Azerbacan dialektologiyasi-2019. indd

ikinci şəxs təkdə dördvariantlı - n, - ın
4
şə-
kilçisi işlənir. Lakin bu şəkilçi şivələrdə müxtəlif şəkildə yayıl-
mışdır.
Şimal-şərq, İmişli və Ağcabədi (əfşar) şivələrində şəkilçinin 
yalnız dodaq variantı (-n, - un, - ün) özünü göstərir: atun, inəyün 
(İs.), yanun, qardaşun (Cəl.), başun, əlün (İm.), qunağun, inegün, 
aton, ərəbön (Qb.), atun, əlün, aton nənön (Muğ.), balun, dədün, 
nənün (Lən.) və s. Ağcabədinin əfşar şivələrində yuxarıda qeyd 
olunan şivələrdən fərqli olaraq,velyar - ŋ səsi işlənir; məs.: atuŋ, 
əluŋ, qoluŋ, diluŋ, inəyuŋ və s..
Bu şəkilçinin dodaq variantı Lənkəran şivəsində geniş yayıl-
mışdır; məs.: çəltigün, bicarun “çəltik sahəsi” və s. 
İkinci şəxs mənsubiyyət şəkilçisinin dodaq variantı “Kita-
bi-Dədə Qorqud” və digər abidələrdə də işlənmişdir; məs.: Si-
muz qoyun, arıq toqlı sənin qapundan kafərlərə vermədim; Sə-
nin ətündən oğul, yeyəyinmi? (KDQ, s.46);-Əlimdən can qaçan 
qurtarasan sən, Di imdi eylə başun çarəsin sən (Dastani-Əhməd 
Hərami, s.144);-Peyvəstə gözlərün ilə hərgiz bulımazam, Sahib 
qıran qaşlarun içün qərini bən (Q.Burhanəddin, s.49);- Həlqe-
yi-ləli-ləbin içində incu dişlərün, Bir düzülmiş daneyi-mirvarid 
ğəltandur derəm (Kişvəri, s.316).
Şivələrin qərb və şimal qruplarında, qismən də Naxçıvan, 
İmişli, Zəngilan, Cəbrayıl və digər şivələrdə ikinci şəxs tək mən-
subiyyət şəkilçisi velyar ŋ səsli variant ilə ifadə olunur: - ŋ, - ıŋ, 
- iŋ, - uŋ, - üŋ: məs.: atıŋ, itiŋ, (İm.), coravıŋ (Qaz.), dədəŋ, keçiŋ, 
çəhrəŋ, atıŋ (Q.), cinsiŋ, dosduŋ, üzüŋ (Ay.), qavağıŋ, itiŋ (Şəm.), 
sahadıŋ, əliŋ, dədəŋ (Nax.), arabaŋ, başıŋ, gözüŋ, dədəŋ, öküzüŋ 
(Xoc.,Xv.,Xk.).
Hazırda başqırd, türkmən və yakut dillərində də ikinci şəxs 
şəkilçisi velyar ŋ ilə işlənir (149, s.25-29).

---

138
139
işlənmişdir: buzağu//buzoğu, karağu, takuk (>takuv) (40, s.35). 
Bu əvəzlənmə Bakı, Muğan, ayrım və Qax şivələrində müşahidə 
olunur: məs.: cağab (Muğ.), cuğab (B.), coğaf (Ay.), suğab (Q.), 
suçoğul - v 
səsuyğunluğuna rast gəlmək mümkündür; məs.: oğalvəl”, oğlak ğ>v əvəzləməsi qıpçaq tipli türk dillərində geniş yayılmışdır: 
məs.: avız (tatar, başqırd, qazax, Qaraqalpaq), bavır “bağır” (tatar, 
başqırd, noqay, qa- zax), bavur (qumuq), yavdı “yağmaq” (qara-
çay-balkar, qumuq), jav (qazax), tuv “doğ” (Qaraqalpaq, qumuq, 
noqay), tav “dağ” (tatar, başqırd, Qaraqalpaq, noqay), sav “sağ” 
(tatar, qazax, qumuq), hav “sağ” (başqırd), bav “bağ” (tatar, Qa-
raqalpaq, noqay, qumuq), yav “yağ” (qumuq) və s. (182, s.42-43).
q/ğ - v səsuyğunluğunun Anadolu şivələrində geniş yer alma-
sı qıpçaq tayfa dillərinin təsiri ilə yaranmışdır; məs.: davavuzyalavuz < yalnız, govul< gönül, sovuks.21).
Müasir türk dillərində və şivələrində yiyəlik halda və mənsu-
biyyət kateqoriyasının ikinci şəxsində müstəqil şəkilçi kimi çıxış 
edən - ŋ - q/ğ, - y, - v formaları qədim velyar ŋ səsinin geniş fo-
netik tutumu ilə bağlıdır. Velyar ŋ səsi tələffüzdən çıxdıqda onun 
yerini n səsindən başqa, məxrəc cəhətdən ona yaxın olan - q/ğ, y 
səsləri tutmuşdur. V ünsürü birbaşa deyil, q/ğ səsinin vasitəsilə n 
- q/ğ - v səsuyğunluğu əsasında meydana çıxmışdır. Azərbaycan 
dili şivələrində bir neçə sözdə n> v səsdəyişməsi [yavaq (O.,Q.); kövül< könül (T., Z.)] nəzərə çarpsa da, ümumtürkoloji 
miqyasda q/ğ - v səsuyğunluğu ideyası daha inandırıcıdır.
Mənsubiyyət kateqoriyasının