AZƏrbaycan döVLƏt məDƏNĠYYƏt və ĠNCƏSƏNƏt unġversġtetġ azərbaycan mġLLĠ KĠtabxanasi

 
 
ƏDƏBĠYYAT 
 
1.
 
Məhəmməd Füzuli. Əsərləri. 6 cilddə: II cild. Bakı: Şərq-Qərb. 2005, 354 s. 
2.
 
Multikulturalizmin  həyat  tərzinə  çevrildiyi  Azərbaycan  //  19  мая  2015  года  /  http: 
www.gumilev-center.az 
3.
 
Nizami Gəncəvi. Sirlər xəzinəsi. Bakı: Lider nəşriyyatı. 2004, 264 s. 
4.
 
525-ci qəzet.- 2016.- 28 yanvar. 
5.
 
http://www.xalqqazeti.com/az/news/culture/66695 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti 
Azərbaycan Milli Kitabxanası 
 
 
- 303 – 
 
Sevil Chaparkhan gizi Aliyeva 
 
MULTICULTURAL VALUES IN THE WORLD AND  
AZERBAIJAN LITERATURE 
 
Summary 
In  the  article  were  the  problem  of  multicultural  value  in  the  world  and  Azerbaijani 
literature comparative analyzed. Here, especially the works of well-known writers have been 
appealed.  As  a  result  of  the  analysis  carried  out  in  parallel  quotations  from  literary  pearls 
and were comment on contribution, which multiculturalism to society gived. Multiculturalism 
is still not lost its relevance is reflected in the article. 
Keywords: multicultural value, tolerance, human rights, literary pearls, society. 
 
 
 

“Kitabxana-İnformasiya Elmləri: tədris və təcrübədə yeni çağırışlar”  
Beynəlxalq elmi konfransının materialları 
 
 
- 304 - 
Hacı Hacıbala oğlu Qasımlı  
Bakı Dövlət Universiteti 
[e-mail] 
 
 
AZƏRBAYCANDA ELMĠ KĠTABXANALARIN XARĠCĠ ƏDƏBĠYYAT ÜZRƏ 
NADĠR NƏġRLƏR FONDU DĠYARġÜNASLIĞA DAĠR MÜHÜM MƏNBƏ KĠMĠ 
 
Açar sözlər: qiymətli əsərlər, kitabxana fondları, nadir nəşrlər, xarici ədəbiyyat, ensik-
lopediyalar, tarixi kitablar. 
 
