AZƏrbaycan döVLƏt məDƏNĠYYƏt və ĠNCƏSƏNƏt unġversġtetġ azərbaycan mġLLĠ KĠtabxanasi

 
 
ƏDƏBĠYYAT 
 
1.
 
1.Kitabxana işi haqqında Qanun // Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya:elmi-nəzəri və 
təcrübi jurnal. 1999. - №1. S.3-16 
2.
 
İsmayılov N.İ. Azərbaycan biblioqrafiyasının biblioqrafiyası:Biblioqrafik vəsaitlərin 
göstəricisi.-Bakı, Mütərcim, 2003.- 112 s. 
3.
 
3.İsmayılov  N.İ.,Hacıyeva  Q.S.  Kitabxanada  ölkəşünaslıq  (diyarşünaslıq)  üzrə 
biblioqrafik fəaliyyət:(nəzəri-tarixi, təşkilati-metodiki məsələləri).-Bakı,2004.-111 s. 
4.
 
―Qarabağ‖:biblioqrafiya/Tərt.ed.:A.C.Xəlilov; Elmi red. M.M..Adilov.- Bakı, ―Şuşa‖ 
nəşriyyatı. - 2004.-400 s.  
 
 
Arzu Chelebi 
 
"KARABAKH" INDICATOR AS A PART OF 
BIBLIOGRAPHIC RESOURCE ON LOCAL LORE 
 
Summary 
The article investigates content feature of local lore bibliography and gives information 
about the structure, search capabilities of "Karabakh" indicator prepared by the Institute of 
Manuscripts named after M. Fuzuli and its place in the system of bibliographic materials on 
local lore.  

“Kitabxana-İnformasiya Elmləri: tədris və təcrübədə yeni çağırışlar”  
Beynəlxalq elmi konfransının materialları 
 
 
- 258 - 
Validə Vahid qızı Həsənova  
Azərbaycan Milli Kitabxanası, aparıcı elmi işçi 
AMEA M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu, doktorant 
[e-mail]
 
 
 
 
NAXÇIVAN FOLKLORU: BĠBLĠOQRAFĠK TƏHLĠL 
 
Açar  sözlər:  Naxçıvan,  folklor,  Azərbaycan  Folkloru  Antologiyası,  nağıllar,  Naxçıvan 
folkloru. 
 
―Azərbaycan  Folkloru  Antologiyası‖  adlı  seriyalı  nəşr  Azərbaycan  xalq  nağıllarının 
nəşri  tarixində  mühüm  mövqeyə  malikdir.  Buna  görə  də  bu  antologiyanın  ilk  nüsxələrindən 
başlayaraq son dövr nəşrlərinə kimi bir neçə kitabı təhlilə cəlb edilmişdir. Onlardan məqalədə 
Naxçıvana  dair  folkor  antologiyaları  nəzərdən  keçirilmişdir.  Araşdırmalar  zamanı  bu 
kitablarda  daha  çox  nağılların  informasiya  təminatına  nəzər  yetirilmiş  və  onların  köməkçi 
aparatlarla təmin olunması diqqət önündə tutulmuşdur. 
Folklorşünas  alimlərin  fikrincə  ―...el  ədəbiyyatı  örnəklərinin  özünəməxsus  səciyyəvi 
xüsusiyyətlərini  üzə  çıxarmaq,  onların  mövzu,  sujet  və  motiv  əlvanlığını  nümayiş  etdirmək 
toplama-tərtib  işinin  əsas  məziyyəti,  qarşısına  qoyduğu  əsas  məqsəddir‖  [21.s.3.].  Bununla 
regionlar üzrə folklor nümunələrinin planlı şəkildə toplanması, kataloqlaşdırılması və sistemli 
nəşri təşkil edilmişdir. Toplama və nəşr işinin davam etdiyi Naxçıvan, İraq-Turkman, Göyçə, 
Şəki,  Qarabağ  Folkloru,  Qaraqoyunlu,  İrəvan,  Şirvan,  Dərbənd,  Dərələyəz,  Ağdaş  kimi 
bölgələrin folklor nümunələri nəşr edilərək isifadəçilərə təqdim edilmişdir. Hər bir bölgənin 
ayrı-ayrılıqda toplama işinə cəlb edilməsinin vacib şərtlərindən biri bölgələrin özünəməxsus 
zənginliyi və fərqliliyidir. 
―...Vaxtilə bir bütün olan milli-inzibati ərazimizdən tarixi folklor bölgələri əsrlər boyu 
tez-tez  qopub  düşüb.  Təkcə  onu  demək  kifayətdir  ki,  ən  səciyyəvi  folklor  bölgələri  hamısı 
(əksəriyyəti) indi çağdaş milli-inzibati ərazidən çıxdaş olub, hüquqi-siyasi xəritədən kənarda 
qalıb:  Göyçə  mahalı  və  Çıldır-Ağbaba,  Borçalı  və  Dərələyəz,  Dərbənd  və  Kərkük-Tuz 
Xurmat,  Təbriz  Savə,  Zəncan  ilə  ayrılığı  mən  demirəm...‖  [26.s.3.].  ―Xəritəmiz  yalnız 
folklorumuzda  dəyişməyib,  bütün  qalıb.  Kərküklə  və  Təbrizlə,  Göyçə  ilə  və  Qarabağla, 
Dərbəndlə  və  Borçalı  ilə  indi  də  bir  yerdə,  bütövdə  yaşadığımız  mənəvi  məkanın  adı- 
folklordur‖ [26.s.3.]. 
AMEA  Folklor  İnstitutu  ―Azərbaycan  Folklor  Antologiyası‖  (AFA),  yaxud  ―Qarabağ: 
folkor da bir tarixdir‖ və s. kimi müxtərlif seriyalar altında regionlara ezamiyyələr təşkil edə-
rək xalqın söz yaddaşını yenidən toplayaraq nəşr etmək təşəbbüsünü həyata keçirməkdədir.  
―Azərbaycan  Folklor  Antologiyası‖  seriyası  altında  1994-cü  ildə  "Naxçıvan  folkloru‖ 
adlı  ilk  cildi  işıqüzü  görmüşdür.  Folklor  nümunələri  folklorşünas  alimlər  -  T.Fərzəliyev  və 
M.Qasımlı  tərəfindən  tərtib  edilmişdir.  Prof.  İ.Abbasov  ―Çoxcildli  ―Azərbaycan  folkloru 
antologiyası‖, T.Fərzəlibəyov ―Naxçıvan folkloru‖ başlıqlı giriş sözləri yazmışdırlar [34.s.1.]. 
Oxucu auditoriyası üçün nəzərdə tutulmuş cilddə folkor nümunələri folklorşünaslığın janrları-

