AZƏrbaycan döVLƏt məDƏNĠYYƏt və ĠNCƏSƏNƏt unġversġtetġ azərbaycan mġLLĠ KĠtabxanasi

 
 
 
ƏDƏBĠYYAT 
 
1.
 
Bayramlı  Z.,  B  Əzizli.  Azərbaycan  Evliya  Çələbinin  1654-cü  il  ―Səyahətna-
mə‖sində. - Bakı, Azərbaycan.- 2000.- 160 s.  
2.
 
İsmayılov X. Kitabxana resurslarından istifadənin təşkilində informasiya-kommuni-
kasiya txnologiyalarının tətbiqi (Milli kitabxananın iş təcrübəsi əsasında) //Kitabxa-
naşünaslıq  və  biblioqrafiya:  Elmi-nəzəri,  metodik  və  təcrübi  jurnal.- 2014.-  №  2.- 
S.13-21. 
3.
 
Kərimov T. Milli Kitabxana elektronlaşdırılır //Üç nöqtə.- 2005.- 27 avqust 
4.
 
Mədəniyyət,  incəsənət  və  turizm  haqqında  yeni  ədəbiyyat:  cari  biblioqrafik  infor-
masiya göstəricisi: Yanvar - 2015 /baş red. və bur. məsul K.Tahirov; bur. haz. Ana-
litik  Elektron  Məlumat  Bazasının  Təşkili  şöbəsi;  red.  D.Sadıxova,  N.Səlimova. 
M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanası.- Bakı, 2015.- 66 s. 
5.
 
Porter K. Travels autour du Coucase, p, IV, Travels autour du Coucase, p, IV, pp. 
9-10. 
6.
 
www.anl.az 
7.
 
www.e-qanun.az  
8.
 
Дюдуа де Монпере Фредрик. Путешествие вокрег Кавказа. Черкесов и Абха-
зов,  в  Колхиде,  в  Грузии  в  Армении  м  в  Крыму.  Том.I  /Пер.  с  франц. 
Н.А.Данкевич-Пущиной.- Сухуми.- Абгиз, 1937.- 175 с. 
9.
 
Ивановский А. А. По Закавказью. Археологические наблюдения и исследова-
ния  1893,  1894  и  1896  гг //Материалы  по  археологии  Кавказа. -  Москва, 
1911. - № VI.- С. 148. 
10.
 
Никитин К.А. Город Нахичевань и Нахичеванский уезд //Сборник материалов 
для описания местностей и племен Кавказа. Выпуск второй, Тифлис, 1882.-с 
142 
11.
 
Путешествие Шардена по Закавказью в 1672-1673 гг. /Перевод Е. В. Бахуто-
вой и Д. П. Косовича.- Тифлис.- 1902.- 301 с. 
 
 
 

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti 
Azərbaycan Milli Kitabxanası 
 
 
- 267 – 
 
Yasaman Sadigova 
 
SOME ISSUES OF THE DOCUMENT SUPPLY ON ARCHAEOLOGY AND 
ETHNOGRAPHY SETTLED IN AZERBAIJAN NATIONAL LIBRARY 
 
 
 
Summary 
In the article was investigated the place of National Library of Azerbaijan on the provi-
sion of information of archeology and ethnography. 
  
 
 
 
 

“Kitabxana-İnformasiya Elmləri: tədris və təcrübədə yeni çağırışlar”  
Beynəlxalq elmi konfransının materialları 
 
 
- 268 - 
Ġradə Zülfəli qızı Əliyeva  
Respublika Elmi Tibb Kitabxanası, şöbə müdiri 
AMEA-nın M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu, dissertant
 
[e-mail] 
 