Azərbaycanda  fəaliyyət  göstərən  ən  iri  elmi  kitabxana  olan  Azərbaycan  Milli  Elmlər 
Akademiyasının  Mərkəzi  Elmi  Kitabxanasının  (bundan  sonra  -  Kitabxana)  fondunda  milli 
ədəbiyyatla  yanaşı  müxtəlif  dillərdə  olan  çap  nümunələrinə  də  rast  gəlmək  olar.  Fondda 
xüsusi yeri Avropa dillərində olan ədəbiyyat (ingilis, alman, fransız, italyan, ispan və s.) tutur. 
Bunlar  mühüm  əhəmiyyətə  malik  olan  kitablardır.  Kantın  və  Volterin  külliyyatları,  Yuna-
nıstan, Roma, Vizantiya antik ədəbiyyatı müəlliflərinin, Qərbi Avropa klassiklərinin əsərləri 
saxlanılır.  Məşhur  əcnəbi  səyyah  və  alimlərin  Şərq,  Qafqaz,  Avropa  ölkələri  haqqında  olan 
əsərləri də çox qiymətlidir. İncəsənət, o cümlədən Rafaelin dünyanın digər incəsənət ocaqla-
rında  mühafizə  olunan  əsərlərinin  çoxcildli  reproduksiyası  (XIX  əsrin  fransız  və  alman 
nəşrləri) böyük əhəmiyyət kəsb edir. 
Kitabxananın əsas fondunda yerləşən nadir ədəbiyyat nümunələrinin mühafizəsini güc-
ləndirmək  məqsədi  ilə  1998-ci  ildə  Nadir  nəşrlər  fondu  təşkil  edildi.  Hazırda  Kitabxananın 
2015-ci ildə açılan yeni binasında yerləşdirilmiş nadir nəşrlər fondunu 11000-ə yaxın ədəbiy-
yat təşkil edir. Burada 7600 nüsxəyə yaxın XVIII–XXI əsrlərə aid rus dilində olan kitablardır, 
onlardan:  4300  nüsxə  görkəmli  numizmat-alim,  arxeoloq  Y.A.Paxomovun  şəxsi  kolleksiya-
sından olan kitab və jurnallardır, 1000 nüsxəyə yaxın XX əsrin əvvəllərinə aid və Azərbaycan 
Respublikasının  Prezidenti  İlham  Əliyevin  ―Azərbaycan  dilində  latın  qrafikası  ilə  kütləvi 
nəşrlərin  həyata  keçirilməsi  haqqında‖  12  yanvar  2004-cü  il  tarixli  sərəncamına  əsasən  nəşr 
olunmuş hər biri bir nüsxədən ibarət müasir, klassik Azərbaycan və dünya ədəbiyyatı nümu-
nələridir.  Həmçinin  Nadir  nəşrlər  fondunda  1000  nüsxəyə  yaxın  ensiklopedik  ədəbiyyat  və 
600 nüsxəyə yaxın miniatür nəşrlər yerləşdirilmişdir. 
Nadir nəşrlər fondunun xüsusi qiymətli hissəsini Avropa dillərində olan xarici ədəbiyyat 
təxminən  600  nüsxə  təşkil  edir.  Burada  həm  qiymətli  ensiklopedik  ədəbiyyat,  həm  də  ayrı-
ayrı müəlliflərin əsərlərini qeyd etmək olar. 
Nadir fondun xarici ədəbiyyatının miqdarı çox olmasa da, mövzu baxımından zəngindir. 
Burada çox maraqlı ensiklopedik nəşrlər diqqəti cəlb edir. ―Ensiklopediya‖ sözü yunancadan 
tərcümədə bütün bilikləri öyrənmək ifadəsini izah edir. Həqiqətən də Nadir fondun ensiklope-
dik  nəşrləri  bütün  elm  sahələrini  əhatə  edən,  universal  xarakterli  ensiklopediyalardır.  Məsə-
lən, Britaniya ensiklopediyası (ingilis dilində) ilk və ən məşhur universal ensiklopediyalardan 
biridir. Birinci nəşri (3 cilddə) 1768-1771-ci illərdə çap olunmuşdur. Nadir fondu bəzəyən en-
siklopedik nəşrlərdən biri olan Britannika 1875-ci ilin nəşridir. Məhz burada ilk dəfə olaraq 

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti 
Azərbaycan Milli Kitabxanası 
 