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti 
Azərbaycan Milli Kitabxanası 
 
 
- 259 – 
 
na əsasən təqdim edilmişdir. Həmçinin otuz nağıl nümunəsi daxil edilmişdir. T.Fərzəlibəyov 
―Naxçıvan folkloru‖ adlı yazısında qeyd edir ki, ―Naxçıvan folkloru‖ şifahi ədəbiyyatın bütün 
janrlarını əhatə edən on səkkiz bölmədən ibarətdir. Bu bölmələrdə özünə yer tapmış material-
ların  əksəriyyəti  Muxtar  Respublikanın  şifahi  ədəbiyyatına  xas  olan  orijinal  nümunələrdir. 
―Daş oğlan‖, ―Ucubınıq‖, ―Ucuqulu‖, ―Qurd arvad‖, ―Kəlləgöz‖, ―Təkgöz‖, ―Ev yiyəsi‖ kimi 
əfsanələri,  ―Caməs‖,  ―İynədan‖,  ―Qıra  qız‖,  ―Çalıb  çağıran  ağac‖,  ―Quşpaşa‖  kimi  nağılları 
buna misal göstərmək olar‖ [34.s.13.].  
Kitabdakı  folklor  nümunələrinin  pasport  qeydləri  haqqında  ―Söyləyicilər  haqqında 
məlumat‖ və  ―Toplayıcılar haqqında məlumat‖, ―Naxçıvanın regionunun folklor atlası‖ kimi 
bölmələr  yaradılmışdır.  ―Söyləyicilər  haqqında  məlumat‖  bölməsində  informasiyalar  folklor 
mətnlərinin  janrlarına  görə  qruplaşdırılmışdır.  Lakin  bu  qeydlərin  XIX  əsrin  sonu,  XX  əsrin 
əvvəllərindəki  pasport  qeydlərindən  bir  çox  mənada  fərqlənir.  O  zamankı  təsvirlərdə 
söyləyicinin  yaşı  və  ictimai  statusu  da  göstərilmişdir.  Məsələn,  QƏXTMT-nin  (Сборникь 
материалов  для  описания  местностей  и  племень  Кавказа  -  SMOMPK)  buraxılışlarında 
bütün  nümunələrə  aid  olmasa  da  bir  çox  nağıllara  verilmiş  qeydlərdə  yalnız  o  dövr  üçün 
xarakterik olan ümumi ərazi bölgülərini- quberniyanı, qəzanı göstərməklə kifayətlənilməmiş, 
həmçinin  kənd,  şəhər  və  s.  toplanılmış  ərazilərin  adları  dəqiqliklə  göstərilmişdir.  ―Naxçıvan 
folkloru‖  kitabında  da  bu  prinsip  bütün  nümunələrə  aid  edilməsə  də  (məsələn:  ―Qardaşlar‖ 
Əhmədov  Qasım,  Naxçıvan  şəhəri)  bir  çoxlarında  isə  nisbətən  daha  dəqiq  ünvanlar 
göstərilmişdir.  Məsələn:  VI.Nağıllar:  İynədan-Həvva  Abbasova,  Şərur  rayonu,  Xok  kəndi 
[34.s.358.]. Toplayıcılar haqqında məlumat bölməsində on nəfər toplayıcı haqqında məlumat 
verilmişdir.  ―Göstərici‖  bölməsində  ―Şəxs,  mifoloji  və  folklor  obrazları  adları‖  və  ―Yer 
adları‖ kimi bölmələr də tərtib edilmişdir.  
Sözügedən coğrafi ərazi ilə əlaqəli folklor nəşrləri bununla tamamlanmamış daha sonra 
2010-cu  ildə  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  Ali  Məclisinin  sədrinin  sərəncamına  əsasən 
AMEA  Naxçıvan  Bölməsi  İncəsənət,  Dil  və  Ədəbiyyat  İnstitutu  Folklorşünaslıq  şöbəsinin 
hazırladığı  ―Naxçıvan  folkloru  antologiyası‖nın  birinci  cildi  işıqüzü  görmüşdür.  Cildə 
Naxçıvan bölgəsindən yazıya alınmış folklor nümunələri toplanılmışdır [33.;140.]. Bura həm 
sehirli, həm məişət, həm də tarixi nağıl (İskəndərin dirilməsi) – ümumilikdə iyirmi yeddi (27) 
nağıl  daxil  edilmişdir.  ―Mətndəki  adlar  (Mifoloji  personajlar,  foklor  qəhrəmanları,  şəxs 
adlar)‖,  teonimlər,  etnonimlər,  coğrafi  adlar,  əşya-predmet  adları,  flora  və  fauna,  dialektik 
sözlük,  söyləyicilər və toplayıcılar və s. kimi  informasiya xarakterli bölmələr  yaradılmışdır. 
Bu  bölmələrin  hamısında  nağıllarla  əlaqəli  informasiyalara  rast  gəlmək  mümkündür. 
İnformativ xarakterli ―Nağıllar‖ bölməsi pasport qeydləri funksiyasını  yerinə yetirir. Burada 
nağılların toplanma tarixləri müxtəlif illərə təsadüf edir. Beş nağılın toplanıldığı tarix 1930-cu 
illəri (Gül Sənavərə neylədi, Sənavər Gülə neylədi, Hazarandastan bülbülü, Hambal Əhməd – 
1934-cü  ildə,  müəllim  Baxşəli  Sultanovdan  toplanıb,  Məlik  Məmməd  və  Məlik  Əhməd- 
1930-cu ildə İbrahim Əli oğlundan toplanıb, Qırx qönçə xanım- 1936-cı ildə Kərbəlayı Yusif 
Həsən oğlundan qeydə alınmışdır) əhatə edir.  
Qeyd  edək  ki,  AR-nın  Dövlət  Ədəbiyyat  və  İncəsənət  Arxivində  H.Zeynallının 
―Azərbaycan  nağılları‖  adlı  arxiv  materiallarındakı  onuncu  saxlama  vahidində  (fond  №160, 
siyah №1, s.v.10) ―VII Qeydlər‖ bölməsində 49-cu nağılının pasport qeydi (arxiv sənədində 

