UCA QƏDİR-QİYMƏTLİ XAQANIN ÜRƏKAÇAN RADKAN
SƏHRASINDA ŞİKARA ÇIXMASININ ZİKRİ
Zərəfnişan məiyyətin gəlib çatdığı Radkanda hümayun
şahda şikar nişatına başlamaq meyli baş qaldırdı. Qəmərğə*, yəni
şikarcərgə hazırlandı, müzəffər əsgərlər fərmana əməl edərək, bir
neçə gün ərzində ov heyvanlarını artıq müəyyən bir yerə
cəmləşdirmişdilər. Cərgə dairəsi qapanan vaxt, bu cərgəyə o qədər
heyvan yığılmışdı ki, qorxu (vəhm) mühasibi onların sayını
hesablamaqda aciz qaldığını etiraf edirdi. Cərgə meydanının hələ bir
fərsəx
636
sahəni əhatə etdiyi vaxt əlahəzrət meydana girdi və onun
nəzəri bir neçə çöl eşşəyinə (xərgur) sataşdı. O, hər addımı fələyin
sürətindən iti olan külək sürətli atını həmin nişat artıran meydanda
çövlana gətirərək cilovu o gurxərlərə
637
tərəf çevirdi, onları bir qədər
qovduqdan sonra ox və qılınc ilə hamısını yaralayıb yerə yıxdı.
Döyüş meydanının get-gedə genişləndiyi sübh çağından axşama
qədər şah at sürməkdə və ov ovlamaqda oldu. İzzət büsatının cəmisi
iki-üç yaxın adamı şahın yanında şikara çıxmışdısa da, onlara ov
ovlamaq icazəsi verilməmişdi. O həzrət bəhrami
638
kamanı hər dəfə
işə saldıqca cilovdarlar iti qanadlı qartallar kimi ona dəstə-dəstə iti
oxlar gətirirdilər. Qanadlarını geniş açmış o həzrətin çəkdiyi yayın
636
6 km.
637
Müəllif bu dəfə "xərgur" əvəzinə "gurxər" yazır - Ş.F.
638
Bəhram Gurun kamanına işarədir.
956
səsindən ahular və başqa heyvanlar çaxnaşmaya düşürdülər.
Əlahəzrətin ovladığı hər bir heyvan ona yaxın olan adamlar
tərəfindən sayılırdı.
O gün əlahəzrətin atdığı oxlarla yüz altmış iki heyvan həlak
torpağına sərildi. Şikar dairəsi daraldıqda, bəzi əmirlər və şaha yaxın
adamlar rüxsət alıb cərgəyə daxil oldular. Az sonra müqəddəs
ordunun mülazimlərinin, yaxın adamlarının, qorçilərin, qulamların
əksəriyyəti də izn alaraq şikara başladılar. Nəhayət, bütün
döyüşçülərə rüxsət verildi. İş o yerə çatdı ki, iti qaçışlı ahular
yorulub hərəkətdən qaldılar, belə ki, piyadalar cərgəyə girib onları
əlləri ilə tuturdular. Heyvanlar o qədər çoxdular ki, hesaba
gəlmədilər, amma:
Misra
Bircə kəs də qalmadı əlinə ov keçməsin
639
Hələ də cərgədə iki-üç min ahu heyrət içində və sərgərdan
halda vurnuxur, özlərini əziyyət tələsinə düşən görüb, çıxış yolu
tapa bilmirdilər. Nadir hadisələrdəndir ki, bir neçə heyvanda qəribə
hallar müşahidə olundu. Belə ki, həmin biçarələr başqa çarə
tapmayıb qeybdən onlara gələn bir istək (elham) hissi ilə özlərini
əlahəzrət dayanan yerə çatdırıb, oranı təhlükəsiz yer sandılar, o
həzrətin dövrəsində dayandılar. Sonra bir neçə dövrə hərlənərək,
hamısı o izzət və məqam sahibinə pənah gətirib, elə oradaca dizləri
üstə çökdülər. Onların belə hərəkəti qoyunların "yataq" ("yətaq")
etmələrinə bənzədi. Əlahəzrət bunu müşahidə edib ovu dayandırdı
və hamıya bir daha heyvanlara toxunmağı qadağan etdi.