 
- 305 – 
 
müasir alimlər haqqında bioqrafik məlumatlar verilmişdir. Burada irihəcmli icmal məqalələri-
nə geniş yer verilir. Məqalələrin yazılmasında 50-dək ölkənin alimləri iştirak etmişlər. Tarix, 
fəlsəfə,  siyasət  və  iqtisadiyyatın  bir  sıra  problemləri  işıqlandırılmışdır.  Britannika  31  cilddə 
Nadir  fondda  təmsil  olunub.  Nadir  fondda  eyni  zamanda  Britannikanın  1946-cı  il  nəşri  20 
cilddə yerləşdirilmişdir. Bu nəşr universal xarakterli olsa da, tarixi, iqtisadi və fəlsəfi məqalə-
lərlə zəngindir. 
Ensiklopedik  materiallar  arasında,  xüsusilə  Amerika  ensiklopediyasını  qeyd  etmək  la-
zımdır.  Bu  universal  xarakterli  ensiklopediya  ilk  dəfə  Nyu-Yorkda  1903-1904-ci  illərdə  16 
cild  həcmində  nəşr  olunmuşdur.  Nadir  fondda  1944-cü  ilin  nəşri  28  cildi  yerləşdirilmişdir. 
Amerika  ensiklopediyası  geniş  oxucu  kütləsi  üçün  nəzərdə  tutulmuşdur.  Burada  təbiət  və 
dəqiq elmlərə, texnikaya, iqtisadiyyata, həmçinin müxtəlif bədii ədəbiyyat, musiqi, təsviri in-
cəsənət  nümunələrinə  aid  məlumatlar  yerləşdirilmişdir.  Əsasən  bu  ensiklopediyada  məlumat 
xarakterli,  bəzən  də  geniş  xülasə  xarakterli  məqalələr,  məsələn  ayrı-ayrı  ölkələr  haqqında, 
əsrlər haqqında, xüsusilə də ABŞ və Amerika ölkələri haqqında məlumatlar öz əksini tapmış-
dır. Çox geniş materiallar ABŞ ştatları, şəhərləri, ictimai-siyasi və dövlət xadimləri haqqında 
verilmişdir. 
İngilis  dilində  olan  universal  xarakterli  ensiklopediyalardan  –14  cildli  Londonda  nəşr 
olunan  ―Yeni  Universal  Ensiklopediya‖-  nı,  22  cildli  Amerikada  1994-cü  ildə  nəşr  olunmuş 
―Dünya kitabı‖ ensiklopediyasını qeyd etmək olar. 
Yaponiya  haqqında  ingilis  dilində  qısa  məlumatları  1993-cü  ildə  Kodanşa  şəhərində 
nəşr  olunan  ―Yaponiya‖  adlı  illüstrasiyalı  1925  səhifədən  ibarət  irihəcmli  ensiklopediyadan 
əldə etmək olar.  
Alman dilində  həm  sahəvi,  həm  də  universal xarakterli ensiklopedik  nəşrlər nadir fon-
dun rəflərini bəzəyir. Bu ensiklopediyalar xarici görünüşü ilə diqqəti cəlb edir və üz qabıqları 
çox  gözəl  işlənilmişdir.  Universal  xarakterli  ensiklopediyalardan  Leypsiqdə  nəşr  olunmuş 
―Mayerin yeni lüğəti‖ ensiklopedik lüğətini qeyd etmək olar. 1977-ci ildə nəşr olunmuş və 15 
cilddə Nadir fondda təmsil olunmuşdur. 
Alman  dilində  olan  materiallar  içərisində  sahəvi  ensiklopedik  lüğətlərə  də  rast  gəlmək 
olar. Otto Lügerin tərtib etdiyi ―Ümumi texnika və köməkçi elmlər‖ adlı 7 cildlik ensiklope-
dik lüğətinin 2-ci təkmilləşdirilmiş nəşri bu qəbildən olan vəsaitlərdəndir. 
Sahəvi məlumat xarakterli məcmuələr də nadir fondda yerləşdirilmişdir. 
Bunlardan prof. Pfluq-Hartunq tərəfindən hazırlanmış, Berlində nəşr olunmuş 6 cildlik 
―Dünya tarixi‖ adlı məcmuəni qeyd etmək olar ki, onlardan:  
I cild.: Qədim dünya tarixini;  
II cild: 1500-1650-ci illəri;  
III cild: 1650—1815-ci illəri;  
IV cild: Orta əsrlər tarixini;  
V cild: Şərq tarixini əhatə edir. 
Hans  Kremerin  ―Dünya  və  cəmiyyət‖  adlı  Vyana,  Berlin,  Leypsiq  və  Ştutqartda  nəşr 
edilmiş çoxcildli məcmuəsinin Nadir fondda 5 cildi mövcuddur. Burada təbiətin öyrənilməsi 
tarixi, insanın təbiətdən istifadəsi, onun təbiətdə yeri və rolu, coğrafi məlumatlar toplanmışdır.  

“Kitabxana-İnformasiya Elmləri: tədris və təcrübədə yeni çağırışlar”  
Beynəlxalq elmi konfransının materialları 
 