“Kitabxana-İnformasiya Elmləri: tədris və təcrübədə yeni çağırışlar”  
Beynəlxalq elmi konfransının materialları 
 
 
- 260 - 
nağılın nömrəsi 50 kimi qeyd edilmişdir) ―Hazaran dastan bülbül‖  -Baxşalı Sultanov yazanı 
Naxçıvanlı,  söyləyəni  M.H.Təhməsib-  1934-cü  il‖  kimi  qeydi  verilmişdir  [7.].  Həmin 
mənbədəki digər nağılların pasport qeydlərində isə bunun əksi göstərilmişdir. Yəni söyləyəni 
Baxşalı Sultanov, yazanı M.H.Təhmasib. Görünür burada mexaniki yanlışlığa yol verilmişdir. 
Ümumiyyətlə,  H.Zeynallının  ―Azərbaycan  nağılları‖ı  tərtib  işinin  (arxiv  sənədlərinin)  içəri-
sində B.Hüseynovun, M.H.Təhmasibin, N.Qatanovun (əlyazmalarından) topladığı nağıllardan 
geniş istifadə edilmişdir (Nar qızı (1933), Fərsiz oğul (1928), Üç bacı (1930), Juqin (1930), 
Muxtarın hekayəsi (1933), ―Təlimli pişik‖ (1930), Dərzinin şagirdi (?), Dərzi qızı (1930), İki 
arvadın  işdəkləri (1930)  –Novruz Qatanovun əlyazmaları, Şahzadə  İbrahim, Hazaran dastan 
bülbül  (1934),  Höcət  (1934),  Leyləyin  nağılı  (1934)  (söyləyəni  Baxşalı  Sultanov,  yazanı 
M.H.Təhmasib, Qazının işi (?), Keçəlin nağılı (?) (Baqi Hüseynov) və s. kimi nağılların Nax-
çıvan ərazisindən toplanıldığı qeyd edilmişdir. 
Naxçıvan folkloru antologiyasında digər on doqquz nağılın pasport qeydində söyləyən-
lər (bəzilərinin yaşları da göstərilmişdir), toplayanlar və haradan yazıya alındıqları da həmçi-
nin təqdim edilmişdir. Yuxarıda adı qeyd edilən beş nağılın isə toplayıcıları və yazıya alındığı 
ərazisi təsvir edilməmişdir. Təəssüf ki,onların  əldə edildiyi  mənbələr də qeyd  edilməmişdir. 
Sonda ―Folklor nümunələri (janrlar) üzrə söyləyicilər və toplayıcılar‖ haqda bioqrafik infor-
masiya  verən  bölmə  yaradılmışdır.  Lakin  bu  bölmədə  nağıllarla  yanaşı  dastanlar,  hekayətlər 
haqda informasiya bir yerdə verilmiş və bütün nümunələr əhatə edilməmişdir.  
Söyləyicilərin yaşları qeyd edilməsə də onların hansı mahal, bölgə və kəndin sakini ol-
duğu dəqiq göstərilmişdir. Toplanma tarixləri haqda məlumat qeyd edilməmişdir. 
Lakin Naxçıvan MR-nın folklor nümunələrini əhatə edən tərtib bununla bitməmişdir və 
növbəti nəşr olaraq AFA-nın 2012-ci ildə - XXIII kitabında məhz ―Naxçıvan örnəkləri‖-ikinci 
cild kimi təqdim edilmişdir. 332 səhifədən ibarət bu cildə əvvəlki kitablardan fərqli olaraq ön 
söz  yazılmamışdır.  On  iki  nağılın  daxil  edildiyi  iyirmi  üçüncü  kitabın  informsiya  təminatı 
olduqca azdır. Belə ki, informasiya aparatı yeganə olaraq ―Söyləyicilər haqqında məlumatlar‖ 
bölməsidir. Oxucu yalnız bu bölmədən müəyyən edə bilər ki, nağıllar Ordubad rayonundan və 
onun  Üstüpü  kəndindən,  Sədərək  rayonu  və  onun  Sədərək  kəndindən  toplanmışdır.  İkinci 
cildə  daha  öncəki  tərtib  işlərində  də  rast  gəlinən  nağılların  Naxçıvan  bölgəsindən  toplanmış 
yeni  versiyalarını  görmək  mümkündür.  ―Bəxtini  axtaran  oğlan‖,  ―Yaxşılığa  yamanlıq‖, 
―Həsən kişi və ilan‖ və s. deyilənlərə nümunə ola bilər.  
Cildlərin bütün müsbət və mənfi xüsusiyyətlərnin olmasına baxmayaraq nəşr edilən hər 
bir nümunə tarixi baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Çünki sürətlə dəyişən sosial mühüt 
milli dəyərlərə müəyyən təsirlər etməkdədir. Toplamaq, nəşr etmək yaddaşlarda yaşayan söz 
xəzinələrini yaddaşlarla birlikdə torpağa qayıtma təhlüksindən qorunmuş olacaqdır. 
 