 
AZƏRBAYCANDA EKOLOGĠYA ÜZRƏ BĠBLĠOQRAFĠK  
RESURSLARIN MÜASĠR ASPEKTLƏRĠ 
 
Açar sözlər: ekologiya, biblioqrafik verilənlər bazası, iş təcrübəsi. 
İnformasiya cəmiyyətinin inkişafı şəraitində ayrı-ayrı mütəxəssislərin səmərəli fəaliyyə-
ti onların informasiya təminatından çox asılıdır. Bu vəziyyət informasiyanın sürətlə artdığı və 
tez bir zamanda da öz akruallığını itirdiyi müasir dövrümüzdə  çox aktualdır.  
Bütün sahələrdə olduğu kimi  ekoloji sferada da elmi-praktik fəaliyyətin səmərəsi infor-
masiya təminatından asılıdır. Ekologiya və ətraf mühitin mühafizəsi üzrə sənəd axının həcmi-
nin artması biblioqrafik informasiya tələbatınin intensivləşməsi bu sahə üzrə biblioqrafik fəa-
liyyət,  o  cümlədən  biblioqrafik  təminatin  yeni  metod  və  texnologiyalarının  yaradılmasını 
zəruri etmişdir.  
Yaradılan verilənlər bazasından istifadə etməklə  İnformasiyanın  seçilmiş  yayılmış sis-
temi üzrə xidmət zamanı sorğuya relevant sənədlərin seçilməsi üzrə istifadə edilirdi. İSY sis-
temində avtomatlaşdırmanın tətbiqi bu işin xeyli sürətlənməsinə və keyfiyyətinin yüksəlməsi-
nə imkan verirdi. Əgər sistemin layihəsinin reallaşdırılması əvvəlki templərlə davam etsə idi, 
respublikamızda avtomatlaşdırılmış inteqral kitabxana sistemlərinin yaranması üzrə gözəl bir 
örnək əldə ediləcək və bu təcrübənin digər kitabxanalarda tətbiq edilməsi sahəsində güclü im-
kanlar yaranacaqdı. Lakin 1987-ci ildən etibarən bu layihənin qarşısında bir sıra süni inzibati-
bürokratik əngəllər yaradıldı və bu işlə məşğul olan şöbə ləğv edildi və s. bununla da respubli-
kamızda  kitabxanaların  avtomatlaşdırılması  və  biblioqrafik  verilənlər  bazasının  yaradılması 
sahəsində zox maraqlı bir iş yarımçıq qaldı.  
Bu sistemin  tədqiq  etdiyimiz problemlə  bağlılığı  həm  də  onunla izah olunur ki,  həmin 
kitabxananın fondunda Ekologiya üzrə ədəbiyyat geniş təmsil olunmuşdu, xidmət edilən müə-
sissələrin,  oxucu  kontingentini  tərkibində  xeyli  sayda  bu  sahənin  mütəxəssisləri  var  idi.  Bu 
səbəbdən  də,  yaradılan  bibloqrafik  verilənlər  bazasında  və  ekologiyaya  dair  ədəbiyyatı  əks 
etdirən xeyli bibloqrafik yazı toplanmışdı. Respublikamızda biblioqrafik verilənlər bazasının 
yaradılması sahəsində digər bir təcrübə Azərbaycan MEA Əsaslı Elmi Kitabxanasına məxsus-
dur.  Yuxarıda  qeyd  etdiyimiz  kimi,  XX  əsrin  70-80-ci  illərində  SSRİ-də  sənəd-informasiya 
proseslərinin  yeni texnologiyalar əsasında yenidən qurulması prosesi SSRİ Elmlər Akademi-
yasından da yan keçmədi. Bu sahədə işlərin müzakirə və diskussiyalardan praktiki müstəviyə 
keçməsində  Sov.İKP  MK-nın  kitabxanaların  fəaliyyətinin  keyfiyyətcə  yenidən  qurulmasına 
yönəlmiş məlum qərarının mühüm rolu oldu. Məhz bu qərardan sonra 1974-cğ ildə Azərbay-
can  EA  Rəyasət  Heyəti  xüsusi  qərar  qəbul  edərək  Əsaslı  Elmi  Kitabxananın  işinin  təkmil-
ləşdirilməsi üzrə tədbirlər müəyyənləşdirildi.  Bu tədbirlərin sırasında kitabxanada Elmi-Tex-
niki İnformasiya şöbəsinin yaradılması da var idi.  