Bir qədər uzun sürən (momtəd) vaxtdan sonra, günəş qürub
edərkən ahular bir qədər dincəldilər və əhahəzrət onları azad etmək
qərarına gəldi, əmr etdi ki, cərgənin çöl tərəfini açıb heyvanlara yol
versinlər. Artıq heç kimin onları ovlamaq cürəti yox idi. Təxminən
iki-üç min heyvan bəla girdabından qurtuldu və çölə tərəf götürüldü.
Ertəsi gün hökm olundu ki, ovu olan hər adam ovunu şaha
göstərsin. Bütün şikarları bir yerə yığdılar və onlar məzəffər əsgərlər
arasında bölüşdürüldü. Sonra oradan ov edə-edə çıxıb Xobuşan və
639
Misranın farscası:
Kəsi nəmand ke, seydi nəyamədəş dər dam.
957
Səməlğan yoluyla Bəhryan çölünə çatıb dayandılar. Əlahəzrətin
fikrinə Astrabada getmək və həmişə o vilayətə zərər vuran oxlu və
kuklən üsyançılarını cəzalandırmaq, sonrasa Astrabadın işlərini
tənzimləmək düşdü. Buna görə də yürüş cilovu o tərəfə
istiqamətləndi.
HÜMAYIN ŞAH MƏİYYƏTİNİN ASTRABAD
SƏMTİNƏ YÜRÜŞÜ, BƏDNİYYƏT DÜŞMƏNLƏRİN
CƏZALANMALARI VƏ MÖHTƏŞƏM
MÜBARƏKABAD QALASININ TƏMİRİNİN ZİKRİ
[Bu kitabın] birinci səhifəsinin "Hər ildə baş verən
hadisələr" hissəsində Astrabad və oradakı qarışıqlıq barədə bir qədər
məlumat verildiyinə baxmayaraq, yenidən o haqda danışmaq
təkrarçılıq, ətalət və yazılanı yenidən yazmaq olsa da, burada
münasib görüldü ki, oxucuların tam məlumata malik olmalarından
ötrü bir daha o vilayətin vəziyyətindən yığcam şəkildə bəhs edilsin.
Xülasə, Astrabad darülmülkü İran torpağının gözəl və
ürəkaçan yerlərindəndir. Bu vilayət bir tərəfdən Xəzər dəryasına
birləşir, olduqca gözəldir, oranın bahar (rəbi) və payız (xərif)
fəsilləri eynidir, cənnətin bir parçasıdır. Əhalisi iman bəzəyi
(həliyye) ilə bəzənmişdir, zöhd və təqvada ali dərəcəli
adamlardandır. Amma, yolkəsən adamlardan da xali yer deyildir,
Təbəristanın başqa yerləri kimi onların başlarında hərdənbir üsyan
havası olur ki, o təbəqədən olanlan "siyahpuş" adlandırırlar.
İran mülkünün əmniyyət və istiqlalının həzrət cənnətməkan
şah dövründə, həmin yerin hakimləri siyahpuşluq havasını
başlarından çıxarıb şaha rəiyyətlik edirdilər, lakin "Xarəzm valisinin
təbəələri (ətobba)" və "yəqə türkmanları" kimi tanınan sayınxani,
oxlu, kuklən, eylur ("eymur" olmalıdır - Ş.F.), salur və başqa uluslar
Cürcan və Xarəzm vilayətləri arasında, Ətrək çayı kənarında
yaşayırdılar. Onlar sonra Gürgan çayınadək gəlib həmin sonsuz
səhrada əkinçiliklə məşğul olaraq Cürcan hakimlərinə əkin
vergisi (male-məzrui) verməyə başladılar. Amma, hakimləri
məmləkətin abadlaşdırılması qane etmədi. Get-gedə həmin
təbəqədən olan adamlar tüğyana qalxıb Astrabad məmləkətinə
əliuzunluq etməyə başladılar. Astrabad hakimləri də, onların
fitnələrini dəf etməyə çalışdılar və buna görə də, Astrabad hüdudu
çox vaxt fitnəkarlıqdan xali ola bilmədi. Cənnətməkan şah onların
958
fitnəsini aradan qaldırmaqdan ötrü Gürgan çayı kənarındakı
Mübarəkabad qalasını hazırlayıb, belə qərara aldı ki,
hakimlər şəhərdən çıxaraq, yəqə türkmanlarından qorunmaq və
məmləkətin təhlükəsizliyini təmin etməkdən ötrü həmin qalada
iqamət etsinlər. O vaxtlarda baş vermiş hadisələrin təfsilatı [bu
kitabın] birinci səhifəsində, cənnətməkan şahın bəhsi hissəsində
qələmə alınmışdır.
