AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nəvvab şahzadənin yağı olmuş əmirlərlə hərbi
- Türkman qoşununun həmləsi nəticəsində ustaclı ləşkərinin məğlubiyyəti
|
Beyt: Saqinin zülfünə əl çəkdi həriflər yaxşı, Onları qoysa bu halətdə fələk, yaxşı olar. 393
Amma verilən hökmlərdə İsgəndər şanlı nəvvabın tərəfini tutub, nəvvab şahzadənin qərarı ilə, onun möhrünü məktubların yuxarısına deyil, aşağısına vururdular. Elə ki, nəvvab şahzadə qoşununun Taroma çatması və ləşkərin azlığına görə orada dayanması xəbəri üsyançı əmirlərə çatdı, əvvəlcə Rudbara, İsmayılqulu xanı dəf etməyə yollandılar və Vəli xan Təkəlinin sərdarlığı ilə bütün təkəli, türkman və başqa əmirlər onun üstünə getdilər. İsmayılqulu xan yalnız bircə yolu olan həmin yerdə dayanıb gözlədi. Hərçənd ki, o yolun üstündə onun tüfəngçiləri və kamandarları vardı, amma Vəli xan Rudbar əhalisindən o yerləri yaxşı tanıyan adamlar tapıb, başqa bir yolla döyüşçülərini qəflətən onun üstünə tökdü. Önünü və sonunu müxalif ləşkərin əhatə etdiyini görən İsmayılqulu xan çaşbaş qaldı. Amma Mövlana Nemət Rudbarinin oğlanları dövlətxahlıq edib dedilər ki, əgər var-yoxlarını burada qoysalar onu meşənin içərisi ilə müxaliflərin kcçə bilməyəcəyi yerlərdən keçirə bilərlər. İsmayılqulu xan əlacsızlıqdan bütün var-yoxunu və şamlıların xanəköçünü orada qoyub, az miqdar adamla Deyləmana gəldi. Şamlı qazilərinin əksəriyyəti də atlardan yerə düşərək, öz döyüş libaslarını soyundular, özlərini meşəyə çatdırdılar, yüz cür təşviş hissi keçirə- keçirə sağ-salamat Deyləmana yetişdilər. Gilan valisi Xan Əhməd bu məsələdən xəbərdar olub gələnlərə yemək-içmək və paltar göndərdi və onları bir neçə gün
393
Beytin farscası: Xoş gereftənd hərifan səre-zolfe-saqi, Gər fələkşan begozarəd ke qərari girənd.
565
saxladı. Şamlıların bütün var-yoxu isə təkəlilərin əllərinə keçdi, onların bəzisi həlak oldu, bəzilərini isə tutub şəhərə gətirdilər. Amma, Məhəmməd xan heç kimi şamlıların xanəköçünə toxunmağa qoymadı. Vəli xan qayıtdıqdan sonra istədi ki, Qəzvin ətrafdakı qızılbaşları, Qəzvinə gəlib onlara itaət etmədiklərinə görə cəzalandırsın. Elə [həmin] məqsədlə də qoşun yolladı. Bu səhv hərəkəti özünün başqa hərəkətləri kimi düzgün sayan əmir bir dəstə döyüşçünü əfşarların ovsalı və ömərli eli (tayfası - Ş.F.) üzərinə yolladı, onları qarət və tarac etdilər. Bu əmələ görə başqa el və oymaqlar ondan incidilər. Vəli xan istədi ki, bayat tayfası üzərinə də hücuma keçsin, amma bu vaxt nəvvab şahzadənin Qızılüzəndən keçib Mahan çəmənliyinə gəlməsi xəbəri onlara çatdı. İkinci qarətə fürsət tapa bilməyib döyüş əzmi ilə şəhərdən çıxdılar. Amma nəvvab şahzadə Rudbar hadisəsini eşitdikdən