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti 
Azərbaycan Milli Kitabxanası 
 
 
- 269 – 
 
Qərardan  az  bir  vaxt  sonra  Əsaslı  Elmi  Kitabxananın  Elmi-texniki  İnformasiya  şöbə-
sində  Akademiyanın  təbiətşünas  alimlərinə  sənəd-informasiya  xidmətinin  yaxşılaşdırılması 
məqsədilə informasiyanın seçilmiş yayılmış sistemi üzrə xidmət təşkil etdi. Bu xidmət tezliklə 
alimlər  arasında  çox  məşhur  oldu.  1974-cı  ilin  sonu  bu  sistem  266  nəfər  abunəçiyə  xidmət 
edirdi  [2].  Lakin  tezliklə  məlum  oldu  ki,  MSY  sisteminin  işinin  artan  həcmini  əl  üsulu  ilə 
yerinə  yetirmək  xeyli  çətindir  və  bu  sahədə  yeni  informasiya  texnologiyalarının  tətbiqinə 
böyük  ehtiyac  vardır.  Təbiidir  ki,  belə  bir  şəraitdə  avtomatlaşdırma  metod  və  proseslərinin 
Azərbaycan  EA  Əsaslı  Elmi  Kitabxanasında  da  tətbiq  edilməsi  məsələsi  də  gündəliyə  daxil 
oldu.  Bu problemin  həll edilməsi  üçün Azərbaycan EA Rəyasət  Heyətinin qərarı ilə 1975-ci 
ildə Əsaslı Elmi Kitabxanasının SSRİ EA Tətbiqi Riyaziyyat İnstitutunun yaratdığı və başçı-
lıq  etdiyi  «Koopinform»  təşkilatının  Tədqiqatların  Avtomatlaşdırılmış  İnformasiya  Xidmə-
tinin (ASİOR) boyük əhəmiyyəti oldu. Tezliklə həmin institutdan bu sistemin təşkil edilməsi 
üçün lazımi  metodiki sənədlər, təlimatlar və EHM ğzğn xğsusi proqram  təminatı və maqnit 
lentlərinə  yazılmış  biblioqrafik  informasiya  massivi  alındı.Bu  proqram  təminatı  «BGSM» 
markalı EHM üzrə nəzərdə tutulmuşdu. 
Hazırlıq işləri sırasında Əsaslı Elmi Kitabxananın bir qrup işçisi Moskvada, Tətbiqi Ri-
yaziyyat İnstitutunda olaraq işin praktiki aspektlərini öyrəndilər. Azərbaycan EA Kibernetika 
İnstitutu ASİOR ğzrə işlərin yerinə yetiriliməsi üçün maşın vaxtı ayırdı.     Tezliklə ASİOR 
sistemi Bakıda da fəaliyyət göstərməyə başladı. Kitabxananın Elmi-texniki məlumat şöbəsinin 
işçiləri  İSY  abunəçilərinin  informasiya  tələbatını  öyrənir,  toplanmış  məlumatı  təhlil  edərək 
