Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Fəlsəfə Ġnstitutu “Müasir fəlsəfə problemləri” Ģöbəsi
Yüklə 6,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mahrux Abbas
- Qərbdə və keçmiĢ Sovetlər Birliyində qadının öyrənilməsi
- (5, s.531).
- Bir daha metodologiya haqda
|
Ədəbiyyat: 1. История философии: Энциклопедия. - Мн.: Интерпрессервис; Книжный 745
Дом. 2002. 2. Гегель Г.В.Ф. Энциклопедия философских наук: В 3 т. - М., 1974-1977. 3. Azərbaycan fəlsəfəsi tarixi. Bakı, 1994.
Hazırda Azərbaycanda elmi, siyasi çevrələrdə ―qadın‖ deyəndə, ağla gələn ilk söz ―gender‖ olur. Gender tədqiqatlarının ölkədə inkişafı isə ilk növbədə beynəlxalq təşkilatların fəaliyyəti ilə bağlıdır. Qadının yeni kontekstdə öyrənilməsi də məhz bu anlayışla bağlıdır. Azərbaycanda qadın, cinslərarası münasibətlərin öyrənilməsi ötən əsrin 90-cı illərinin sonlarından etibarən qərb feminist nəzəriyyələrindən istifadə etməklə həyata keçirilməyə başlanır. Amma başqa reallıq, sosial-mədəni kontekst bunun nə dərəcədə düzgün olması məsələsini qabardır. Bu səbəbdən feminist diskursda konkret cəmiyyət və stratlarda gender münasibətlərinin empirik təhlili ilə bağlı məzmun bloku ilə geniş anlamda tədqiqat metodologiyasını ayırmaq lazımdır. Konkret empirik tədqiqatların nəticələri, sözsüz ki, fərqlənəcək. Məsələn, cinslər ailədaxili etnik, dini, mədəni və başqa əlamətlərə görə fərqlənəcək. Mədəniyyətlə şərtlənmiş xüsusiyyətləri bir xalqdan başqası üzərinə köçürmənin doğru olmayacağı əvvəlcədən bəllidir. Metodologiyadan geniş planda, yəni epistemologiya, mövzunun seçilməsi və formalaşdırılması və tədqiqatın metodik təminatı sahəsində qərb nəzəriyyələrindən faydalanmaq olar. Qərbdə və keçmiĢ Sovetlər Birliyində qadının öyrənilməsi Gender münasibətlərinin öyrənilməsində bilik sosiologiyası yanaşmasından istifadə olunur. «Bilik sosiologiyasının əsas tezisinə görə, təfəkkür növləri mövcuddur ki, sosial kökləri üzə çıxarılmadan adekvat anlaşıla bilməz... Biliyin sosiologiyası təfəkkürü, onun tarixi və sosial situasiya ilə konkret bağlılığını başa düşməyə çalışır» (1). Bu tezisi qadının öyrənilməsinə tətbiq etsək, tədqiqatın ontoloji, siyasi, qnoseoloji və koqnitiv faktorlarını ayırd etməli olarıq. Ontoloji faktorlara gündəlik praktika çərçivəsində cinslərarası və cinsdaxili münasıbətlərin gender kontraktları kimi razılaşması aiddir. Siyasi faktorlara gender münasibətlərini problem olaraq ələ alan qadın hərəkatı təcrübısini, qnoseoloji faktorlara isə gender mövzusunun təhlilində istifadə olunan dərketmə alətlərini aid edirik. Koqnitiv faktorlar qadın hərəkatında iştirak
746
ilə bağlı gender münasibətlərinin refleksiyası və bilikləri nəzərdə tutur. Bu faktorların Qərb kontekstində işləməsi 1970-ci illərdın başlayaraq qadın və gender tədqiqatlarının institutlaşması formasında cərəyan edib. Tədqiqatlar ikinci dalğa qadın hərəkatının koqnitiv praktikası olaraq inkişaf edib. Makrososial nəzəriyyənin gender mövzusuna adaptasiyası əsasında 3 tədqiqat istiqaməti formalaşıb: 1). Liberal feminizm- cinsi rollar yanaşması, 2). Radikal feminizm- təkcə qadınların araşdırılması, 3). Konstruktivizm- gender tədqiqatları. Bu yanaşmalar bir-birilərini inkar və əvəz edərək bu günədək yanaşı mövcuddurlar. Liberal feminizmin irəli sürdüyü cins-rol (sex-role theory) yanaşması pablik sferada kişi və qadınların bərabərliyi məsələsini ön plana çıxarır. Ontoloji planda qadın hərəkatının liberal qanadı Qərb cəmiyyətində dominant ―evdar qadın‖ gender