 
 
 
 
 
 

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti 
Azərbaycan Milli Kitabxanası 
 
 
- 261 – 
 
Valida Hasanaova 
 
NAKHCHIVAN FOLKLORE: A BIBLIOGRAPHIC REVIEW 
 
Summary
 
Keywords: Nakhchivan, folklore, Azerbaijan folklore Antology, Nakhchivan`s folklore 
The publication series «Azerbaijan folklore Antology» has important place in the histo-
ry  of  publication  of  Azerbaijan  popular  tales.  Such  folklore  antologies  as  Nakhicevan 
folklores  have  been  looked  through  in  this  article.  During  investigation  much  information 
garanty of  many popular tales  have been looked in  this  books.  And the providing them with 
subsidary apparatus have been in the focus of attention.  
 
 
 
 

“Kitabxana-İnformasiya Elmləri: tədris və təcrübədə yeni çağırışlar”  
Beynəlxalq elmi konfransının materialları 
 
 
- 262 - 
Yasəmən Feyzulla qızı Sadıqova  
Azərbaycan Milli Kitabxanası, böyük biblioqraf 
AMEA M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu, doktorant 
[e-mail] 
 
 
AZƏRBAYCAN MĠLLĠ KĠTABXANASINDA ARXEOLOGĠYA VƏ 
ETNOQRAFĠYA ÜZRƏ SƏNƏD KÜTLƏSĠNĠN YERLƏġMƏSĠNĠN  
BƏZĠ MƏSƏLƏLƏRĠ 
 
  Açar  sözlər:  Milli  kitabxana,  arxeologiya  və  etnoqrafiya,  elektron  bazalar,  elektron 
kataloq, biblioqrafik informasiya. 
 
