Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti Tarix və Coğrafiya Fakültəsi Orta Əsrlər Tarixi

Feodal quruluşunun formalaşması

Vikin yürüşlərinin keçilməsi ilə nəsli tayfa əyanlarının əvvəlki sərvətlər mənbələri tükəndi, onların ictimai nüfuzu zeiflədi. Torpa yeni ictimai ünsürlərin ilk əvəl qulluqçu əyanların əlində cəmləşməyə başladı. Həm ali ruhanilər, hım də keçmiş nəsli tayfa əyanlarının bir hissəsi formalaşmada olan feodallar sinfinin tərkibinə daxil oldular. Azad əhali içərisində seçilib, ayrilmış güclü adamlar və qüdrətli bontlar da hemçinin öz əllərində böyuk torpaq mulkleri cemleşdirdilər. XII və XIII əsrlərdə Norveç və Danimarka kəndlilərinin xeyli hissəsi torpaq mülkiyyətlərindən iri torpa sahiblərinin mülklərində yaşayan torpaq istifadəçilərinə çevrildilər. Isveçdə bu proses nisbətən ləng gedirdi.

Feodal münasibətlərinin inkişafınada kral hakimiyyəti mühum rol onayırdı. Krallar ən iri torpaq sahibləri idilər. Onlar əyanların torpalarına yiyələnmiş, icma otlaqları, meşələrə ali mülkiyyət hüuqunu ələ keçirmişdilər. Bunu nəticəsində meşələrdən

təmizlənmiş torpaqlarda və xam yerlərdə təsərrüfatları olan bir çoxx kəndlilər kralın torpaq istifadəşilərinə çevrilirdilər. Kral əhalinin məcbur edirdi ki, ölkəyə səfərlər zamanı onu və mahiyyətlərini – saxlasınlar. Zaman keçdikcə bu töycülər müntəzəm vergiyə çevrilirdi. Həmin vergi adətən məhsulla ödənilirdi. Lakin Skandinaviya ölkələrində len, formal xarakter daşıyırdı. Hərçənd çox halda faktiki olaraq, irsi mülk idi. XIII əsrdən başlayara Danimarka və İsveçdə ucaldılan qəsrlər feodalların mülkiyyəti deyildi, onlar həmin əsrlərdə kral canişinləri kimi yaşayırdlar. Feodallar bu qəsrləri qorumalı, mahalda qayda – qanunu gözləməli və əhalidən vergi yığmalı idilər.

Asılı feoadal kəndliləri sinifinin təşəkülu prosesi də özünəməxsus şəkildə gedirdi. Bond adətən təkcə əkinçi deyil eyni zamanda həmdə maldar, balıqçı ovçu və çox vaxt əlahiddə xutorda yaşayır, burada müstəqil təsərrüfatçılıq edirdi. Əkinçiliyin zəif inkişaf etdiyi və heç inkişaf etmədiyi yerlərdə, bond müəyyən əkin yeri sahəsi ilə, əslində, az bağlı idi, və ya heç bağlı deyildi. Skandinaviya kəndliləri feodalların təzyiqinə inadlı müavimət göstərirdilər. Bondlar silaha malik idilər. Beləki kralın çağırışı ilə qoşuna gəlməyə borclu idilər. Onlar öz vəsaitləri ilə gəmilər quraşdırır və onları təhciz edirdilər. Kəndlilərin hərbi işdə əhəmiyyəti böyük oldöğu üçün kral onlarla hesablaşmağa məcbur idi.Ictimai təbəqələşmə dərinləşdikcə hərbi xidmət kəndlilər üçün getdikcə çətinləşirdi. Feodal didişmələri müharibələr və yığma qoşunda iştirak kəndlilərin müflisləşməsinə çox səbəb oldu. Krala hərbi xxidmətdən və getdikcə artan vergilərdən yaxa urtarmağa çalışan bir çox kəndlilər öz mülkiyyətləri ilə birlikdə öz torpaq sahiblərinin hakimiyyəti altına düşdülər.

Bondların xeyli dərəcədə şəxsi azadlıq ünsürləri saxladıqları bir şəraitdə feodalların torpaq üzərində xususiyyətçilik hüquqi üçün təminat torpaq istifadəçilərinin pay torpağına olaan hüququ təminatdan məhrum edilməsindən ibarət idi. Buna görədə torpaq istifadəçisi istifadəsində olan torpaqdan adətən uzun müddət və hətta ömürlük istifadə etsədə onun torpağa

möhkəm surətdə sahib olmaq huququ təsbit olunmamışdı. Bununla bele, o dövrdə Skandinaviya ölkələrində torpaq üzərində mülkiyyət hüquqi saxlanmış və ancaq dövlətə vergi verməyə borclu olan böyük kəndli təbəqəsi hələdə qalmaqda idi.