kontraktını diqqət mərkəzinə gətirdi. Qadına evdar qadın rolu verən gender kontraktı qadının belə bir vəziyyətini ön görür ki, onun iqtisadi müstəqilliyi, müstəqil mövcudluq mənbəyi yoxdu, o, ailədə ana və arvad rolu oynayır. Bu cür gender konvensiyası tək və uşaqsız qadınları istisna və deviant qrup durumuna salır. Bu yanaşmada orta sinfə aid ərli ağ qadının təcrübəsi başqa kateqoriya qadınların üzərinə köçürülmüş olur. Bu gender ontologiyası müxtəlif cür yozulub. Ən populyar yozumlardan biri S. de Bovuarın ―İkinci cins‖ kitabında irəli sürdüyü cinsi fərqlərin ekzistiensialist şərhidi və ―qadın doğulmurlar, qadına çevrilirlər‖ şüarıyla ifadə olunur. Amma sosioloji nəzəriyyədə əsas mövqe struktur funksionalizmə aid idi. Bu istiqamətin klassiki T. Parsons ötən əsrin 40-50- ci illərində amerikan cəmiyyətində evdar qadın statusunu ailə misalında cinsi rolların bölünməsi konsepsiyası şəklində ifadə etdi. Bu nəzəriyyəyə görə, qadın sosial sistemdə ekspressiv, kişi instrumental rol oynayır. Ekspressiv rol ailədə balansı saxlamaq üçündür. Bu, evdar qadındır. İnstrumental rol ailə və başqa sosial sistemlər arasında nizamlayıcı funksiyanı yerinə yetirən təminatçı roludu. Ötən əsrin 60-cı illərindən meydana çıxan ali təhsilli, tək qadınlar bu gender kontraktı ilə razılaşmır, siyasət və iqtisadiyyat sahəsində bərabərhüquqluluq tələb edirlər. Liberal feminizmin epistemoloji bazası qadınlar haqda yeni, ―obyektiv‖ biliyə yönəlmə oldu. Qadını ―görünən‖ etmək onu idrakın həm subyekti, həm obyektinə çevirməkdir. Bu metodologiya ―qadının əlavə edilməsi‖- adding women adlanır. Qadını idrak subyekti olaraq əlavə etmək qadını elmi cəmiyyətin faktik iştirakçısına çevirməkdir. Obyekt kimi əlavə etmək qadın təcrübəsini öyrənməkdir. Liberal feminizm bu ikili strategiyanı həyata keçirmək üçün müxtəlif statuslu mövqelərdə kvota tətbiqi, eləcə də qadın tarixi, qadın ədəbiyyatı və qadın əməyini öyrənməyi təklif edir. Liberal feministlərin təcrübəsi qadını sosial biliyin cisminə daxil etmənin
747
bir neçə yolunu nümayiş etdirir. Birinci üsul ―fiziki‖ hesab oluna bilər. Xüsusi imkan, güzəştlər tətbiq etməklə, məsələn, kvota sisteminin tətbiqi ilə müxtəlif sahələrdə qadın təmsilçilərin sayını artırmaq olar. Amma bu yanaşmayla epistemoloji situasiyanı dəyişmək olmur. ―Əlavə olunan‖ qadınlar əsas sosioloji nəzəriyyənin, mövcud diskursun dilində danışmağa başlayırlar. Problemin bu nöqtəsinə deyinən S. Hardinq və D. Smit yazırlar: ―Əlavə olunmuş qadınlar magistral metodologiyanın təsəvvürlərini mənimsəyərək abstrakt, ehtirassız-hissiz, kontekstdənkənar, bədənsiz- cismsiz düşünən Homo-nu idrak subyekti hesab edirlər. Onlar bu təsəvvürləri öz tədqiqatçı rolları olaraq mənimsəyərək öz şəxsi təcrübələrini istisna edirlər. Yeni bilik əldə olunsa da, kartezian idrak sistemində formalaşmış epistemoloji münasibətlərin əsasları olduğu kimi qalır‖(2, s.29-
Qadınları əlavə etmə strategiyasının ikinci variantı bəzi ənənəvi tədqiqat sahələrinə cəmiyyətin inkişafında xidmətləri olan qadınların ―qadınlar ədəbiyyatda‖, ―qadınlar tarixdə‖, ―qadınlar siyasətdə‖, ―ictimai-rəy lideri qadınlar‖ rubrikaları adı altında qadın mövzuları formalaşdırmaqdır. Amma qadın mövzularını sosial tədqiqatlara daxil etmək sosial biliyin mövcud nizamını dəyişə bilməz. Qadının idrak obyekti kimi daxil edilməsi cəmiyyətdə bərkimiş gender praktikalarını qoruyub saxlayır. Öyrənilən qadınların ikincili statusları patriarxal nizam tərəfindən təkrar istehsal olunur.