 
- 306 - 
Fransız  dilində  ensiklopediyalar  daha  çox  universal  xarakterlidir.  “Universalis”  -  23 
cilddə elmi-populyar məlumat nəşridir. Bu ensiklopediyalar bütün elm sahələri üzrə və prakti-
ki fəaliyyət haqqında informasiyanı özündə cəmləşdirir.  
Çoxcildli  məcmuələrdən  oxucuların  daha  çox  istifadəsində  olan  1968-ci  ildə  Kembric 
Universitetinin  İran  tarixinə  aid  nəşri  “The  Cambridge  History  of  Ġran”  5  cildliyini  qeyd 
etmək  olar.  İranın  coğrafiyasına,  heyvanat  aləminə,  əhalisinə,  kənd  təsərrüfatına,  sənayesinə 
və s. aid ətraflı materiallar əks olunmuş və müxtəlif dövrlərdə İran tarixi işıqlandırılmışdır. 
Nadir  nəşrlər  fondunun  xarici  ədəbiyyat  tarixi  faktlarla  zəngin  olan,  Azərbaycanın  və 
ümumiyyətlə Qafqaz regionunun tarixini işıqlandıran ədəbiyyatlarla da seçilir. 
The  struggle  for  Transkaukasia  (1917-1921)  /  F.Kazemzadeh.  –  N.Y.;  Oxford.  – 
1951. – 356 p. - Bibliogr. pp.: 332-356. – (ing.dilində). 
Kitab  tarixi  faktlarla  zəngindir.  Ermənilər  Türkiyədə,  Azərbaycanda  siyasi  və  sosial 
vəziyyət,  1905-ci  il  inqilabı,  daşnakların  fəaliyyəti,  erməni-Azərbaycan  düşmənçiliyi,  mart 
inqilabı,  bolşeviklər  və  menşeviklər,  Bakı  Soveti,  ―Müsavat‖,  Zaqafqaziyanın  dağılması,  26 
Bakı komissarları, Rusiya ordusunun Azərbaycana, Tiflisə hücumu haqqında və digər yazılar 
işıqlandırılmışdır.  
Russian  Azerbaijan  /  1905-1920  :  The  shaping  of  national  identity  in  a  Muslim 
Community / T. Swietowski. – N.Y., 1985. – 256 p. - (ing.dilində). 
Kitab  1905-ci  il  inqilabı,  erməni-tatar  Azrbaycan  müharibəsi,  Azərbaycan,  İran  və 
Türkiyədə  baş  verən  inqilablar,  fevral  inqilabı,  Azərbaycan  xanlıqları  və  Rusiya,  Rusiyanın 
hakimiyyəti, Azərbaycan kommunistləri və Rusiya bolşevikləri mövzularını əhatə edir. 
Essad  –bey.  Twelve  secrets  of  the  Caucasus  /  Transl.  from  the  German  by 
G.Chychele Waterston.– N.Y.:The Viking press, 1931.– 323 p.- (ing. dilində). 
Kitabda müəllifin Qafqaz dağları və ətraf bölgələr haqqında fikir və xatirələrindən bəhs 
olunur.  Bu  dağların  əzəməti  vurğulanır.  Bölgədə  yaşayan  kabardin,  çeçen,  osetin,  ləzgi, 
azərbaycan və digər millətlər haqqında, onların oturaq həyatı, dili, dini, eləcə də mədəniyyəti 
haqqında danışılır. 
Kerimov  L.  Carpets  /  The  Academy  of  Sciences  of  the  Azerbaijan  S.S.R.  and 
Kelaty LTD. – London. (ing. dilində) 
Bu,  müxtəlif  rəng  çalarları,  naxışlarla  və  təsvirlərlə  seçilən  Azərbaycan  xalçaları  haq-
qında kitabdır. Burada xalqımızın mədəniyyəti tarixində mühüm yer tutan Azərbaycan xalçası 
xalqının  məişət  və  mədəniyyətinin  ayrılmaz  hissəsinə  çevrilib,  qədim  xalq  sənətinin  qədim 
köklərini nümayiş etdirir.  
Anadolunun təbii rəng alınan bitkiləri, sintetik və təbii rənglər, onların fərqi və toxucu-
luqda rolu, Anadolu xalçalarının toxunma texnikası, Mərkəzi, Şərqi Anadolu və digər region-
lara aid olan xalçalar əks olunmuşdur.  
Azərbaycan miniatür sənətinin cazibədar bədii formasını, emosional təsir gücünü, bədii-
estetik  dəyərini  və  özümlülüyünü  təyin  edən  onun  zəngin  koloritidir.  Elmi,  tarixi  və  bədii 
əsərlərə çəkilmiş, dünyəvi, bəşəri xarakter daşıyan şərq miniatürləri öz əsrarəngiz gözəlliyi ilə 
dünya xalqlarının marağını özündə birləşdirir. Rənglərin kontrast düzümündən və ritmik tək-
rarlamasından alınan kolorit şux və gümrahdır, əfsanəvi gözəlliyə malikdir.  

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti 
Azərbaycan Milli Kitabxanası 
 