M.F.Axundov  adına  Azərbaycan  Milli  Kitabxana  nəinki  Azərbaycanda,  eləcə  də  Qaf-
qazda,  ən  böyük  milli  kitabxanalardan  və  ən  iri  kitabsaxlayıcılardan  biridir.  Milli  Kitabxana 
kitabxanaşünaslıq, biblioqrafiyaşünaslıq və kitabşünaslıq sahəsində aparıcı müəssisə, ölkənin 
bütün kitabxanaları üçün elmi-metodiki mərkəz, oxuculara kompleks kitabxana-biblioqrafiya, 
informasiya  xidməti  göstərmək,  kitabxanalararası  abonement,  milli  və  tövsiyyə  biblioqrafi-
yası,  beynəlxalq  və  ölkədaxili  depozitar  mərkəz  funksiyalarını  yerinə  yetirir.    Kitabxananın 
son  2015-ci  il  hesabatına  əsasən  onun  fondunda 4 569 604  nüsxə  ədəbiyyat  toplanmışdır  ki, 
bunun da  2 374 295 nüsxəsi kitab və kitabçalar, 2 195 309 nüsxəsi isə digər sənədlərdir. [6]  
Məqalədə Azərbaycan arxeologiya və etnoqrafiyasının sənəd kütləsinin toplanması, mü-
hafizəsi, istifadəsinin təminatında M.F.Axundov adına Milli kitabxananın tutduğu yer araşdı-
rılmışdır.  
Ölkəmiz sivilizasiyanın ən qədim ocaqlarından biridir. Bunu deməyə Azərbaycan ərazi-
sində  aparılan  və  zəngin  maddi  mədəniyyət  abidələrini  üzə  çıxaran  arxeoloji  və  etnoqrafik 
tədqiqatların nəticələri əsas verir. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq tədqiqat-
çılar  tərəfindən  erkən  əkinçilik  mədəniyyətinə  aid  yaşayış  məskənləri,  tunc  dövrünün 
şəhərləri, antik və orta əsrlərə aid abidələr aşkar edilib öyrənilmişdir. 
Hələ  XVII  əsrdə  Naxçıvan  ərazisinə  səyahət  edən  Osmanlı  yazarı  və  səyyahı  Övliya 
Çələbi [1] 1672-ci ildə İran və Azərbaycanı səyahət etmiş fransız səyyahı Jan Şarden [11] və 
1817-1820-ci  illərdə  Azərbaycanda,  xüsusən  Naxçıvanda  olmuş  digər  fransız  səyyahı  Ker 
Porter
 
[5]  buranın  yaşayış  məskənləri  və  tarixi  memarlıq  abidələri  haqqında  geniş  məlumat 
toplamışlar. Bundan başqa İsveçrəli səyyah Dyubua de Monpere 1834-cü ildə Azərbaycanda 
olmuş,  Göygöl  (Xanlar)  rayonunda  30-a  qədər  müxtəlif  kurqanlarda  qazıntılar  aparmış  və 
Naxçıvandakı türbələrin qısaca siyahısını vermişdir. Səyyah Qafqazda apardığı araşdırmaları 
ümumiləşdirərək  1839-1844-cu  illər  ərzində  ―Qafqaz  ətrafında  səyahət‖  adlı  6  cildlik  əsəri 
nəşr  etdirmişdir  [8].  XIX  əsrin  iyirminci  illərində  Rusiyaya  gəlmiş,  Qafqaz  canişinliyində 
işləmiş  məşhur  fransız  səyyahı  və  etnoqrafı  İvan  İvanoviç  Şopen  general  İ.F.Paskeviçin 
göstərişi  ilə  1829-1832-ci  illərdə  nəşr  etdirdiyi  əsərlərində  Qafqazın,  o  cümlədən  İrəvan  və 
Naxçıvan xanlıqlarının tarixi tədqiq etdiyi abidələr haqqında məlumatlar vermişdir [9]. 

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti 
Azərbaycan Milli Kitabxanası 
 