Qadınları dominant diskursa daxil etmənin üçüncü yolu bəzi spesifik qadın təcrübələrinin öyrənilməsidir. Bunlar zorakılığa uğramış, ev-eşiyindən didərgin salınmış qadınların təcrübələri ola bilər. Radikal feminizmin məhsulu sayılan women studies əmindir ki, cinslər arasındakı patriarxal münasibətləri hüquqi tədbirlərlə dağıtmaq mümkün deyil. Patriarxatın gerçək əsasları özəl, intim sferalardadır və onlar refleksiya sahəsinə gətirilmədikcə qadın istismar obyekti olaraq qalacaq. Seksuallıq və reproduktiv funksiya kapitalist istehsal münasibətləri ilə yanaşı qadını istismarın əsasında durur. Radikal feministlər elmə qadını ―əlavə etməy‖i yetərsiz yox, təhqiramiz sayır. Qnoseologiyada radikal feminizmin əsas tezisi mövqe yanaşması-
həqiqətləri yalnız birbaşa qadın təcrübəsi ilə bağlı adamlar, yəni hərəkat iştirakçısı olmuş şəxslər əldə edə bilər. Mövqe yanaşması ümumi mövqedə dayanmaq anlamındadır. Mövqe yanaşması çərçivəsində iddia olunur ki, qadın ―münasibətlər‖ kateqoriyası çərçivəsində düşünür, onun yanaşması hissidir, konkretdir. Feministlər qadın psixologiyası araşdırmaçısı Kerol Gilliqanın ardınca
748
abstrakt maskulinliyi – abtract masculinity- münasibətlərə yönəli femininlik- relational feminity- yə qaqrşı qoyurlar. Qadınların tədqiqat predmetinə elə təcrübə və praktikalar gətirilir ki, onlar elmdə kişi maraq sahəsinə aid deyillər- əzablar, emosiyalar, seksuallıq. Sosial tədqiqatlarda özəl sfera və gündəlik təcrübə təhlil predmetinə çevrilir. Qadın təcrübəsi hiss edən və həssas praktikaya aid edilir. Maskulin rasionallaşdırma qadınların uşaqlarla təcrübəsini anlamaq iqtidrında deyil. Bununçun tədqiqat sferasına qayğı münasibətlərinin emosional təcrübəsini daxil etmək lazımdır. Mövqe yanaşması qadının müəyyən növ idrak subyekti kimi təyinini ön görür.