Yeri cənnət asiyanlı şahın vəfatından sonra İsgəndər şanlı
nəvvab və İraq Azərbaycanın ləşkəri rum hücumunu dəf etməklə
məşğul idi. Xorasan əmirləri [isə] iki dəstəyə bölünüb bir-birləri ilə
savaş məqamına gəldilər. Qızılbaş tayfalarının başı elə qarışdı ki,
onlar bir neçə il Astrabadın zəbt olunma məsələsi ilə məşğul ola
bilmədilər, bu məmləkətin müstəqil bir hakimi olmadı. Yəqə
türkmanları, xüsusilə Əliyar bəy Eymur ürəklənib Zərrabxanə və
Mübarəkabad qalasınadək şəhərin üç fərsəxliyinə gəlib çatdı,
türkmanlar orada dayandılar, qalanı dağıtdılar və rahatlandılar.
Astrabad əhalisi onların hücumunu dəf etmək məqsədiylə bir qədər
dözdülər. Nəhayət, türkmanlarda düşmənçilik və üsyan duyğusu baş
qaldırdı. Hər bölgədə bir saxtakar (motəqəlleb) adam ortaya çıxdı və
siyahpuşluq qaydası təzələndi. Onlar o torpaqda qala tikdilər, oraya
çoxsaylı tüfəngçi və kamandar topladılar, biri-digərinə tabe
olmamağa başladılar. Vaxt ötdükcə, o saxtakarların və siyahpuş
sərdarlarının başlarına hakimlik və müstəqillik havası doldu,
yolların darısqallığı, çətinliyi, meşə və cəngəlliklərin keçilməzliyinə
arxalandılar, nəhayət qızılbaşlara itaətdən boyun qaçırdılar, yəqə
türkmanları Gürgan çayı ilə çöl-səhra arasındakı yerlərə qayıtdılar.
Onlar bununla kifayətlənərək, Gürganın gözəl səhralarında öz
yaylaq və qışlaqlarını keçirməkdəydilər, siyahpuşların qorxusundan
şəhərə, meşələrə, cəngəlliklərə və çətin keçilən yerlərə gedə
bilmirdilər. Bəzən onların aralarında anlaşma şəraiti də yaranırdı.
Vəziyyətləri bir neçə il belə oldu, amma İsgəndər şanlı nəvvabın
hakimiyyətinin sonu və əlahəzrət zilləllah şahın taxta cülusunun
əvvəlində bəzən Müztəzaqulu xan Pornak, bəzən də İsgəndər xanın
qardaşı Bədr xan Əfşar o vilayət hakimliyinə təyin olunub Astrabad
şəhərinə getdilər.
Hər biri bir bölgədə hakimlik və istiqlaldan dəm vuran
siyahpuş sərdarları yəqə türkmanları tayfasını öz hamiləri bilərək
üsyana qalxdılar və [qızılbaş] hakimini saya salmadılar. Hakimin
mülazimləri şəhərdən bir fərsəx məsafədən artıq kənara getmir, o
959
vilayətdən heç bir həzz ala bilmirdilər. Buna görə də, onlar yəqə
türkmanlarının qorxusu və siyahpuşların tüğyanı üzndən həmin
vilayətdə qala bilməyərək pis vəziyyətdə oranı tərk etdilər. Siyahpuş
sərdarlarından Xacə Şərəfəddin Savəri başqalarından daha çox
yaramaz hərəkətlər edirdi. Mürtəzaqulu xanın bütün var-yoxunu
qarət etdilər, qazilərin at və yaraqlarını əllərindən aldılar və onlar
hər şeydən məhrum oldular. Nəhayət, Xorasanda özbəklərin tüğyanı
başlandı, Astrabad vilayətinin Kəbudcame adlı mahalına bitişən
Nisa, Əbivərd, Dərun və Bağdad vilayətləri özbək əmirlərinin
əllərinə keçdi, Abdulla xan isə Xarəzm vilayətini tutub, oranın valisi
Hacı Məhəmmədxanı qovdu.