axtarış obrazını formalaşdırır və bunu maşın dilinə çevirirdilər. «BGSM» EHM-ində bu obraz 
biblioqrafik informasiya massivi ilə tutuşdurulurdu və relevant sənədlər aşkara çıxarılaraq bu 
barədə abunəçilərə məlumat verilirdi. Göndərilən informasiya ilə tanış olan abunəçi əks-əlaqə 
talonunu  dolduraraq  kitabxanaya  qaytarırdı.  Əks-əlaqə  talonunda  edilmiş  qeydlərdən  asılı 
olaraq  şöbənin  işçiləri,  əgər  sənədə  maraq  varsa,  abunəçiləri  sənədin  üzv  və  ya  referatı  ilə 
təchiz edirdilər. Tezliklə MSY sistemi ilə 502 abunəziyə 3032 sorğu əsasında 35 min tövsiyyə 
verilmişdi [3].  
ASİOR sistemi Akademiyanın mütəxəssislərinin informasiya tələbatının təhlilini həyata 
keçirərək  maşın  vasitəsilə  sorğuları  təhlil  etməyə,  eləcə  də  biblioqrafik  verilənlər  bazasının 
retrospektiv təhlilini aparmağa,  yeni  ədəbiyyat bülletenləri tərtib etməyə imkan verirdi. Təh-
lillər  göstərirdi  ki,  ASİOR  sistemi  MSY  rejimində  aparılan  işi  əl  üsuluna  nisbətən  100  dəfə 
sürətlə aparmağa imkan verirdi. Sorğu qəbul edilən günün ertəsi artıq onun cavabını hazırla-
maq mümkün olurdu.  
Məlum olduğu kimi, həmin dövrdə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının tərkibində Eko-
logiya üzrə  tədqiqatlar aparan bir sıra elmi  müəssisələr fəaliyyət  göstərirdi  ki,  bunlardan da, 
Zoologiya,  Botanika,  Genetika,  Geologiya,  Coğrafiya,  Qeyri  üzvi  və  Nəzəri  Kimya,  Neft-
kimya  prosesləri,  Dərin  Neft  və  Qaz  Yataqlarının  Nəzəri  Problemləri  institutlarını,  ekoloji 
problemlərə  xüsusi diqqət  yetirilən  ―Xəzər‖ Elmi  mərkəzini və  bir sıra digər elmi  qurumları 
göstərmək olar. Azərbaycan EA Əsaslı Kitabxanasında ASİOR sistemi bu müəssisələrin bib-
lioqrafik informasiya təminatında mühüm rol oynayırdı.  
Azərbaycan EA Əsaslı Kitabxanasında ASİOR sistemi ilə biblioqrafik informasiya xid-
məti 10 ilə yaxın davam etdi. Lakin 80-ci illərin sonlarına yaxın isə bir sıra subyektiv səbəblər 

