən  prodromal  dövrdə  əksər  xəstələrdə  hərarətin 

yüksəlməsi,  xəstəliyin  3-5  günündən  başlayaraq  dispeptik  əla-

mət lər (ögümə, qusma, qarında ağrı) və sarılığın kəskin inkişaf 

etməsi qeyd olunur.

A hepatiti üçün laborator müayinə zamanı alınan nəticə lər dən 

aminotransferaza  (normada  40  vahid)  və  aldolazanın  (normada 

5-10  vahid)  aktivliyinin  artması  və  hiperbilirubinemiya  səciy-

yəvidir.

Viruslu hepatiti olan xəstələr, bir qayda olaraq, xəstəxanada 

müalicə olunmalıdırlar. Uşaq müəssisəsində xəstəlik aşkar edil-

dik də orada 45 gün müddətində karantin qoyulur. Təmasda olan-

lara qamma-qlobulin vurularsa, bu müddəti 21 günə qədər azalt-

maq  olar.  Bu  dövrdə  xəstələrin  üzərində  tibbi  nəzarət  qoyulur, 

onunla  təmasda  olan  uşaqların  gündəlik  sidik  və  nəcislərinin 

rənginə fikir verilir. Karantin qoyulmuş uşaq qrupları digər lə rin-

dən (“sağlamlardan”) təcrid edilir. Oyun meydançasında, musiqi 

dərsi zamanı və s. bu uşaqların bir yerdə olmasına yol verilmir. 

Karan tinə  alınmış  qruplardakı  uşaqlara  yemək  sonda  paylanır. 

Karantin qoyulmuş uşaq müəssisəsinə yeni uşaq ancaq qamma-

qlobulin  vurulduqdan  sonra  qəbul  edilə  bilər.  Bir  çox  hallarda 

viruslu hepatitin davamlılığı uzandığından bu xəstəlik dən klinik 

456

sağalmış (rekonvalessent) şəxslər ətrafdakılar üçün təhlü kəlidir, 

ona görə də onlar 6 ay müddətində dispanser müşahidədə sax-

lanmalıdırlar. Qida müəssisələrində və onlara bərabər idarələrdə 

i ş ləyənlər, uşaq müəssisəsinə və məktəbə gedən uşaqlar viruslu 

he patit  xəstəliyini  keçirdikdən  sonra  yuxarıda  göstərilən  müd-

dətdə  həkim  nəzarəti  altında  saxlanıldıqdan  sonra  öz  işlərinə, 

təd ris  və  ya  tərbiyə  müəssisəsinə  davam  edə  bilərlər.  Viruslu 

hepatit keçirmiş uşaqlar 3 ay ərzində ayrıca qab-qacaq və fərdi 

d  əs  maldan istifadə etməlidirlər.

Viruslu hepatitin xroniki formasında xəstələr sağalana qədər 

qida məhsulları, qan və onun komponentləri ilə əlaqədar olma-

yan işə keçirilməlidirlər. Bunlara profilaktik peyvənd ancaq kli-

nik sağalma baş verdikdən 6 ay sonra vurula bilər.

Viruslu A hepatitinin yayılmasında fekal-oral yoluxma mexa-

nizmi böyük əhəmiyyət daşıdığından, xəstəliyin profilaktikasında 

sanitariya-gigiyena,  cari  və  son  dezinfeksiya  tədbirlərinin  rolu 

bö yükdür.  Xəstəyə  qulluq  zamanı  istifadə  edilən  əşyalar,  oyun-

caqlar  və  s.  əşyalar  2%-li  kalsiləşdirilmiş  soda  məhlulunda  15 

dəqiqə müddətində qaynatmaqla və ya 3%-li xloramin məhluluna 

30 dəqiqə salmaqla zərərsizləşdirilir. Eyni məqsəd üçün yataq və 

alt paltarları 2%-li soda məhlulunda 15 dəqiqə müddətində qay-

nadılır.  Xəstənin  ifrazatı  ilə  çirklənmiş  paltarlar  3%-li  xloramin 

m əh lulunda dezin feksiya edilir. Xəstənin ifrazatı isə xlorlu əhəng də 

(1 l ifrazata 200 q xlorlu əhəng) zərərsizləşdirilir. Xəs tə nin yer ləş-

di yi otağın döşəməsi, orada olan bütün əşyalar 2%-li sabunlu soda 

məh lulu və ya 1%-li xloramin məhlulu ilə silinir. Xəstənin isti-

fa də  etdiyi  əlüzyuyan,  ayaqyolunun  döşəməsi  və  unitaz  3%-li 

xlo ramin və ya xlorlu əhəng məhlulunda islanmış əski ilə silinir, 

onun yatacaq avadanlığı (yastıq, yorğan və döşək) isə dezinfek-

siya kameralarında dezinfek siya edilir.