sonra adam yollayaraq, İsmayılqulu xanı Deyləmandan çağırdı və tapşırdı ki, o, Paradbaba Mənsuriyolu ilə Taroma gəlib, ali qoşuna birləşsin və belə də oldu. Nəvvab şahzadə İsmayılqulu xana, onun qardaşlarına və başqa şamlı ağalarına ali sərkar (sərkare-ali) tərəfindən xeymə, ev avadanlığı və ehtiyac duyulan başqa şeylər verdi. Hesablandıqdan sonra atları olmayan şamlı qazilərini atları çox olan süvarilərdən götürülən heyvanlarla təmin etdilər, onlara yaraq da verildi, Əliqulu xan Fəthoğlu və başqa əmirlər də onlara öz kömək əllərini uzatdılar. Xülasə, onun gəlişindən sonra ali məiyyət çayı keçib Mahan çəmənində dayandı. Xalxal və Taromdan gələn ustaclı tayfaları oraya toplaşdı və Sultaniyyə çəmənliyinə gəldilər. Məhəmməd Hüseyn Sultan ilə Rey və Rudbardan gələn Eylur camaatı həmin yerdə qoşun bəzəyib ali orduya qoşuldu. Türkman və təkəlilərin qarətkarlıq xəbəri başqa el və oymaqlara gəlib çatdığından, hamı qorxuya düşüb öz elləri və uluslarıyla birlikdə Sultaniyyə çəmənliyinə gələrək ali orduya birləşdi. Nəvvab şahzadənin qorçisi olan Dövlətyar Siyahmənsur zəfərli qoşun əmiri vəzifəsinə layiq görüldü. Onu ləşkər toplamağa göndərdilər. Sultaniyyəyə çatıb özü ilə bir dəstə siyahmənsur kürdlərini götürüb qayıtdı. Onlar heyvandarlıqla məşğul olduqlarından yaraqlı olanları az idi, buna baxmayaraq ləşkərin sayını artırırdılar. Sultaniyyədə şahzadənin ordusunda bu minvalla yeddi min döyüşkən süvari toplandı ki, onların beş min nəfəri işə [döyüşə] yararlı adamlardı. Amma, sayları on min nəfəri keçən yaraq-yasaqlı, döyüşkən və 566
yaxşı atları olan türkmanlar, təkəlilər və onlara qoşulanlar Təhmasib Mirzənin xidmətində durub Bamləvar (?) çəmənliyinə çatdılar. Xülasə, onların gəlişi xəbəri ali şahzadəyə yetişəndə tərəflər bir- birinə yaxınlaşdılar. Nəvvab şahzadə Sultaniyyədən çıxıb Sayınqalanın Dufərsəxi adlı yerində dayandı. Elə həmin gün qarovullar üsyançıların gəlmə xəbərini ona çatdırdılar. Nəvvab şahzadə Pirqeyb xan Ustaclını ləşkərə çərxçi təyin edib, ona sayı iki min nəfərə çatan döyüşə yararlı ustaclı və başqa əsgərləri təhkim etdi. Sayı iki min nəfər olan döyüşçünü Əsilməs xan Möhrdar, Əli Sultan Tatioğlu və zülqədər möhrdan Şahqulu Xəlifə ilə birlikdə Əliqulu xana verdi və onları çərxçi qoşununun sol cinahında yerləşdirdi. İsmayılqulu xan, Qorxmaz xan, Şahverdi Xəlifə Eynallı sayı min iki yüz nəfər olan şamlı qoşunu ilə sağ cinahda durdular. Nəvvab şahzadənin və onun xüsusi mülazimlərinin zəfərpeykər hilalı (mahçe) qəlb səmti üfuqündə (ofoqe-qəlb) göründü. Şahqulu Sultan Xüləfa, Seyid bəy Kəmunə və Dövlətyar xan Siyahmənsur nəvvab şahzadənin yanında, mərkəzdə döyüşə hazır vəziyyətdə dayandılar. Yaxşı