“Kitabxana-İnformasiya Elmləri: tədris və təcrübədə yeni çağırışlar”  
Beynəlxalq elmi konfransının materialları 
 
 
- 270 - 
üzərindən bu iş  get-gedə zəiflədi  və nəhayət  tamamilə dayandı.  Daha sonra MSY rejimində 
xidmət  nisbətən  dar  miqyasda  əl  üsulu  ilə  aparılmağa  biblioqrafik  məlumat  bazası  olmadan 
başladı. 
Azərbaycanda sənəd-kommunikasiya sistemlərində və onun tərkib hissəsi olan kitabxa-
na-biblioqrafik  biblioqrafik  fəaliyyətdə  informasiya  texnologiyalarının  tətbiqinin  növbəti, 
keyfiyyətcə  yeni  mərhələsi  XX  əsrin  sonuna  təsadüf  edir.  Həmin  dövrdə  ölkəmizin  beynəl-
xalq  siyasi,  iqtisadi  və  mədəni  əlaqələr orbitinə  daha intensiv  cəlb  edilməsinin tərkib hissəsi 
və nəticəsi kimi kitabxana-biblioqrafiya fəaliyyətində də dünyada müvcud olan yeni metod və 
texnologiyaların ölkəmizdə tətbiq edilməsi zəruriliyi fikrinin yaranmasına yol açdı. Kitabxana 
işi  sahəsində  qabaqcıl  təcrübəyə  malik  bir  sıra  ölkələrin  səfirlikləri,  beynəlxalq  təşkilatların 
yardımı  ilə  ölkəmizin  mütəxəssislərinə  bu  texnologiyalar,  biblioqrafik  informasiyanın  ema-
lının yeni üsulları barədə bilgilər çatdırılmağa başladı. Bu işin bir tərkib hissəsi kimi bir sıra 
kitabxanalarda, kitab fonduna malik olan təşkilatlarda biblioqrafik informasiyanın müasir tipli 
texniki  qurğularla  işlənərək  biblioqrafik  verilənlər  bazasının  yaradılması  sahəsində  sınaq 
xarakterli ilkin işlər görülməyə başladı. 
Sonrakı illərdə Azərbaycanda bibloqrafik verilənlər bazasının yaradılıb istifadəyə veril-
məsi  sahəsində  diqqəti  cəlb  edən  işlər  ali  məktəblərin  kitabxanalarında  aparılmağa  başladı. 
Belə  ki,  2000-ci  ildən  Xəzər  Universitetinin  Elmi  Kitabxanasında,  Neft  Akadenimiyasının 
Elmi Kitabxanasında, Qərb Univerisetinin  Elmi Kitabxanasında, BDU-nun Elmi Kitabxana-
sında elektron kataloqların yaradılması sahəsində işlər görüldü. 
BDU-nun Elmi Kitabxanasında yaradılmış Kitabxanaların kompüterləşdirilməsi labora-
toriyası 1999-cu ildən başlayaraq kitabxananın kompleks kompüterləşməsini həyata keçirmə-
yə başladı. Əməkdar elm xadimi, professor Abuzər Xələfovun rəhbərliyi ilə fəaliyyət göstərən 
laboratoriya 1999-cu ildə Rusiya Federasiyasına yaradılmış sistemlərin bazasında «Kitabxana 
1.0»  adlı  Avtomatlaşdırılmış  Kitabxana-İnformasiya  Sisteminin  tətbiqinə başladı  və  2000-ci 
ildə  sistemin  müəyyən  modulları  istifadəyə  verildi.  Bir  qədər  sonra  sistemin  yeni  versiyası 
«Kitabxana  2.0»  tətbiq  edilməyə  başladı.  Laboratoriya  verilənlər  bazasının  hazırlanmasında 
UNIMARK və USMARK formatlarından istifadə edir ki, bu da beynəlxalq biblioqrafik məlu-
mat mübadiləsini həyata keçirməyə kömək edir.  Hal-hazırda  Kitabxanada EBNİT Assosasi-
yası tərəfindən (Rusiya) yaradılmış və pulu Amerika Kitabxana Assosiasiyası tərəfindən ödə-
nilmiş İRBİS 64 Kitabxanaların Avtomatlaşdırmaı Sisteminə keçid işi aparılır. 
Artıq bu sistemə Elmi Kitabxananın fondunda olan ədəbiyyatı əks etdirən 100 mindən 
çox biblioqrafik yazı daxil edilmişdir ki, bunun da tərkibində Yer haqqında elmlər üzrə çox 
sayda kitab, dövri elmi nəşr vardır. Elektron kataloq üzrə axtarış müəyyən etməyə imkan verir 
ki, daxil olan ədəbiyyatın təxminən yarısı tədris ədəbiyyatı, dərslik və dərs vəsaitləridir. 
Respublikamızda  kitabxanaların  bibloqrafik  verilənlər  bazasının  yaradılması  və  onun 
tələbatçıların  ixtiyarına  verilməsi  kimi  digər  əhəmiyyətli  addım  «Gələcək  naminə»  ictimai 
birliyinin və Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin birgə icra etdiyi və Exxon Mobil neft 
şirkətinin yardımı ilə həyata keçirən «Elektron kitabxana şəbəkəsi» layihəsi olmuşdur. 2002-
ci  ildən  həyata  kezirilən  bu  layhəyə  əsasən  respublikanın  16  iri  kitabxanasının  (əsasən  ali 
məktəb  və  respublika  səviyyəli  kitabxanalar)  və  4  ictimai  təşkilatın  kitabxanası  fondlarında 
olan 100 min sənədin biblioqrafik yazısı tərtib edilərək Web serverə  yerləşdirilmişdir və bu-

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti 
Azərbaycan Milli Kitabxanası 
 