Əlahəzrət, sayinxani ulus başçılarının özbəklərə itaət
edəcəklərini, özbəklərin vasitəçiliyi ilə Astrabad vilayətini
tutacaqlarını, siyahpuşların fitnəsinin Mazandarana da yayılacağını
düşünüb, zamanın tələbinə uyğun olaraq, onlarla tədbirlə
davranmağa başladı. Şah həmin dəstə zümrəsindən olan və başqa
sayinxani qəbələlərindən etibarına görə on çox etibar imtiyazı əldə
edən, o vaxtlarda Mübarəkabad [qalası] yaxınlığında dayanan Əliyar
bəy Eymura, Ziyaəddin Fendereskinin oğlu Mirzə bəyin - bu
dövlətxah şəxsin, bu şah astanası xidmətçilərinə sədaqət izhar edən
adamın vasitəçiliyi ilə "xan" rütbəsi verməklə, onu sərəfraz etdi,
Astrabad hakimliyi Əliyar bəyin adına yazıldı, amma siyahpuş
sərdarları bu bəyə çox da arxalanmırdılar. Əliyar bəy onlarla barışıq
yolu ilə davranır və istəyirdi ki, öz naibini şəhərdə saxlayaraq
hakimliyi ona tapşırsın, özü isə gedib Gürgan çayı kənarında, öz eli
içərisində yaşasın.
Bəyin vəfatından sonra onun oğlu Məhəmmədyar xan
cahanpənah dərgaha gedərək, atasının yerinə təyin edildisə də, oxlu
təbəqəsi ona qarşı xilaf məqamında durdu. Nəticədə, Məhəmmədyar
xan oxlu camaatı tərəfindən qətlə yetirildi. [Bu dəfə] onun ən kiçik
qardaşı Qılıc xan ali saraya gələrək, Astrabadı idarə etmək sənədini
aldısa da, oxlu tayfasının tüğyanı və narazılığı nəticəsində bu qardaş
da hakimlik edə bilmədi. Şahın qələbə ayəli ordusunun Xorasanı
fəth etməkdən ötrü hərəkət edərək Bəstam çəmənliyində dayandığı il
əlahəzrət Cürcan vilayətinin zəbti üçün getdi və o vilayət
hakimliyini Mazandaran hakimi olan Fərhad xana verdi. Xan isə,
yuxarıda yazıldığı kimi, həmin mülkə öz daruğəsini yolladı.
O ətrafda şahın təntənəli gəlişi xəbəri yayılanda özləri
özlərinə aludə olan düşmənlərin səbat kökünə zəlzələ düşdü,
960
Astrabad vilayətinə bitişik olan bütün Mazandaran qızılbaşların
əlinə keçdi. [Vəziyyəti belə görən] siyahpuş sərdarları öz hallarını
fikirləşdilər və itaət etməkdən başqa çarə tapa bilmədilər,
cahanpənah dərgaha gələrək, xeyrli Xorasan səfərində şaha yoldaş
oldular. Fərhad xanın qətlindən sonra isə, Astrabad vilayətinin
hakimliyi Hüseyn xan Ziyadoğlu Qacara verildi.
Oxlu və yəqə türkmanlarının fitnəsini yatırmaq və
Astrabadda qayda-qanun yaratmaqdan ötrü hümayun məiyyətin o
səmtə getməyi lazım görüldü. Səadət nişanlı ordu gəlib Dəşte-
Bəhryanda dayandıqda, ordunun əksər ağrəqini və ləşkərin bəzi
mallarını Bəstam yoluyla İraqa göndərdilər, müqəddəs ordunun
bütün mülazimləri əzəmətli əmirlərlə o istiqamətə üz tutdular, Yəqə
türkmanlarını arxayınlaşdırmaqdan ötrü şahın izzət büsatının yaxın
adamlarından olan Məhəmmədqulu bəy Əmiraxurbaşı Cığatayı
həmin yol üstündə yaşayan Qazı xan Mir Oxlunun yanına göndərib,
türkman qəbilələrinin adına bir nəvazişnamə yazdılar: "Sizlər qədim
dövrlərdən bəri Xarəzm sultanlarının təbəələri olmusunuz. Hal-
hazırda dövran hadisələrinin təsiri ilə şah dövlətinin kölgəsi altına
pənah gətirən və bir müddət hümayun şahın iqbal kölgəsi altında
yaşayan Xarəzm padşahı və onun övladları bizim yardım və
köməyimizlə yenidən öz irsi məmləkətini tutmuşlar, özlərini bizim
hümayun adamlarından sayırlar. Həqiqətən də, Hacı Məhəmməd
xana mənsub olan adamlar elə bizim adamlarımızdırlar. Gərək,
Məhəmmədqulu bəylə birlikdə hümayun məiyyəti qarşılamağa
çıxasınız və bizimlə görüşməklə sərəfraz olasınız. Siz qətiyyən
hümayun məiyyətin gəlişindən həyəcanlanmayın. Əgər öz qədim
yerinizdə sakin olub ayağınızı ədəb dairəsində saxlasanız,
tərəfimizdən sizə qarşı iltifat və şəfəqqətdən başqa heç bir əməl
zahir olmayacaqdır."