 
- 307 – 
 
Treasures  of  Asia  :  Persian  painting  /  Text  by  B.Gray.  –  Geneva  :  Skira,  1977.  – 
189 p. – Bibliogr. pp.: 173-175.  
Kitabda XIV əsr Şiraz və İran ənənələri, Teymurilər dövründə (1400-1450) rəngkarlıq-
dan,  Şah  Təhmasibin  dövründə  və  sonrakı  Səfəvi  rəngkarlığı,  Buxara,  Şiraz  üslubu  (1415-
1503), Herat üslubu (1452-1510) haqqında bəhs olunur. Bununla belə miniatür nümunələri də 
əks olunmuşdur : ―Şahnamə‖, ―Kəlilə və Dimnə‖, ―Yusif və Züleyxa‖, Nizaminin ―Xəmsə‖-si 
: ―Leyli və Məcnun‖, ―Xosrov və Şirin‖, ―Bəhram Gur əjdahanı öldürür‖ və s.  
Rice D.T. Ġslamic painting : A survey. – Edinburgh, 1971. – 185 p. – Bibliogr. pp.: 
181-185 
Kitab  Britaniyada  nəşr  olunmuş,  islam  rəngkarlığının  yaranması,  İraq,  İran,  Misir,  Şi-
mali Afrika və İspaniyada erkən rəngkarlıq, Mesopotamiya üslubu, Monqol üslubu, Səfəvilər 
dövründə, habelə Türkiyədə rəngkarlıq haqqında bəhs olunmuşdur. Bununla belə, rəngkarlıq 
nümunələri də sərgilənmişdir.  
Fuzuli. Lejla and Mejnun / Trans. from the turkish by S.Huri.  – London, 1970. – 
350 p. 
Kitabda dahi şair, mütəfəkkir Füzulinin həyat və yaradıcılığı, Məcnun haqqında əfsanə, 
həmçinin Nizaminin ―Leyli və Məcnun‖ əsəri haqqında məlumat verilmişdir. Kitabda ―Leyli 
və Məcnun‖ əsərinin şeir formasında tərcüməsi də verilmişdir.  
Fransız dilində olan ədəbiyyat içərisində də maraqlı nümunələr vardır: 
Mirza Fath- Ali Akhundov. Comedies. – Gallimard, 1967. – 264 p.  
Bu  nəşrdə  M.F.Axundovun  həyat  və  yaradıcılığı  işıqlandırılmışdır.  4  pərdədən  ibarət 
―Hekayəti-Molla İbrahimxəlil kimyagər‖, ―Hekayəti-müsyö Jordan həkimi-nəbatat və Dərviş 
Məstəli  şah  caduküni-məşhur‖,  ―Sərgüzəşti-vəziri-xani-Lənkəran‖,  ―Hekayəti  xırs  quldurba-
san‖, ―Hacı Qara‖, ―Mürafiə vəkillərinin hekayəti‖ pyes şəklində verilmişdir.  
AMEA  MEK-in  Nadir  nəşrlər  fondu  başqa  ixtisaslaşdırılmış  fondlardan  fərqli  olaraq, 
nisbətən yeni yaranmış və tam şəkildə formalaşmamışdır. Fond müntəzəm olaraq inkişaf edir, 
əsas fonddan seçilmiş nadir nüsxələrlə zənginləşir. Nadir nüsxələr arasında müxtəlif Avropa 
dillərində olan xarici ədəbiyyatın xüsusi yeri vardır. 
 
 
ƏDƏBĠYYAT 
 
1.
 
The  struggle  for  Transkaukasia  (1917-1921)  /  F.Kazemzadeh.  –  N.Y.;  Oxford.  – 
1951. – 356 p. - Bibliogr. pp.: 332-356. 
2.
 
Russian  Azerbaijan  /  1905-1920  :  The  shaping  of  national  identity  in  a  Muslim 
Community / T. Swietowski. – N.Y., 1985. – 256 p. 
3.
 
Essad  –bey.  Twelve  secrets  of  the  Caucasus  /  Transl.  from  the  German  by 
G.Chychele Waterston.– N.Y.: The Viking press, 1931.– 323 p. 
4.
 
Treasures of Asia : Persian painting / Text by B.Gray. – Geneva : Skira, 1977. – 189 
p. – Bibliogr. pp.: 173-175.  
 
 

“Kitabxana-İnformasiya Elmləri: tədris və təcrübədə yeni çağırışlar”  
Beynəlxalq elmi konfransının materialları 
 
 
- 308 - 
Hacı Kasımlı 
 
THE FUND RARE EDITIONS OF FOREIGN  LITERATURE OF  
SCIENTIFIC LIBRARIES OF AZERBAIJAN AS  
AN IMPORTANT SOURCE ABOUT AZERBAIJAN 
 
Summary 
In  this  article  is  given  examples  of  preserving  books  in  rare  fund  of  the  Central 
Scientific  Library.  The  books  belong  to  history,  literature,  culture  and  art  of  Azerbaijan. 
These books are in English, French and German.  
 
 
 
 
 

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti 
Azərbaycan Milli Kitabxanası 
 
 
- 309 – 
 
 
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT MƏDƏNİYYƏT VƏ  
İNCƏSƏNƏT UNİVERSİTETİ 
 
AZƏRBAYCAN MİLLİ KİTABXANASI 
 
 
 
 
 
 
 
KİTABXANA-İNFORMASİYA ELMİ: 
TƏDRİS VƏ TƏCRÜBƏDƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR” 
 
Beynəlxalq elmi  konfransının materialları 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
BAKI – 2016