 
- 271 – 
 
nunla da dünyanın bütün İnternet istifadəçiləri üzrə açıq olmuşdur. Bu bibloqrafik verilənlər 
bazasının da tərkibində Yer haqqına elmlər üzrə  çox sayda kitab və  digər  sənədlər öz  əksini 
tapmıçdır. Həmin elektron kitabxana şəbəkəsində BDU ilə yanaşı, Dövlət İqtisad Universiteti, 
Dövlət Neft Akademiyası, Dövlət Dillər Universiteti, Texniki Universitet, Tibb Universiteti, 
Azərbaycan MEA, bir sıra cəmiyyət  və qeyri-hökumət  təşkilatlarının  kitabxanaları  da təmsil 
olunmuşdur.  Verilənlər  bazasında  Azərbaycan  rus,  ingilis,  fransız  və  türk  dillərində  yüz  on 
mindən artıq kitab əhatə olunmuşdur ki, bunların da içərisində elmi və tədris ədəbiyyatını, o 
cümlədən ekologiyaya dair ədəbiyytı əks etdirən xeyli biblioqrafik yazı toplanmışdır. 
Respublikamızda  o  cümlədən  ekologiyaya  dair  ədəbiyyatı  əks  etdirən  elektron  biblio-
qrafik  informasiya  resurslarının  yaradılması  sahəsində  digər  əhəmiyyətli  iş  M.F.Axundov 
adına Milli Kitabxanada aparılmışdır. M.F.Axundov adına Milli Kitabxanada bu işə 1999-cu 
ildən  başlanmış  və  2000-ci  ildə  kitabxanada  İnternet  zalı  istifadəyə  verilmişdir.  2001-ci  ildə 
isə kitabxanada tədris müəssisəsi yaradılmış, 2003-cü ildən avtomatlaşdırılmış idarəetmə sis-
teminin tətbiqinə başlanılmışdır. Sistemin proqram təminatı ABŞ-ın VTLS şirkətindən alımış 
―VİRTUA‖ adlı kitabxanalar üçün xüsusi avtomatlaşdırılmış proqramlar paketi  əsasında qu-
rulmuşdur. Sistemdə bibloqrafik məlumat bazalarının elektron kataloqun tərtibi üzrə də xüsusi 
modul  vardır.  Avtomatlaşdırma  işinə  kitabxananın  ən  vacib  sahəsi  olan  elektron  kataloqun 
tərtibindən başlanılmışdır və indi milli ədəbiyyata dair bibloqrafik təsvirlər verilənlər bazasına 
daxil edilir. Milli Kitabxanada kitab fondlarının elektron versiyasının, yəni kitabların mətni-
nin  kompüter  yaddaşına  köçürülməsi  işinə də başlanılmışdır. 2006-cı  ildə informasiya-kom-
munikasiya  texnologiyalarının  kitabxana  işinə  tətbiqi  ilə  əlaqədar  olaraq  Milli  Kitabxanada 
aşağıdakı  yeni şöbələr açılmışdır: «Kitabxana işinin avtomatlaşdırılması və informasiya tex-
nologiyaları»,  «Elektron informasiya xidməti», «Elektron resurslarının  yaradılması», «Kitab-
xana işçilərinin təlim və tədris mərkəzi». Həmçinin elektron kitabxananın yaradılması istiqa-
mətində ədəbiyyatın skayner edilməsi zamanı meydana çıxan çatışmazlıqların aradan qaldırıl-
ması məqsədilə yaradılmış «Mətnlərin redaktəsi» bölməsini göstərmək olar. 
«Kitabxana-biblioqrafiya  prosesinin  avtomatlaşdırılması  və  informasiya  texnologiyala-
rı» şöbəsi kitabxana proseslərinin avtomatlaşdırılması ilə əlaqədar olaraq yaradılmışdır. 2005-
ci  ildə  Milli  Kitabxanada avtomatlaşdırma işinin  ən vacib  sahələrindən olan elektron katalo-
qun  tərtibinə  başlanmışdır.  Hazırda  Milli  Kitabxananın  Avtomatlaşdırılmış  sisteminin  tərkib 
hissəsi  olan  biblioqrafik  verilənlər  bazasında  Ekologiya  dair  bibloqrafik  informasiya  çox 
geniş təmsil olunmuşdur.  
Azərbaycanda avtomatlaşdırılmış kitabxana idarəetmə siistemlərinin və onun tərkibində 
zəngin  biblioqrafik verilənlər  bazasının  yaradılması  sahəndə  ən qabaqcıl mövqe Azərbaycan 
Respublikası Prezidenti İşlər İdarəsinin Kitabxanasına məxsusdur. 2003-ci ilin yanvar ayında 
yaradılmış  bu  kitabxanada  biblioqrafik  verilənlər  bazasının  yaradılmasına  2004-cü  ilindən 
ayından başlamışdır. Bu kitabxanada tətbiq edilən IRBIS-64 Kitabxanaların Avtomatlaşdırma 
Sistemi ali icra hakimiyətinə xidmət edən Kitabxana-informasiya sisteminin tərkib hissəsidir. 
İndiyə kimi verilənlər bazasına Azərbaycan, rus və digər dillərdə olan 200 minə yaxın sənədin 
biblioqrafik yazısı daxil edilmişdir. Verilənlər bazasından həm kitabxanadakı avtomatlaşdırıl-
mış  işçi  yerindən,  həm  də  WEB  kataloq  vasitəsilə  İnternetdən  daxil  olmaqla  istifadə  etmək 
olar. Bu proqram vasitəsilə kitabxana qısa müddətdə 15 adda biblioqrafik informasiya göstəri-