Sonra hümayun məiyyət iqbalın qəlavuzluğu* və siyahpuş
sərdarlarının bələdçiliyi ilə Kobudcamə dərəsi yoluyla hərəkətə
başladı.
Qari xan Oxlu əvvəlcə Məhəmmədqulu bəyə izzət və
ehtiram
göstərdi, başqa ulusların mir və ağsaqqalları
məsləhətləşərək, hamını itaətə, birliyə və ali hümayun şaha bağlı
olmağa rəğbətləndirdi, təklif etdi ki, onunla birlikdə şah astanasını
öpməyə getsinlər. Amma, neçə ildən bəri özlərini Xarəzmdən ayırıb
özbaşınalığa başlayan [oxluların] bəzi cahilləri o vaxtlarda öz
valilərinə itaət etmirdilər. Onlar izzət və cah-calal məiyyətinin
961
yaxınlaşmasından əndişələndilər, bərk çaxnaşmaya düşdülər, ali
saraya getməkdən çəkinib fərar məqamına gəldilər, Ətrək tərəfə
yollandılar. İllərlə üsyan səhrasında müstəqillik edən oxlular
qorxmadan Məhəmmədqulu bəyin yaşadığı evə hücuma keçdilər.
Bəyin mülazimləri müdafiəyə başladılar və onların arasında savaş
başlandı. Bir neçə yerdən Məhəmməqulu bayi ağır yaraladılar, onun
bir neçə mülazimini qətlə yetirdilər və var-dövlətini qarət edib öz
tayfalarının yanına getdilər.
Bu xəbəri eşidən əlahəzrət elə həmin gün Kəbudcamədən
çıxaraq o aqibətsizlərin ardınca yollandı. Gecə vaxtı oxluların
yurduna gəlib çatdılar. Onlar isə öz xeymə, xərgah və alaçıqlarını
(əlaçuq) atıb fərar etdilər. Olduqca qaranlıq (mozlem) bir gecə idi.
Zülmət cəhənnəmdəki quyudan (çahe-vil) xəbər verirdi. Buludun
gözləri ağlamağını saxlaya bilmirdi.
Beytlər
Gecə qıvrılırdı başda saç kimi,
Babil quyusundan fərqli idimi?
Hava - qır rənginə "bəyaz " deyirdi,
Qara - yar zülfünü üstələyirdi.
Gecə - soyunmadı sübhədək donu,
Əl - tapa bilmədi ağız yolunu.
640
Əlahəzrət zilləllah şah istəyirdi ki, Qari xana çatana və onu
tutanadək hücumu dayandırmasın və heç yerdə dayanmasın.
Ruzigarın təcrübəsinə çox yaxşı yiyələnmiş yaxşı düşüncəli
dövlətxah adamlar belə ərz etdilər: "Zülmət gecə vaxtı padşahların
şəxsən gedib yağını təqib etməsi barədə heç bir yerdə fərman
(dəstur) yoxdur. Əgər əlahəzrət öz camal aynasında qeybdən gələn
hadisələr pərdəsini dəlib keçən fikir nurunu müşahidə edərək,
səltənət və hökmranlıq məsələlərində məsləhətlərə qulaq asır və
640
Beytlərin farscası:
Şəbi əz tiregi çon cəde - kakol,
Şəbi tariktər əz çahe - Babol.