tapır. Bu yanaşma genderi- cinsi əlamətə görə bərabərsizlik münasibətlərini sosial konstruksiya hesab edir. Bu yanaşma gender mədəniyyətinin kontekstual şərtlənməsini bu mədəniyyələ bağlı elmi və gündəlik biliklərlə əlaqələndirir. Bu yanaşma tədqiqatçının biliyin ―sosial konstruktoru‖ roluna diqqət çəkərək hər bir halda cinslə bağlı biliyin subyektivliyinə, obyektiv olmamasına, yəni dəyişməz, həqiqi biliyin mümkünsüzlüyünə vurğu yapır. Inam simvolu qadınlıq və kişiliyin çoxcalığı və bunlar arasında münasibətdir. Qərbdə qadının öyrənilməsində tədqiqatlar irəlilədikcə yeni gerçəklər ortaya çıxdı. Bu, ilk növbədə bütün qadınlar üçün ortaq qadın təcrübəsi fikrindən imtinaydı. Bu təcrübə din, irq, milli, yaş, sosial zümrələrdən asılı olaraq dəyişə bilən hesab olundu. Yəni müxtəlif ölkələrdə gender kontraktları fərqlənə bilər. Hər ölkənin öz dominant maskulinlik və femininlik anlayışına uyğun gender kontraktı olur. Göründüyü kimi gender tədqiqatlarının qnoseologiyası konstruktivizm üzərində qərarlaşır. Yəni sosial quraşdırılmış dünyada ―qadınınkı‖ iddia edildiyi kimi təbii və dəyişməz deyil. Ötən əsrin 80-ci illərindən sosial-konstruktivist və poststrukturalist yanaşmanın inkişafı ilə gender tədqiqatlarının institutlaşması baş verir. Diqqət mərkəzinə gender bərabərsizliyini doğuran və təkrar istehsal edən mexanizmlər keçir. Postmodernist feminist epistemologiya qadının öyrənilməsində alternativ epistemologiya sayıla bilər. Bu epistemologiya nəzəriyyədən asılı olmayaraq mövcud olan neytral ―faktlar‖ın mümkünlüyünü inkar edir. Əldə olunan bilik dərk edənin dəyər və maraqlarından qaynaqlanır. İstənilən bilik, o cümlədən, sosioloji bilik hakimiyyətin mədəni formada istehsalı deməkdir. Bu səbəbdən obyektiv biliyə iddia hər bir halda əsassızdır. Məsələn, Cudit Batlerə görə, idrak subyekti eyni zamanda fəaliyyət subyektidir, ―Subyekt hakimiyyətlə köklənib...və bu cür subyekt heç vaxt tam köklənmiş olmayacaq, amma onun təsirinə məruz qalacaq və bu 749
münasibətlər təkrar-təkrar yenidən istehsal olunacaq‖(3, s.99). İdrakın strukturu olan diskurs təyin edir ki, hansı ideyalar ifadə oluna bilər, hansılar təkzib olunar və ya tabulaşdırılar. ―Doğruluq, həqiqət rejimi‖ni təhlil obyektini müəyyənləşdirməklə diskurs qərarlaşdırır. Yəni həmin düşünüləcək məsələlər, həm də idrak alətləri məcmusu diskursa tabedir. Burdan görünür ki, diskursun doğru olmağa izin verdiyi şey doğru ola bilər. Dərk olunan və dərk edən arasında münasibətlərin bu cür müzakirə məntiqi obyektiv bilik əldə etmənin epistemoloji əsaslarını dağıdır. Postmodernist epistemologiya bilik və hakimiyyətin ayrılmazlığının tanınmasından çıxış edir. Tək obyekti öyrənən subyekt yox, ―öyrənən idrak‖ özü də quraşdırılıb. Bilik həqiqi hesab olunan kimi o, hakimiyyətin imperativinə və ya ―istifadə qaydası‖na çevrilir. Biliyin həqiqiliyini inkar feminist biliyin başqa bilikdən ―yaxşı‖ və ya ―doğru‖ olmasını da istisna etməkdir. Yəni feminist bilik sadəcə alternativ baxış verə bilər, şübhə altına ala bilər, sorğulaya, çağırış edə bilər. Gender nizamı kateqoriyalarını dekonstruksiya feminist tədqiqatın