 
- 263 – 
 
XX əsrin sonlarında V.Belk, E.Resler Q.Rozendorf, J.de Morqan və başqa avropa mən-
şəli tədqiqatçılar Azərbaycanın müxtəlif ərazilərində sistemsiz və pərakəndə şəkildə tədqiqat-
lar aparılmışlar.  
XX  əsrin  20-ci  illərindən  sonra  elmin  digər  sahələrində  olduğu  kimi  arxeologiya  və 
etnoqrafiya  sahəsində  də  canlanma  müşahidə  olundu.  Yeni  yerli  ixtisaslı  kadrların  hazırlan-
ması  və  elmi  mərkəzlərin  yaradılması  arxeoloji  tədqiqatların  elmi  əsaslarla  sistemli  şəkildə 
aparılmasına  şərait  yaratdı.  Arxeoloji  tədqiqatlar  1923-cü  ildə  Bakıda  yaranan  Azərbaycanı 
Tədqiq  və  Öyrənən  Cəmiyyət,  1927-ci  ildə  onu  əvəz  edən  Azərbaycanın  keçmişini  tədqiq 
edən komitə və 1929-cu ildə yaranan Elmi Tədqiqat İnstitutu tərəfindən aparılırdı. 
Artıq  30-cu  illərdə  Azərbaycan  arxeologiyası  üçün  xeyli  işlər  görmüş  akademik 
İ.İ.Meşşaninovun rəhbərliyi altında İ.M.Cəfərzadə, Ə.K.Ələkbərov və başqalarının iştirakı ilə 
Qarabağ, Naxçıvan və digər bölgələrə təşkil olunan ekspedisiyalarda arxeoloji abidələri tədqiq 
edərək  bir  sıra  yeni  nəticələr  əldə  edildi.  Arxeoloqlar  Ə.Ələkbərovun,  İ.Cəfərzadənin, 
D.Şərifovun, S.Qazıyevin, Y.İ.Hummelin əsərləri arxeoloji ədəbiyyat kütləsinin formalaşma-
sında xüsusi rolu var.  
1969-cu ildə hakimiyyətə gələn Ulu öndər Heydər Əliyev Azərbaycan tarixinin öyrənib 
araşdırılmasına  xüsusi  diqqət  ayırmağa  başladı.  Heydər  Əliyevin  imzaladığı  qərara  əsasən 
1974-cü ildə yerli kadr potensialını nəzərə alaraq elmi tədqiqatların səmərəliliyini yüksəltmək 
məqsədi  ilə  Azərbaycan  Elmlər  Akademiyası  Tarix  İnstitutunun  tərkibində  Arxeologiya  və 
Etnoqrafiya Sektoru  yaradıldı.  Naxçıvan, Qəbələ, Şamaxı,  Gəncə  və  digər bölgələrdə  arxeo-
loji bazaların əsası qoyuldu. 70-80-ci illərdə çoxtəbəqəli arxeoloji qazıntılar aparılmağa baş-
lanıldı. Artıq arxeologiya və etnoqrafiya sahəsi üzrə bir sıra mətbu orqanları yaradıldı və nəşr 
yeni edilən monoqrafiyaların ədəbiyyat kütləsinin nəzərəçarpacaq dərəcədə artması müşahidə 
olundu. Həmin dövrdə Kitab Palatasının təsis etdiyi cari biblioqrafik göstəricilərdə arxeologi-
ya elminə dair nəşrlər ayrıca bölmə altında qruplaşdırılmağa başlandı. 
Ölkəmiz müstəqillik əldə etdikdən sonar Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 
1993-cü il 8 iyul tarixli qərarı ilə Arxeologiya və Etnoqrafiya Sektorunun bazasında müstəqil 
Arxeologiya  və  Etnoqrafiya  İnstitutunun  təsis  edilməsi  Azərbaycan  arxeologiya  və  etnoqra-
fiya elminin daha geniş inkişafına zəmin yaratdı.  
Bu  gün  sözü  gedən  sahəyə  dövlət  tərəfindən  xüsusi  diqqət  və  qayğı  göstərilir.  Cənab 
İlham  Əliyevin  ―Azərbaycan  Milli  Elmlər  Akademiyasının  Arxeologiya  və  Etnoqrafiya 
İnstitutu tərəfindən 2008-2009-cu illərdə aparılması nəzərdə tutulan arxeoloji ekspedisiyaların 
maliyyələşdirilməsi  ilə  bağlı  əlavə  tədbirlər  haqqında‖  5  fevral  2008-ci  il  tarixli  Sərəncamı 
ölkəmizin bütün bölgələrində arxeoloji tədqiqatların aparılmasına təkan verdi. Bundan əlavə, 
Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti  cənab  İlham  Əliyev  "Göytəpə  arxeoloji  parkının 
yaradılması  ilə  bağlı  bəzi  tədbirlər  haqqında"  18  aprel  2012-ci  il  tarixli,  "Azərbaycan  Milli 
Elmlər  Akademiyasının  Arxeologiya  və  Etnoqrafiya  İnstitutunun  maddi-texniki  bazasının 
gücləndirilməsi  haqqında"  26  aprel  2012-ci  il  tarixli,  "Muğan-Babacanlı  abidələrinin  2800 
illiyinin qeyd edilməsi haqqında" 29 oktyabr 2013-cü il tarixli sərəncamlar imzalayıb. [7] 
Azərbaycanda  arxeologiya  və  etnoqrafiya  elmləri  müəyyən  tarixi  inkişaf  yolu  keçmiş-
dir.  Bütün  bu  dövr  ərzində  arxeologiya  və  etnoqrafiya  elmlərinin  zəngin  sənəd  kütləsi  for-
malaşmışdır.  

“Kitabxana-İnformasiya Elmləri: tədris və təcrübədə yeni çağırışlar”  
Beynəlxalq elmi konfransının materialları 
 
 
- 264 - 
M.F. Axundov adına Milli kitabxananın Azərbaycan arxeologiya və etnoqrafiya elminin 
informasiya  təminatında  mühüm  rol  oynayan  mərkəzdir.  Burada  azərbaycan,  rus,  ingilis  və 
digər  xarici  dillərdə  arxeologiya  və  etnoqrafiyaya  dair  kitablar,  jurnallar,  ardı  davam  edən 
nəşrlər, qəzetlər, avtoreferat və dissertasiyalar və digər mənbələr toplanmışdır.  
Milli  kitabxananın  arxeoloji  və  etnoqrafik  ədəbiyyatın  informasiya  təminatında  oyna-
dığı roldan danışarkən onun biblioqrafik fəaliyyət istiqaməti üzərində dayanmaq məqsədəuy-
ğundur. 
M.F.Axundov  adına  Azərbaycan  Milli  kitabxanasının  arxeologiya  və  etnoqraiya  üzrə 
biblioqrafik informasiya axtarışını təmin edən vəsaitlərindən 2006-ci ildən tərtib edilən ―Yeni 
kitablar‖  adlı  cari  biblioqrafik  informasiya  bülletenini  göstərmək  olar.  Bu  vəsaitdə  yalnız 
Milli  kitabxananın  fonduna  daxil  olan  ədəbiyyat  (Kitab,  dissertasiya  və  avtoreferatlar)  öz 
əksinin tapıb. Burada ədəbiyyat azərbaycan və rus dillərində elm sahələri üzrə qruplaşdırılır. 
Annotasiyalı biblioqrafik vəsait 2007-ci ildən rüblük nəşr edilir. Arxeologiyaya dair ədəbiyyat 
―Tarix‖  elmləri  sırasında  ―Arxeologiya‖  adlı  yarımbölmədə  qruplaşdırılıb.  Müəlliflərin  və 
sərlövhələrin əlifba göstəricisi, təsvirə əlavə edilən kitablara verilən kataloq şifrəsi oxucuların 
vəsaitdən istifadəsini asanlaşdırır, vaxta qənaət etməyə imkan yaradır. 
 