Həvaye qirgune - an şəbe-tar
Səbəq borde ze cəde - sonbole-yar.
Çenan tire bod an şəb ta səhərgah
Nəbordi dəstha suye-dəhən rah.
962
[böyük] işlər (karnameha) görürdüsə, onun gördüyü işlər ruzigar
sultanlarının düsturül-əməllərinə müvafiq olubdur." Şah həmin yaxşı
düşüncə sahiblərinin fikri ilə razılaşdı və Qari xanın yurdunda
atından yerə endi. Onun Astrabada gəlişinin əsl məqsədi o gözəl
vilayəti üsyankarlardan xilas etmək olduğundan, ağrəq qoşununu
orada qoyub, Bərxurdar bəy Ənis Topçubaşını bir dəstə tüfəngçi ilə
ağrəq [mallarının] mühafizəsi üçün saxladı. Sobhe-sadiqin işartısı
göründükdə, zəfər və iqbal ilə ata süvar oldu və gedib Ətrək çayının
sahilində oxlu qəbilələrinin köçünə çatdı. Təşvişə düşən Qari xan öz
qoşunundan ayrıldı, bir neçə adamla Ətrək çayını keçdi, çöl yoluna
düşdü, onun qoşunu isə müzəffər qazilərin basqınına məruz qaldı.
Kişilər iti şəmşirlərə yem, qadınlar və uşaqlar əsir, mal-dövlət,
heyvanlar və qənimətlər isə qarət və tarac küləyinə giriftar oldular.
Qari xanın hansı tərəfə qaçdığı məlum olmadığı üçün həmən susuz
çöldən geri döndülər, Gürgan çayı kənarında olan və Şəmsül-məali
Qabus ibn Vəşmgirin gümbəzi yaxınlığında orduya birləşdilər, sonra
oradan çıxaraq Mübarəkabad qalasının yanında dayandılar.
Sayinxanilərin eymur, kuklən, salur və başqa qəbilə
ağsaqqalları şahın qəzəbindən qorxub ali taxt ayağına gəldilər və şah
tərəfindən nəvazişləndilər. Əlahəzrət Mübarəkabad qalasının təmir
olunması qərarına gəldi. Qalanın hər tərəfini əmir və əskərlər
arasında böldülər və bu iş başlandı. Olduqca hündür olan qala divarı
on iki gün ərzində ucaldıldı.
Bu vaxt şah belə fikirləşdi: Siyahpuşlar arasında onların bu
mülkdə hakimiyyət etdikləri vaxt qızılbaşlara xidmət edən heç kəs
sağ qalmamışdır, bu dövrdə doğulan cavanların da yaşları iyirmi-
iyirmi beş yaşdan çox deyildir ki, onlar da hakim görməyərək,
özlərini hakim təsəvvür etmiş, başlarına qürur havası dolmuşdur.
Gərək ehtiyat naminə o tayfaya qarşı tədbir görülsün ki, onlar qəflət
yuxusundan oyansınlar.
Qalanın təmiri qurtardıqdan sonra, şah bütün siyahpuş
sərdarlarını [yanına] tələb etdi və onlara öz gövhərlər səpən dili ilə
dedi: "Bu məmləkət artıq neçə ildir ki, layiqli hakimdən xali olmuş,
buranı hiyləgərliklə zəbt etmişlər. Siz öz qayğınıza qalıb, rəiyyət
olmaq yolundan uzaqlaşmış, döyüşkənlik meydanına qədəm
atmısınız. Bir-birinizin qorxusundan və türkmanların basqınından
qorunmaqdan ötrü siyahpuşları toplayaraq, qızılbaş əmirlərinə qarşı
hörmətsiz hərəkətlər etmisiniz. İndi isə, öz keçmiş əməllərinizdən
peşman olub üzrxahlıq və bizə bağlılıq məqamına gəlmisiniz. Biz
963
sizin hərc-mərclik zamanı vaqe olmuş, ya olmamış
641
əməllərinizi
əfv etmişik. Hal-hazırda İlahinin inayəti və şahın qüvvəti sayəsində
bu məmləkətin hər tərəfi (həvaşi) əmin-amanlıq içərisindədir və
Təbəristan, Cürcan və Xorasan Murğab çayınadək bu güclü dövlət
övliyalarının əlindədir. Xarəzm və Ürgənc sultanları bizə itaət
edirlər. Sayinxani ulus düşmənləri öz cəzalarını almış, qalanlar isə
boyunlarını bizə bəndəlik həlqəsinə salmışlar. Məmləkəti idarə edən
bir hakim lazımdır. Bundan sonra adamlar ərbabların cövr və
zülmündən azaddırlar. Elə buna görə də, onların artıq [burada] qala
saxlamaq ehtiyacı yoxdur. Siz gərək öz qalalarınızı dağıdıb, bütün
silah-sursatınızı hakimin sərkarına verəsiniz ki, həmin silahlar
Mübarəkabad qalasında işə yarayacaqdır. Siz özünüz isə
xanəköçünüzü bu qalaya gətirib orada yaşayacaqsınız. Qədim
vaxtlarda olduğu kimi gərək əkinçilik və rəiyyət işləri ilə məşğul
olasınız, siyahpuşluğu tərk edəsiniz. Belə olan halda bu məmləkətin
hakimi sizdən, siz isə hakimdən qorxmadan etibarlı şəkildə
yaşayacaqsınız."