əsas məsələsinə çevrilir. Cudit Batler, Lüsi İraqare, Elen Siksu, Yuliya Kristeva kimi müəlliflər bu mövqedə dururlar. Digər tərəfdən, feminist müəlliflər yeni siyasi hərəkat üçün əsas axtarırlar. Çünki ―Subyektin bu cür Fuko tənqidini gerçəklətmə subyektdən imtina və ya onun ölümünü iddia etmək deyil, subyektin müəyyən növlərini siyasi azğınlığın ifadəçiləri saymaqdır‖( 4, s.99), deməkdir. KeçmiĢ Sovetlər Birliyi və Azərbaycanda qadınin öyrənilməsi Qərbdən fərqli sosiomədəni kontekst ontoloji, siyasi, qnoseoloji və koqnitiv fərqlər deməkdir. Ontoloji planda keçmiş birliyin gender sistemi ―həll olunmuş qadın məsələsi‖, ―işləyən ana‖ kontraktlarına dayanırdı. Birliyə daxil respublikaların milli-mədəni özəllikləri də özünü büruzə verir. Məsələn, Rusiyaya münasibətdə işlənən ―baş tutmayan maskulinlik‖- failed masculinity Azərbaycana münasibətdə doğru deyil. Azərbaycanda patriarxal münasibətlər daha möhkəmdir, maskulinlik əvvəlki ağırlığını itirsə də, dominant mövqeyini qoruyub saxlayır. Keçmiş Sovetlər Birliyində qadın məsələsi marksist nəzəriyyə əsasında qoyulub, həll edilməyə çalışılıb. Məsələnin qoyuluşu da, həlli yolları, mexanizmləri də dövlətə aiddi. Təbii ki, dövlətin qadın siyasətini reallaşdıranlarsa kişilərdi. Tədqiqatçılar keçmiş SSRI-də qadın siyasətinin həyata keçirilməsində 3 dövrü fərqləndirirlər. 1917-ci ildən başlayaraq 30-cu illərədək davam edən birinci dövr qadın emansipasiyası prosesinin başlanğıcı, formalaşması və inkişaf dövrüdür. Məhz bu dövrdə cinslərin bərabərliyi tək formal olaraq sənədlər, qanunlar sahəsində əksini tapmır. Qadınlar həyatda hüquq bərabərliyinin gerçəkləşdirmə imkanı tapır. Seçici, təhsil hüququ verilir, analıq
750
dəstəklənir. Qadın bölmələri, qadın şuraları, qadın qurultay və konfranslarının çağırılması ictimai şüurda gender bərabərliyi anlayışını yaratdı. 30-cu illərin əvvəllərindən qadınların kütləvi cəlb olunduqları hərəkat dağılsa da, emansipasiya prosesi ardıcıl olaraq davam etdi. Sovet cəmiyyət və dövlət həyatına qadının qatılımı genişləndi. Istehsalatda, partiya təşkilatlarında və idarəetmədə təmsil olunan qadınların sayı davamlı şəkildə artdı. Qadınların təhsil səviyyəsi və ictimai fəallığı yüksəldi, qadın- ana və qadın-işçinin sağlamlığını qoruma sistemi formalaşdı. Sovet dövlətinin qadın siyasətinin ikinci dövrü XX əsrin 30-40-cı illərini əhatə edir. Ikinci dünya müharibəsi illərinə təsadüf edən bu dövr bütövlükdə ölkə təsərrüfatının dağılması vaxtı kimi xarakterizə edilə bilər. Cinslərin bərabərliyi məsələsi maksimal formallaşdırılaraq vəzifə və öhdəlik sahəsində reallaşdırıldı. Hətta qadın sağlığına zərərli deyə qadağan olunmuş əmək növlərinə qadınlar təzədən cəlb olundu. Qadın siyasətinin üçüncü dövrü soyuq müharibə illərinə təsadüf edir. Qadın emansipasiyası ideyasının ən son həddə formallaşması bu mərhələyə aiddir. Təbliğat aparatı cinslərin tam bərabərliyinin qərarlaşmasını iddia etsə də, dövlət idarəetməsi və ictimai rəy bu iddianın uydurma olmasının fərqindəydi. Əslində bu dövrdə qadın məsələsinə istinad beynəlxalq ictimaiyyətə ideoloji təsir vasitəsinə çevrilir. Bu