A hepatitinin profilaktikasında qamma-qlobulinlə passiv im -

mu  nizasiyadan geniş istifadə edilir. İmmunizasiyanın xəs tə li yin 

yüksəlişi gözlənilən vaxtdan əvvəl aparılması yaxşı nəticə ve rir. 

Viruslu  A  hepatiti  ilə  xəstələnmə  gözlənilən  yaşayış  mən tə -

qələrində 6 aylıqdan 10 yaşa qədər uşaqlara 1 ml qamma-qlobu-

lin vurulur. İlk növbədə uşaq müəssisələrində tərbiyə edilən və 

457

1-4-cü siniflərdə oxuyan uşaqlar immunizasiya edilir. İmmuniza-

siyadan  sonra  qamma-qlobulinin  profilaktik  effektivliyi  6-8  ay 

müddətində  saxlanılır.  Adətən,  immunizasiya  sentyabr  ayında 

aparılır  ki,  xəstəli yin  fəsli  (payız-qış)  yüksəlişinə  qədər  uşaq-

larda  bu  xəstəliyə  qarşı  immunitet  yaransın.  Viruslu  hepatitli 

xəstələrlə  təmasda  olan  hamilə  qadınlara  və  zəifləmiş  şəxslərə 

o  n  la rın xəstə ilə təmasda olduqları vaxtdan etibarən 10 gün ə r-

zində profilaktik məqsədlə qamma-qlobulin vurulur. Müşa hi də lər 

göstərir  ki,  qamma-qlobulin  almış  şəxslər  arasında  xəstəlik  5-6 

dəfə azalır. Bununla yanaşı, müəyyən edilmişdir ki, qamma-qlo-

bulin  almış  şəxslər  arasında  xəstəliyi  daha  yüngül  və  sarılıqsız 

keçirənlərin sayı yüksəkdir.

Hazırda  VAH-ya  qarşı  yüksək  titrli  1:8000-1:16000  əks ci-

sim  ləri  olan  şəxslərin  qanından  məqsədli  zərdabların  hazırlan-

ması üzrə tədqiqatlar başa çatdırılmışdır.

Hazırda  viruslu A  hepatitinə  qarşı  öldürülmüş  (inaktivasiya 

olunmuş) vaksinlərdən istifadə edilir. Bu məqsədlə bir çox ölkə-

lər də, o cümlədən Rusiyada da istehsal olunmuş vaksinlər təklif 

edilmişdir. Vaksin həm epidemik göstərişlərə, həm də profilaktik 

məqsədlə  yeridilə  bilər.  Əsasən  risk  qrupları:  tibb  işçiləri, 

MUM-un işçiləri, su təchizatı və kanalizasiya sistemində çalışan-

lar,  hiperendemik  ərazilərdə  yaşayan  və  orada  işləyən  şəxs lər, 

həmçinin xəstə ilə ocaqda təmasda olanlar vaksinasiya edi lir lər. 

Yaxın  vaxtlara  qədər  mövsümönü  qamma-qlobulinpro filaktika 

aparılırdı.  Həmçinin  uşaq  müəssisələrinə  gedən  uşaqlara  əzələ-

da xili normal insan qamma-qlobulini yeridilirdi. Lakin bu tədbir 

həm tibbi, həm də iqtisadi cəhətdən özünü doğrultmadığı üçün 

hazırda tətbiq olunmur. 

Epidemioloji nəzarət. VAH xəstəliyində epidemioloji nəza-

rə tin  əsas  məqsədi  ümumilikdə  əhali  arasında  xəstə lən mə nin 

səviyyə sini azaltmaq və ayrı-ayrı əhali qruplarında xəstələn mə-

lərin qarşısını almaqdan ibarətdir. Bu məqsədə nail olmaq üçün 

aşağıdakı məsələ ləri həll etmək lazımdır: 1) əhalinin sosi al-yaş 

qruplarının müəyyən edilməsi, onların arasında yüksək, orta və 

aşağı səviyyəli xəstələn mənin aydınlaşdırılması, sosial-yaş qrup-

larının  illik  xəstələnməyə  təsirinin  öyrənilməsi;  2)  törədicinin 

458

epidemik variantının əmələ gəlməsi və yayılması vaxtı nın müəy-

yən edilməsi; 3) törədicinin əsas və aralıq yoluxma amillərinin 

aşkarlanması; 4) epidemiya əleyhinə aparılan tədbirlərin keyfiy-

yə tinin qiymətləndirilməsi; 5) cari və perspektiv qərarların əsas-

lan dırılması.

Retrospektiv epidemioloji təhlil zamanı tədbirlərin aparıldığı 

ən  mühüm  məntəqələr  müəyyən  edilməli,  tədbirlərin  aparılma 

vaxtı,  onların  tərkib  hissələri  dəqiqləşdirilməlidir.  Sanitar-gigi-

yenik tədbirlər idarə və təşkilatlar tərəfindən həyata keçirilir.