Milli  kitabxananın  arxeoloji  və  etnoqrafik  informasiyanın  təminatındakı  rolundan 
danışarkən ―Mədəniyyət incəsənət və turizm haqqında yeni ədəbiyyat‖ adlı cari biblioqrafik 
informasiya  göstəricisini  göstərmək mütləqdir.  Milli  Kitabxanada 1975-ci  ildə Mədəniyyət 
və  incəsənət  üzrə  elmi  informasiya  şöbəsi  fəaliyyətə  başladı.  2006-cı  ildə  şöbənin  adı 
dəyişirilərək Mədəniyyət üzrə informasiya adı altında fəaliyyət göstərdi. 2009-cu ilin fevral 
ayından isə kitabxana proseslərinin avtomatlaşdırma ilə əlaqədar olaraq müstəqil şöbə kimi 
dövrün  tələblərinə  uyğun  -  mədəniyyət,  incəsənət,  iqtisadiyyat,  səhiyyə  və  digər  sahələrdə 
soraq-informasiya xidməti ilə məşğul olaraq yeni adla – Analitik elektron məlumat bazasının 
təşkili şöbəsi kimi fəaliyyətini davam etdirir [6]. Şöbənin başlıca məqsədi və vəzifəsi dövri 
mətbuat səhifələrindən respublikamıza aid dəyərli Azərbaycan və rus dilində olan məqalələri 
kitabxananın  elektron  kataloqunda  əks  etdirməkdir.  Şöbə  kitabxanaya  daxil  olan  dövri 
mətbuat  səhifələrindən  respublikanın  ictimai-siyasi  və  mədəni  həyatında  baş  verən 
hadisələrə,  əlamətdar  günlərə, elmin  müxtəlif sahələrinə -  mədəniyyət,  incəsənət,  iqtisadiy-
yat  və  s.  sahələrə  aid  (Azərbaycan  Respublikasının  Qanunları,  Fərmanları,  Sərəncamları, 
Azərbaycan mədəni quruculuq, mədəni əlaqə, kitabxana işi, turizm, regionlar və s.) material-
ları  araşdırıb  ən  yeni  təsvir  qaydasından  istifadə  edərək  analitik  yazılışını  və  tam  mətnini 
elektron kataloqda yerləşdirir. Hər ay elektron bazaya ötürdüyü materiallar əsasında ―Mədə-
niyyət incəsənət və turizm haqqında yeni ədəbiyyat‖ adlı cari biblioqrafik informasiya göstə-
ricisini tərtib edir. Qeyd edək ki, bu vəsait şövə yaranan ildən nəşr edilib. Geniş oxucu kon-
tingentini  əhatə  edən  bu  məlumat  bülleteni  13  bölmədən  ibarətdir.  Bu  bölmələrdən  biri  də 
―Tarixi və mədəniyyət abidələri‖ adlanır. Burada Azərbaycanın maddi və mədəni abidələri, 
arxeoloji və etnoqrafik tədqiqatlarla onların aşkarlanması, tədqiq və mühafisəzinə dair mən-
bələr qruplaşdırılır. Vəsait müəlliflərin əlifba göstəricisindən, istifadə olunmuş qəzet və jur-
nalların siyahısından ibarət köməkçi aparatı vəsait üzrə axtarışı daha səmərəli edir.  
Vəsaitin  yeni  nəşrlərinə  onu müasir və  daha  əlverişli edən əlavələr olunmuşdur. Belə 
ki, biblioqrafik yazıların qarşısında ulduz işarəsi (*) qoyulur. Bu o deməkdir ki, məqalələrin 

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti 
Azərbaycan Milli Kitabxanası 
 
 
- 265 – 
 
tam  elektron  mətnini  Milli  kitabxananın  saytından  (www.anl.az)  tam  variantda  oxumaq 
mümkündür. Yəni oxucu məqaləni bilavasitə kitabxananın ―Dövri mətbuat zalına‖ müraciət 
etmədən əldə etmiş olur [4].
 