yolla inkişaf etməkdə olan ölkələr və sosialist düşərgəsi ölkələri sovet dövlətinin müsbət obrazının cazibəsinə gətirilir. Bu üçüncü dövr analıq və uşaqların dəstəklənməsi dövrü olaraq da tarixə düşüb. Sovetlər Birliyində cinslərə, qadın məsələsinə yönəli həyata keçirilən tədbirlər, xüsusən, qadın siyasətinin birinci dövrü məsələnin dominant diskursa tabe tutulmasına ən yaxşı nümunədir. Yeni qurulmuş dövlətin ideoloji sistemi sosial-iqtisadi islahatları dəstəkləmək istiqamətində fəaliyyət göstərirdi. Dünyada ilk dəfə 1920-ci ildə Rusiyada abort qanunla leqallaşdırılır. Həmin il boşanmalar da qanunla leqallaşdırılır. Yeni dövlətə idelloji baxımdan asan idarə olunan gənclər lazımdı. Bu məqsədlə nikahdankənar doğumlar təbliğ olunurdu. 1923-cü ildə SSRI-də doğulan uşaqların 50%-i nikahxarici olmuşdu. «Qadın uşaq dünyaya gətirən bir maşın kimi sənayeləşmə və kollektivləşmə prosesinə işçi resursunu təmin etməli, öz fiziki qüvvəsini ucuz işçi qüvvəsi kimi dövlətin iqtisadi həyatına sərf etməli idi. Yeni sistem «qadın azadlığı» ideyası altında qadını ailənin və kişinin istismarından xilas edib, dövlətin istismar alətinə çevirirdi(5, s.531). Dövlətin cinsi, ailə siyasəti etnik, mədəni, dini özəllikləri nəzərə almadan yeni diskursun tələblərinə uyğun formalaşırdı. Xalq Komissarlarının 1Yanvar 1918-ci il qərarı ilə17-30 yaşarası bütün (5 uşaq anaları istisna
751
olmaqla) zəhmətkrşlərin intim istifadəsinə verilirdi. 1920-ci ildə yaradılmış «azad sevgi» büroları müraciət edən kişiləri qadınla təmin edirdilər. 1925-ci ildə Moskvada səslənən «Həyaya son!», «Ailəyə son!», «Nikaha son!» şüarları yerlərə, Azərbaycana da gəlib çıxmışdı. Avtobusun üstündə uzanmış çılpaq qadın o illər seksual siyasətinin rəmzi olaraq bu gün də xatırlanmaqdadır. Bənzəri seksual inqilab dünyanın heç bir ölkəsində yaşanmamışdı. Stalinin hakimiyyətə gəlməsi ilə dövlətin qadın, ailə, uşaq siyasəti də dəyişir. Qərbdə qadın emansipasiyası və keçmiş Sovetlər Birliyində qadın məsələsinin araşdırılması əsasında bəzi nəticələr çıxarmaq olar:
Çar Rusiyası və onun mənəvi varisi eks Sovetlər Birliyində qoyulan «qadın məsələsi» daha kompleks xarakterlidir. Ölkənin sosial, siyasi, iqtisadi problemlərinin kompleks həllinə yönəlidir; Qərbdə meydana çıxan qadın emansipasiyası ideyası, onun birinci, ikinci dalğa feminist hərəkatda reallaşması daha dar, əsasən siyasi tələblərlə (ilk növbədə seçki hüququ) müşayiət olunan yanaşmadır;
Feminist hərəkatın ideoloqları qadınlardır (marksist, sosialist feministlər ümumi hərəkatın hissələri kimi istisnadırlar );
Qadın məsələsinin qoyuluşu, adding siyasətinə uyğun kvota sisteminin tətbiqilə yaranan qadın fəallar, məsələn, parlamentdə qadın fraksiyalarının fəallığı formal xarakterlidir, onlar hakim ideologiya, siyasi kursun qeyd- şərtsiz təbliğçiləridirlər; Qərbdə «öz alın təri» ilə mövqe əldə edən qadınlar fəaliyyətlərində hərəkat, qrup
maraqlarını şəxsi
maraqlardan üstün
