Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti unec X. H. Kazımlı, Q. S. Bayramov, B. C. Sadıqov

20.2. 
Kontrakt qiymətlərinin müəyyən olunmasında 
iştirakçıların rolu 
 
Hal -
hazırkı dövrdə beynəlxalq əmtəə bazarı alıcıların bazarıdır, bu onun 
n
əticəsidir ki, istehsalçı-ixracatçılar arasında rəqabətin xüsusilə güclənməsidir. 
Buna gör
ə də ixracatçı idxalatçıya nisbətən adətən daha çox təşəbbüsçü olaraq 
güc s
ərf edir. Bu əsasən müqavilələrin həyata keçirilməsində kontrakt 
qiym
ətlərinin müəyyən olunmasında ixracatçının hakim mövqe tütmasıdır. 
İxracatçı hesablayaraq idxalatçıya kontrakt qiymətin son səviyyəsinin 
razılaşma bazası olan təklif qiymətini təklif edir. İdxalatçının bu zaman rolu 
ondan ibar
ət olmalıdır ki, o bu qiymətlərin müxtəlif nöqteyi-nəzərdən 
(kommersiya, texniki - iqtisadi, iqtisadi - s
əmərəlilik tərəfindən) əsaslandırıl-
masını yoxlayaraq elə qiyməti seçməlidir ki, o qiymət özü üçün daha çox 
c
əlbedici olsun. 
Kontrakt üzr
ə yekunda idxalatçı tərəfindən aşağıdakı mərhələlərdə 
mü
əyyən hazırlıq işləri görülür: 
-
mövcud 
əmtəə bazarı konyunkturunun öyrənilməsi; 
-
bazarda işləmə metod və formalarının seçilməsi; 
-
xarici ticar
ət əməliyyatlarının planlaşdırılması. 
Xarici ticar
ət kontraktları adətən müəyyən ardıcıllığa malik olmaqla 
aşağıdakı əsas bölmələrdə olur: 
1)
t
ərəflərin müəyyən olunması; 
2)
müqavil
ənin predmeti; 
3)
kontraktın ümumi məbləği və qiymət; 
4)
əmtəənin tədarükünün müddəti; 
5)
öd
əniş şərti; 
6)
əmtəənin qablaşdırılması və marklanması; 
7)
satıcıların zəmanəti; 
8)
c
ərimə sanksiyaları və zərərlərin ödənilməsi; 
399 

---

9)
sığortalanma; 
10)
d
əfolunmaz maneələr qüvvələrinin vəziyyəti; 
11)
arbitraj. 
Qiym
ət xarici ticarət kontraktının əsas elementidir, onun ölçüsündən 
sazişin dəyər qiymətləndirilməsi, ixrac daxilolmalarının ölçüsü və idxal 
öd
ənişləri, tədarükün həcmi, növü və müddəti, rüsumların ölçüsü və vergilərin 
ölçüsü v
ə s. asılıdır. 
İxracatçıların və idxalatçıların kontrakt qiymətəmələgəlməsində rolu eyni 
deyildir, bel
ə ki, onlar müxtəlif maraqları ifadə edirlər. Buna görə də 
qarşıtərəflərin xarici ticarət sövdələşmələrində qiymətlərin müəyyən 
olunmasına öz münasibətləri vardır. Qiymətəmələgətirən ayrı-ayrı amillərin 
uçotu da müxt
əlifdir. 
Qiym
ətəmələgətirən amillər içərisində qiymətə daha çox aktiv təsir 
göst
ərənləri aşağıdakılardır: 
1)
t
əkrar istehsalın dövr fazası; 
2)
bazarın inhisarlaşması; 
3)
dempinq; 
4)
inflyasiya; 
5)
qısamüddətli və mövsümi dəyişmələr; 
6)
ixracatçı ölkələrin iqtisadi inkişaf səviyyəsi; 
7)
valyuta m
əzənnəsi.