atları olmayan heyvandar camaatın əksəriyyəti ləşkərin sayının çox görünməsi məqsədi ilə qəlbdə yerləşdirildi. Elə ki, hümayun şahzadənin qolundakı döyüşçülərin sayı iki-üç min nəfərə çatdı, o, döyüş tərtibatına gözəl tərzdə rövnəq verib, ordudan ayrlaraq, bir fərsəx yol getdi ki, axşam düşənə kimi atlanıb üsyançıların hücumunu gözləsin. Axşam vaxtı üsyançılar ordusunun gəlib Miyankuh çayına çatmaları xəbəri eşidildi. Buna görə də döyüş ertəsi günə saxlanıldı. Qeyb aləmindən mələk (sürüş) qulağa belə bir nida çatdırırdı:
Düşmənlər verdilər belə bir qərar: Döyüşə qoy sabah rəvan olsunlar, Hücum eləsinlər kin meydanına, Mərhəmət olmasın düşmən canına. 394
394 Beytlərin farscası: Çenin yaft dər qəlbe-dəşmən qərar: Ke, cuyənd fərda rəhe-karzar. Be meydane-kin torktazi konənd, Bekuye-səre-xiş bazi konənd. 567
Nəvvab şahzadə bu xəbərin səhihliyini öyrənib, onların hiyləgərliklə şəbixun etmələrinin qarşısını almaq məqsədi ilə iki-üç min adamı səhrada qoyaraq, özü orduya qayıtdı. O gecə o da, bütün fədakarlar kimi oyaq qaldı, dəfələrlə dua etdi: "Xudaya, o donmuş ürəkləri yumşalt, bu fitnəni xeyirlə aradan qaldır". "Rövzətüs-səfa" kitabını açıb sabahkı gün özləri və üsyankarların vəziyyətləri barədə, nəvvab şahzadənin əmrinə görə fal açdılar. Kitabın təsadüfən Sultan Əbu Səidin* Ulcaytu xana** qarşı üsyan etməsi, onların döyüşü və Sultan Əbu Səid xanın zəfəri yazılan hissəsi açıldı. Nəvvab şahzadə səcdəyə gəlib nəzir-niyaz etdi ki, əgər üsyançılar üzərində qələbə çalsalar, qayda-qanunun əksinə olaraq fəthdən sonra bir nəfəri belə qətl etməsinlər, tutulan əsirlərin günahlarını bağışlasınlar, öz əcdadları kimi hərəkət edib əfv və mürüvvət yolunu tutsunlar.
Xülasə, sübhi-sadiqin 395 açılmasından bir qədər əvvəl nəvvab şahzadə özünün möhtərəm bibisi və ali dövlətxana banusu olan Bilqeys məkanlı Zeynəb bəyim ilə, habelə başqa hərəmlər və fərzəndlərlə vidalaşıb Ağacan bəy Əfşara hərəm qorçiləri ilə birlikdə ali dövlətxananı qorumağı tapşırdı, ilahi iltifat dəqiqələrində düşmənlərlə qarşılaşmağa üz tutdu. Keçən gün etdiyi kimi sağ qolun, sol qolun və mərkəzin çərxçi və döyüşçülərinin hər birini öz yerində yerləşdirdi. Günortaya yaxın üsyançıların ləşkəri göründü, hava tozanaqdan qap-qara qaraldı. Beyt Hava təpiklərdən elə qaraldı, Gün səkkiz pay oldu, yer isə altı. 396
Qoşunlar dağ arxasından çıxandan sonra yüksək bir yerdə, sanki iyirmi min nəfərlik böyük bir qaraltı göründü. İqbal ordusunun
395 Qeyd: Sübhi-sadiq və sübhi-kazib sübhün açılmasının iki mərhələləridir. Sübhi- kazib (aldadıcı sübh) alatoranlığa işarədir – Ş. F. 396
Beytlərin farscası: Ze gərde-səvaran dər an pəhn dəşt, Zəmin şeş şod-o asiman gəşt həşt.