tutmaq məcburiyyətindədirlər; Adding, kvota sisteminin tətbiqi ilə meydana çıxan qadın-liderlər qadın maraqlarına biganədirlər, öz aralarında qadın dayanışması nümayiş etdirə bilmirlər; Sovet emansipasiya siyasətinin paternalist yönümü aşkardır- bu siyasətin «yuxarı»-dan gerçəkləşməsi qadını sadəcə bu siyasətin obyektinə çevirdi. Qadın emansipasiya siyasətinin subyekti ola bilmədi; Sovetlər birliyinin qadınlara yönəli siyasətinin ikili xarakteri bir tərəfdən, qadınların bərabər imkan və bərabər hüquq əldə etməsinə yönəli sosial siyasət, diğər tərəfdən, bütün bu siyasətin epizodik xarakterində idi. Həyata keçirilən miqyaslı tədbirlərə rəğmən qadına ənənəvi münasibət dəyişməmiş qalmışdı. Retrospektiv yanaşmada sovet dövlətinin qadın siyasətini qiymətləndirsək, konstitusiya prinsipi, qanun bazasına rəğmən keçmiş SSRI-də faktik cinsi bərabərlik olmayıb. Bunun bir səbəbi də 752
qanunvericilikdə əksini tapmış
müddəaların ictimai
rəylə dəstəklənməməsidir. Bir daha metodologiya haqda Yəqin ki, humanitar elmlərin təbiət, texniki, dəqiq elmlərdən əsas fərqlərindən biri də anlayışların, metodologiyanın qeyri-müəyyənliyidir. Fəlsəfəni birmənalı humanitar sahəyə aid etmək doğru olmasa da, bu sahədə işin metodoloji çətinlikləri əslində yaxşı məlumdur. Qadın refleksiyası, onun fəlsəfə tarixində araşdırılmasını çətinləşdirən başlıca məsələlərdən biri metodoloji, konseptual bazayla bağlı çətinliklərdir. Hərçənd patriarxal düşüncə qadının özünün düşüncə qabiliyyətini şübhə altına alır. Bəri başdan deyək ki, qadın düşüncəsinə münasibətdə ən başlıca əks-arqumentlərdən biri qadının məntiqli düşünə bilməməsi iddiasıdır. Bütün fəlsəfə tarixini mizoginiya tarixi olaraq görən feministlər fəlsəfə klassiklərini müzakirə obyektinə çevirməklə bunun əksini sübut etməyə çalışmışlar. Xüsusən, müxtəlif elm, incəsənət sahələrinə münasibətdə ―dahi qadın yoxdur‖ fikri feministlər arasında ən çox rezonans doğuran məsələlərdəndir. Feminist fikir bu məsələnin qoyuluşunda əslində 3 mərhələ adlamış sayıla bilər. İlkin etiraz qadın və kişilərin həyat şəraiti, konkret olaraq qadının cəmiyyətdəki sosial, siyasi statusunu nəzərə almaqla sadəcə özünüifadə imkanı olmaması yönündəki spekulyasiyalarla bağlıdır. Qadın cəmiyyətdə qul, kölə durumundaydı, onun təhsil, hər hansı qabiliyyətini inkişaf etdirəcək ixtisas təhsili almaq imkanı yox idi. Amma filosofların qadın düşüncəsi ünvanına səsləndirdikləri etimadsız fikirlər yanında azad (məhz ailə, məişət öhdəliklərindən azad qadın) qadın fenomeni də görünməkdədir. Yunan heteraları, yapon geyşaları, saraylarda xüsusi məqsədlə yetişdirilən qızların ədəbiyyat, sənət və hətta elm sahəsində sərbəst mühakimə yürüdüb kişi alim, sənətkarlar üçün ilham pərisi olmaları yaxşı məlumdur. Problemin qoyuluşuna yanaşmada ikinci mərhələ tarixdə iz qoymuş qadınların axtarışı ilə bağlıdır. Bu məsələ ədəbiyyat, elm, incəsənət sahəsində unudulmuş qadın-müəlliflərin axtarışı formasında ifadə olunub. Bu sahədə görülən işlərlə Qərbdə, eləcə də bəzi Şərq ölkələrində tarixin yadda saxlamadığı qadın-müəlliflər aşkar edilərək ümumi tarixə qazandırıldı. Amma bu məsələyə münasibətdə əsl dönüş nöqtəsi ―dahilik‖ anlayışının özünün yenidən mənalandırılmasıyla bağlıdır. Yüklə 6,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|