“Kitabxana-İnformasiya Elmləri: tədris və təcrübədə yeni çağırışlar”  
Beynəlxalq elmi konfransının materialları 
 
 
- 272 - 
cisi  (bülleteni),  tammətnli  elektron  və  çap  nəşrləri  hazırlamışdır.  Kitabxana  öz  fonduna  bu 
sahə  üzrə  ən  əhəmiyyətli  ədəbiyyatı  sifariş  edir.  Burada  yaradılmış  biblioqrafik  verilənlər 
bazasında ekoloji problemlərə elmlərə dair sənədlər öz əksini tapmışdır.  
Hazırda respublikanın bir sıra digər kitabxanalarında da avtomatlaşdırılmış sistemlərin 
və  onların  tərkibində  biblioqrafik  verilənkər  bazasınınyaradılması  üzrə  işlər  aparılır.  Lakin 
burada bir məsələyə diqqət yetirmək lazımdır. Kitabxanalarda yaradılan bu avtomatlaşdırılmış 
sistemlərdə  bir  neçə  alt  sistem  (komplektləşdirmə,  oxucuların  qeydiyyatı,  sifarişlərin  qəbulu 
və  s.)  olsa  da  aparıcı  yeri  biblioqrafiyalaşdırma  və  xidmətlə  bağlı  altsistemlər  tutur.  Kitab 
ticarəti,  nəşriyyat  və  elmi  informasiya  müəssisələrinin  avtomatlaşdırılmış  sistemlərində  və 
elektron resurslarında isə biblioqrafik informasiya və proseslərin mövqe və əhəmiyyəti daha 
da  artıqdır.  Bundan  başqa,  bütün  bu  sistemlərdə  biblioqrafik  informasiyanın  işlənməsi, 
saxlanması və verilməsi tez və sadə məsələ deyildir.  
Bütün bu işləri yerinə yetirmək üzün 3 əsas element olmalıdır: 
a)  lazımi  avadanlıq  -  hesablama  maşınları,  kompüter  avadanlığı,  rabitə-şəbəkə  qurğu-
ları, informasiyanı saxlayan avadanlıq və s.; 
b) proqram təminatı; 
c) kadr potensialı. 
Bu elementin hər birinin vacibliyini qeyd etməklə yanaşı, proqram təminatının əhəmiy-
yətini  xüsusi  vurğulamaq  lazımdır.  (Bəzən  sistem  üçün  təşkil  olunan  proqram  təminatının 
dəyəri avadanlığın dəyərindən dəfələrlə artıq olur). Söhbət biblioqrafik proseslərdən getdikdə, 
proqram  təminatı  həlledici  əhəmiyyətə  malikdir.  Çünki  biblioqrafik  informasiyanı  «düzgün» 
tapmaq, ondan istifadəyə imkan yaratmaq üçün mükəmməl proqram təminatı lazımdır. 
Azərbaycanın beynəlxalq aləmə get-gedə daha sıx inteqrasiya olunması, dünyada kitab-
xana işinə, biblioqrafik fəaliyyətə göstərilən diqqətin Azərbaycana da sirayət etməsinə səbəb 
olur. İctimaiyyətin bu sahəyə diqqəti və qayğısı tədricən artır. Bu tendensiya elektron kitab-
xana  və  qeyri-kitabxana  biblioqrafik  ehtiyatlarının  verilənlər  bazasının  yaranmasına  münbit 