568
mülazimləri onların döyüşçülər olduğu təsəvvür edib bir qədər narahat oldular, ürəklərinə bərk qorxu düşdü. Elə ki, həmin qaraltı dağın yamacından düşüb irəli gəldi, güman etdilər ki, bu qaraltı onların ordusunda olan yüklənmiş dəvələrin qaraltısıdır. Ürəklər bir qədər arxayınlaşdı. Həqiqətən də, əgər o gün cəngi təxirə salıb orada dayanmasaydılar, düşmənlərin çoxluğu qorxusundan aləm şahzadəsinin ali ordusunun mülazimlərinin canı lərzəyə düşərdi. Bu sətirlərin müəllifi deyir ki, o zaman ömrünün 397
həyat mərhələlərindən iyirmi altısı ötmüşdü və o, nəvvab şahzadənin qələm ərbabı silkindən olub divana mənsub şəxslərdən biri idi. İyirmi altı yaşlı adamlara xas olan nəfs cəhaləti və dərrakəsizlik (gusalegi) üzündən əyninə zireh geyinib, silaha sarılıb, sivri nizə tutub, igidlik ərbabı zümrəsinə daxil olub, nəvvab şahzadənin müqəddəs xidmətindən ayrılmayıb fəthə qədər onunla birlikdə oldu, hadisələri öz gözləri ilə gördü, gördüyü kimi də yazdı. Xülasə, üsyançılar irəli gəldikdə aydın oldu ki, onlar iki qola ayrılmışlar. Qolun birində Müseyib xan, Vəli xan və çərxçisi Əli Sultan Pakmal olan təkəli ləşkəri, ikincisində isə çərxçisi Əmir xanın oğlu Gülaba xan olan Məhəmməd xan, Ümmət xan Zülqədər, Ədhəm xan, Əmir xanın qardaşı İsmayıl xan, Sultan Mosum xan Tərxan və başqa türkmanlar, habelə Əmir xanm qardaşı Şahqulu Sultan və Şahqulu Sultan Piyada Türkman dayandılar. Şahzadə Təhmasib Mirzənin başı üstündə qızıl çətir tutub onu türkman qoşununun mərkəzində yerləşdirmişdilər. Tərəflərin qarşılaşması başlandıqda hər iki qoşunun çərxçiləri döyüş alətlərinə əl atdılar. Şamlıların müqabilində olan təkəli ləşkəri və ustaclıların qarşısındakı türkman camaatı bir-birinə qarışdı, tozanaq qalxdı. Hər iki tərəfin cavanları igidlik göstərirdilər. Döyüşün başlanğıcında iqbal əsgərlərinin şamlı tayfası təkəli çərxçilərinə qalib gəldilər. Əli Sultan Pakmal qətlə yetirildi və İsmayıl xanın vəziri Həmzə bəy nəvvab şahzadənin yanına gəlib Əli Sultanın öldürülməsi xəbərini çatdırdı. Həmçinin ustaclı tayfası da türkman çərxçilərinə qalib gəldi. Özünü adlı-sanlı döyüşçü sayan Əliqulu xan Fəthoğlu cəhaləti üzündən öz qolunda dayanmayıb hərbə atılaraq çərxçilərin arasında döyüşürdü. Türkman çərxçiləri ustaclı qoşunu tərəfindən əziləndə Əmir xanın qardaşı Şahqulu Sultan qətlə yetdi. Onun başını öz nağaraxanası və
397
Yəni, İsgəndər Münşinin öz ömrünün - Ş.F. 569
yaraqıyla birlikdə gətirdilər. Qarşı tərəfdəki təkəli qolundan saysız- hesabsız əsgər irəli şığıyıb özlərini ildırım kimi şamlı tayfasına vuraraq onları "Bənatün-nəş" ulduzları kimi pərakəndə etdi. Qəzvinin daruğəsi olan Şahkərəm bəy Lənkər bir neçə yararlı cavanla qətl olundu, vəzir Həmzə bəy tutuldu. Həmçinin türkman qoşunundan Əmir xanın bütün qardaşları və dəstləri, Şahqulu Sultan Piyadə və başqaları qəzəbli ləşkərlə Əliqulu xanı aradan götürmək və Əmir xanın intiqamını almaq üçün dayandıqları qoldan çıxdılar.