Sərdarların tabe olmaqdan başqa çarələri qalmadığı üçün
bu təklifi qəbul etdilər. Əlahəzrət işləri qaydaya salmağı etibarlı bir
qızılbaşa həvalə etdi və dedi ki, əgər bundan sonra bircə şəmsir,
hətta bir ədəd nizə də evlərinizdə olarsa onları saxlayan adamın qanı
hədər yerə axacaqdır.
Xülasə, bu günlərə qədər Astrabad vilayətində yaşayan və
"yalnız mən", yaxud da heç kim"
642
təbilini çalan siyahpuş təbəqəsi
özlərini heç vaxt təsəvvür etmədikləri qəribə vəziyyətdə gördülər,
ikrah hissi ilə fərmana boyun əydilər. Amma, onlar biri-digərini
ağılsızlıqda töhmətləndirirdilər, hərəkətlərindən müxalifət və nifaq
əlamətləri müşahidə olunurdu.
Xülasə, qərara alındığı kimi, onların qalaları dağıdıldı.
Mübarəkabad qalasına bir neçə min tüfəng, zireh, ox ucu (kiş) və
kaman gətirildi, sərdarların ailələri qalada yerləşdirildi. Bu hadisələr
baş verən vaxt, əlahəzrət zilləllah şah bir gün şəhərə təşrif
aparmışdı. Qadın və uşaqların nalə səslərini eşitdi. Siyahpuşların
zülmü göyə yüksəlirdi. Hərc-mərclik dövründə olduğu kimi, elə indi
də, əksəriyyəti zahid, abid və xeyrxah (saleh) olan Astrabad
şəhərinin camaatına qarşı zülm olunur, siyahpuşlar şeytancasına
641
İfadənin ərəbcəsi: "Kənə ləm yəkun".
642
İfadənin ərəbcəsi: "Ənə va la ğeqru".
964
(hezbe-şeytan) azacıq varı olan adamın evinə gedir, onu qətl
edəcəkləri ilə hədələyir, sakinlərin var-yoxlarını əllərindən alırdılar.
Onlar namuslu adamların üzə duracaqlarından (hətk) qorxmayaraq
namussuzluqlar edirdilər. Məsələn, Xacə Şərəfəddin Savəri iki dəfə
özünün çoxlu siyahpuşu ilə qadın hamamına getmiş, qadınların
mülazimlərini hamamdan çölə çıxarmış, lüt-üryan qadınları
qəddarlıqla (onf) kafir və firənglər kimi əsir etmiş, az vaxt
keçdikdən sonra onları bir-bir yenə öz sahiblərinə satmışdılar. Elə
pis əməlli adamların cəzalarını verməmək, hərc-mərclik günlərində
olsa belə, ülviyyətin (robubiyyət) zülalı olan sultanların ədalət
tərəzisi ilə ölçülməlidir, çünki əgər zəiflər, məzlumlar və bəd
adamlar cəzalanmazlarsa, rahat ola bilməzlər. Buna görə də,
[əlahəzrət]
məmləkəti
qorxu-hürkü
bilməyən
adamlardan
təmizləməyi lazım bildi.
Dostları ilə paylaş: |