şərait yaradır. Məhz bu diqqətin nəticəsində yuxarıda adını çəkdiyimiz kitabxana və təşkilat-
larla  yanaşı bir sıra digər kitabxanalar da biblioqrafik verilənlər bazasının yaradılması sahə-
sində  işlərə  başlamışlar.  Məsələn,  Naxçıvan  Dövlət  Universitetində,  Qafqaz  Universitetində, 
Xəzər Universitetində, Gəncə Dövlət Pedaqoji Universitetində bir sıra digər təhsil ocaqlarında 
avtomatlaşdırılmış  kitabxana  idarəetmə  sistemlərinin  tətbiqi,  elektron  kataloqlarının  yaradıl-
ması  və  inkişafı  prosesi  gedir.  Bundan  başqa,  bu  işə  bir  sıra  qeyri-kitabxana  müəssisəsi  də 
qoşulmuşdur.  Məsələn,  bir  sıra  nəşriyyatlar,  o  cümlədən,  Azərbaycan  Ensiklopediyası  və 
«Qanun»  nəşriyyatları  öz  İnternet  səhifələrində  biblioqrafik  siyahılar  yerləşdirlər.  Bütün  bu 
biblioqrafik  resursların  tərkibində  az  və  ya  çox  dərəcədə  Ekologiya  üzrə  kitablar  və  digər 
sənədlər barədə məlumat öz əksini tapır. 
Lakin görülən işlərin əhəmiyyətini vurğulamaqla yanaşı, onu da qeyd etmək lazımdır ki, 
Azərbaycanın  iqtisadi,  elmi, texnoloji  inkişafı  üçün Ekologiyanın  böyük  əhəmiyyəti olsa da, 
bu sahədə mövcud elektron biblioqrafik resurslar, biblioqrafik verilənlər bazaları öz həcm və 
keyfiyyətinə görə bu sahədə müasir tələblərə tam cavab vermir. Fikrimizcə, respublikamızda 
bu  sahə  üzrə  koorporativ  bir  layihənin  yaradılmasına  və  həyata  keçirilməsinə  böyük  ehtiyac 
var.  Bu  deyilənləri  yekunlaşdıraraq  belə  nəticəyə  gəlmək  mümkündür  ki,  Azərbaycanda 

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti 
Azərbaycan Milli Kitabxanası 
 
 
- 273 – 
 
tərkibində  Ekologiya  üzrə  kitablar  və  digər  sənədlər  barədə  məlumatları  özundə  əks  etdirən 
elektron  biblioqrafik  ehityatların,  biblioqrafik  verilənlər  bazasının  yaranması  işi  30  illik  bir 
tarixə  malikdir.  Bu  sahədə  80-ci  illərin  sonlarında  durğunluq  başlasa  da,  son  bir  neçə  il 
ərzində  bu  sahədə  artan  ictimai  diqqət  nəticəsində  müəyyən  müsbət  dəyişikliklər  və  irəlilə-
yişlər baş verməkdədir. 
Gedən  proseslərin  təhlili  və  proqnozlaşdırılması  belə  bir  fikir  söyləməyə  əsas  verir  ki, 
yaxın  gələcəkdə  respublikamızda  Ekologiya  üzrə  biblioqrafik  verilənlər  bazasının  daha  da 
sürətlə inkişaf etməsi, elektron informasiya resurslarının, daha da inkişaf edəcəyi, cəmiyyətin 
bu sahə üzrə informasiya tələbatının daha dolğun ödəniləcəyi şübhəsizdir.