Müasir dövrdə kitabxanaların üzərinə ənənəvi məlumat məhsulları ilə bərabər avtomat-
laşdırılmış  kitabxana-informasiya  sistemlərinin  tətbiqindən  bəhrələnib  müasir  məzmunlu 
məlumatların  əldə  edilməsi,  qorunması  və  ötürülməsi  kimi  vəzifələr  düşür.  Bu  sahədə  Milli 
kitabxana xeyli işlər görmüşdür.  
Son  illərdə  kitabxana  işi  sahəsində  baş  verən  yeniliklər,  xüsusilə,  informasiya 
texnologiyalarının  tətbiqinin  elektron  kitabxana  və  elektron  kataloqların  yaradılması  Milli 
Kitabxanada  həmişə  yaradıcı  şəkildə  aparılmış,  kitabxana  proseslərinin  avtomatlaşdırlması 
istiqamətində ilk addım atan kitab 
xanalardan  biri  olmuşdur.  2003-cü  ildən  kitabxanada  avtomatlaşdırılmış  idarəetmə 
sisteminin  tətbiqinə  başlanmışdır.  Sistemin  proqram  təminatı  ABŞ-ın  VTLS-kitabxanalar 
üçün xüsusi avtomatlaşdırılmış proqramlar işləyən təşkilatlar tərəfindən həyata keçirilmişdir. 
Buraya  elektron  kataloqun  tərtibi,  elektron  kitabxananın  təşkili,  oxucuların  qeydiyyatı,  kitab 
verilişi,  kitab  fondunun  komplektləşdirilməsi,  Milli  biblioqrafiyanın  yaradılması,  bütün 
kitabxana proseslərinin avtomatlaşdırılması modulları daxildir.  
Hazırda elektron kataloq vasitəsilə kitabxananın (www.anl.az) saytına girməklə fondda 
olan çap məhsulatı vasitəsilə istənilən məlumatları, o cümlədər arxeoloji və etnoqrafiyaya dair 
əldə  etmək  mümkündür.  Bütün  məlumatlar  MARC-21  formatında  fonda  daxil  edilir.  Milli 
Kitabxanada məlumat bazası yaradılarkən komplektləşmə zamanı ədəbiyyat ayrı-ayrı sahələr 
üzrə  fonda  daxil  edilir.  İlk  növbədə:  fonda  daxil  olan  yeni  ədəbiyyat;  arxiv  şöbəsində 
toplanmış  və  əks  xronoloji  ardıcıllıqla  seçilən  ədəbiyyat;  tammətnli  resursların  biblioqrafik 
yazılarının tərtib edilməsi üçün kitabxananın fondunda olan ədəbiyyat; ümumi fonda olan və 
format  üzrə  düzülmüş  rus  dilində  olan  ədəbiyyat  [2].  Bundan  başqa  məlumat  bazasına 
azərbaycan və rus dillərində olan ədəbiyyatın növlərinə görə biblioqrafik yazılar daxil edilir: 
Monoqrafiyalar; seriya ilə nəşr olunan monoqrafiyalar; dissertasiyalar və avtoreferatlar; not – 
musiqi  nəşləri;  kartoqrafik  nəşrlər;  elektron  resurslar.  Bütün  bunlarla  yanaşı,  məlumat 
bazasında digər xarici dillərdə olan ədəbiyyat növlərinin bilioqrafik yazıları elektron kataloqa 
daxil  edilir.  Hal  hazırda  kitabxananın  elektron  kataloqu  üzrə  axtarış  apararkən  arxeologiya 
üzrə 1150, etnoqrafiya üzrə 1333 sayda mənbə haqqında biblioqrafik məlumat əldə edilir.  
Milli  kitabxananın  elektron məlumat  bazasları  var ki,  bura da elektron kitabxana linki 
(keçid) vasitəsilə daxil olmaq olur. Burada Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətləri, şair, yazıçı, 
ictimai-siyasi  xadimlər  və  başqalarının  həyat  və  yaradıcılığı,  kitabları,  şəkillərindən  ibarət 
fotoalbom  və  videogörüntülər  elektron  versiyada  istifadəçilərə  təqdim  edilir. 
Belə  məlumat 
bazalarından  biri 
də  Azərbaycan ərazisində  yerləşən  və  dünyada  ən  qədim  arxeoloji 
abidələrindən olan Qobustan abidələrinin
 məlumat bazasıdır. Baza 7 bolmədən ibarətdir: 

 
Qobustan  rayonu  haqqında,  onun  coğrafi  mövqeyi,  relyefi,  təbiəti,  iqlimi,  iqtisadi 
xarakteristikası, maddi-mədəniyəti, qayaüstü rəsmlər haqqında məlumatlar;  

 
Qobustan dövlət tarixi-bədii qoruğu haqqında sənədlər;  

“Kitabxana-İnformasiya Elmləri: tədris və təcrübədə yeni çağırışlar”  
Beynəlxalq elmi konfransının materialları 
 
 
- 266 - 

 
Qobustan  tarixi  və  memarlıq  abidələri  haqqında  (Diri  Baba  türbəsi,  Şərar  nekropolu, 
Qədirtəpə kurqanı, Cavanşir qalası, Pir Xanəgahı, mağaralar, məsçidlər, qədim yaşayış 
yerləri, köhnə qəbrstanlıqlar və s.) 

 
―Qobustan‖ sənət toplusu (Adı Qobbustanla bağlı olan dərgi haqqında) 

 
Videoqalereya (Qobustan haqqında filmlər) 
Milli  kitabxanada  arxeologiya  və  etnoqrafiya  elmləri  üzrə  informasiyanın  toplanması, 
mühafizəsi,  axtarışı,  istər  ənənəvi  istərsə  də  elektron  formatda  istifadəsi  mövcuddur  və  bu 
sahədə işlər daha da genişləndirilməkdədir.