Azerbacan dialektologiyasi-2019. indd

Xəbərin əlavəsi: Səviz pencəridi də- göy pencər( Nax.);- Biz 
elatıx- oturağıx( Şah.);- Bacım da bırdadı- Dəstə:rtdedi (B.Qk.)
Cümlədə söz sırasının dəyişməsi nəticəsində xəbərin xüsu-
siləşmiş əlavəsi meydana çıxır; məs.:- Dört- beş ipi ( tütün düzül-
müş ipi) bi yerə bağli:llər olur qoma- tütün qoması ( Ş.) 
Tamamlığın əlavəsi:  -Bınnan so:ra alax vıraca:x- pammıxda 
olannarı (Nax.);- O arxı, qᾶ:rma arxını, yaxşı hazırrıyın (Cəb.). 
Zərfliyin əlavəsi. Şivələrdə qismən yer zərfliyinin əlavəsi 
işlənməkdədir; məs.:- Pammığı sulamaxçun çaydan gəlir suyu-
muz- Əbrəqunus- Əlincə çayından (Nax.);- Naxçıvanda bı sa:t, 
birəz hələ bınnan sohrᾶ, o qədər olur ku;- Gəlir genə davıya, 
qan çalxalamağa, cama:tın ölüsün- dirisin bir- birinə qatmağa 
(Cəb.). 
Söz sırasının dəyişməsi nəticəsində yer zərfliyi xəbərdən son-
ra işlənərək xüsusiləşmiş əlavə əmələ gətirir; məs.:- Qız buları 
alıf düşər ağıla- tövləyə (Ş.);- Birimci Xuray ulub kəndin qib-
ləsində- cənubunda (Qb.);- Bir dəryanın qırağında, Yastı daşın 
üstdə bir imarət saldıdı- heç insan ayğı dəyməyən yerdə (B.Qk.).
Ara sözlər və birləşmələr 
Azərbaycan dili şivələrində ara sözlər geniş yayılmışdır. Ədə-
bi dildə olduğu kimi şivələrdə də ara sözlər əsasən modal sözlər-
lə ifadə olunur. Şivələrdə işlənən bəzi ara sözlər ədəbi dilimizdə 
işlənmir. Buna görə də M.Cəfərzadə qeyd edir ki, dialektlərdə-
ki ara sözləri müasir dil baxımından qruplaşdırmaq çox çətindir.
Çünki bunlardan bəziləri ədəbi dildə bir, dialektlərdə isə başqa 
mənada işlənir, bəziləri isə eyni zamanda iki müxtəlif modallıq 
(yaxud məna çalarlığı) bildirir ( 29,s. 171). Bütün bunları nəzərə 
alaraq, şivələrdə işlənən ara sözləri iki qrupa ayırmaq olar: 1) 
ədəbi dillə eyniyyət təşkil edənlər. Belə ara sözlərin əksəriyyəti 
fonetik cəhətdən fərqli formalarda işlənir: bəkəm, gua, guvayi, 
əcəf, mütlax (Ş.),doğirdən, həyqətən, həlbətdə (L.), gərəy, əyənə 
cümlələr geniş yayılmamışdır. Şivələrdə həmcins üzvlər arasında 
gah, nə, ya, da, həm bağlayıcılarına rast gəlmək mümkündür. Bir 
çox şivələrdə ya və nə bağlayıcıları bir- birini əvəz edir; məs.:-Gah 
oxiyir, gah oxımır, heç onun işinnən baş çıxartmağ olmır (B.);- Nə 
özi yiyər, nə özgiyə verər, iylədər, itə verər ( Ş.);Nə bu gün gəl-
ləm, nə saba: (Qb.);- Ya üzü başa düşədü, ya byüklərə qulağ asdu 
(Qb.);- Məni də çağır, onu da (B.) ;- Bu uzun ağaşdara qələmə də 
derix`, barançı da ( Tov.);- Həmi qahımın, həmi ya- dın nəzəri bır-
da yana (Nax.);- Keşmişdə bir kötüx` qayrıllardı ağaşdan, yə kəl, 
yə bir cüt öküz qoşullardı, kötüynən döyüllərdi (Ş.) və s.