ustaclı ləşkərinin məğlubiyyəti: Onlar Pir Qeyb xanın ustaclı çərxçilərini şücaətli bir həmlədə dağıdıb özlərini Əliqulu xanın qoluna çatdırdılar. Əliqulu xan o vaxt öz qolunda olmadığından, qoldakılar bir-birinə dəyib xanı axtarmağa başladılar. Türkman qoşunu onlara döyüşmək macalı verməyib, bütün ustaclıları və Əliqulu xanın adamlarını bir- birindən ayırdılar, onun və ustaclı əmirlərinin ələm və nağaralarını götürüb apardılar. Əliqulu xan çox döyüşdükdən sonra dörd-beş nəfərlə birgə özünü dağın ətəyinə çəkdi. Onların və şamlıların məğlubiyyəti xəbəri nəvvab şahzadəyə çatdıqda hümayun qolun sol cinahında olan və Əliqulu xana kömək eləyən zülqədər tayfasının möhrdarı Əsilməs xan və zülqədər əmirlərinin bir neçəsi döyüşə şığıdılarsa da bir iş edə bilmədilər. Əliqulu Sultan Tatioğlu Zülqədər qətl olundu və onun bütün adamları türkman qoşununun həmləsindən əzildi. Hümayun qoldakı əsgərlər də daha orada qala bilməyib qaçdılar. Belə vəziyyətdə ali şahzadənin məzacı pisləşdi, hümayun qoldakılar da biri-birinə dəydilər. Müxalif tərəfdən külək əsdiyindən göyə toz qalxmaqda idi. Nəvvab şahzadənin çətiri də tozla örtüldüyündən hücumdakı üsyançı dəstə onu görmədi. Müxalif ləşkər qolu keçərək, mərkəzə yönəlmədən geri döndü. Nəvvab şahzadə ləşkərin dağınıqlığına və yanında az adamın qaldığına baxmayaraq əzmlə mərəkəyə girmişdi. O, müqəddəs xidmətdə olmasından ötrü Əliqulu xanı gətirmək üçün Mirzə Hidayət Nəcme- saniye-İsfahanini göndərdi. Mirzə geri qayıdıb Əliqulu xanın dili ilə dedi: "Nəvvab şahzadənin xidmətinə qayıtmağa üzüm yoxdur. Daha iş-işdən keçmişdir. Düşmən öz kamına yetdikdən sonra zillətdə alçaqcasına yaşamaqda da məna görmürəm. Hərb dünyasına baş 570
vurub fəna suyunda batmaq üçün mərəkədə dayanmışam". Nəvvab şahzadə onu bir daha Əliqulu Sultan Zülqədər Qoroğlu ilə Əliqulu xanın yanına yolladı, öz etirazını bildirdi: "Sən düşünürsənmi ki, mən mərəkədən üz çevirib iki günlük saxta bir həyatı özümə qənimət bilim və fərar edim? Misra Necə də səhv təsəvvür və xəyal namümkün 398
Gəl ki, bizim başımıza gələn sənin də başına gəlsin". Onlar çox söhbətdən sonra Əliqulu xanı gətirdilər. Bu əsnada müxaliflərin qolu irəliləməyə başladı. Təhmasib Mirzənin əyləşdiyi yerdən gələn türkman qolunun sürətlə gəldiyinə baxmayaraq, Əli Pakmalın qətlindən sinələri dağlı olan Vəli xan və təkəli ləşkəri onlara üstünlük qazandı. Vəli xanın önündə rüfəng atmaqda olan dörd-beş yüz tüfəngçi hümayun qola doğru yüyürdü. Məğlubiyyətə uğramış şamlı ləşkəri onların arxa tərəfində qaldı. Üç-dörd yüz əsgərdən ibarət qoşunu olan Məhəmməd xan və Ədhəm xan Türkman geridə qalan şamlılardan xoşagəlməz bir hərəkət baş verə biləcəyindən ehtiyatlanaraq təkəli ləşkərinə kömək etməyə tələsdilər. Əliqulu xan və Əliqulu Sultan Zülqədər ali orduya gəlib çatdıqları vaxt artıq təkəli ləşkəri elə irəli gəlmişdi ki, tüfəngçilərin güllələri iqbal qoşunu mülazimlərinə gəlib çatırdı. O, mərəkədə nəvvab şahzadə sərkarının xəzinədarının qulamı olan Şahqulu bəy ayağından yaralandı. Nəvvab şahzadə öz hümayun çətirini, bu hərbdən sonra "Fərrux Yekətaz" adı ilə məşhur olan xasseyi-şərifə qulamı Fərrux bəyə verdi, ona çətiri öz başı üstündə saxlamağı buyurub, ali məiyyətdən aralanmamağı əmr etdi. Amma qolda olan ləşkər bir-birinə dəydi, çünki təkəli qoşununun hücumundan və tüfəng atəşlərindən sağ qalan az idi ki, onların əksəriyyəti də müxaliflərin hücumundan qorxuya düşüb, fərar etməyə başladı. İlahinin himayəsinə ümid edən nəvvab şahzadə, güllə ona dəyməsin deyə, hümayun çiynindəki günəş misallı qalxanını öz mübarək əli ilə tutub gah önündə, gah da arxasında saxlayırdı. Ali məiyyətdəki mülazimlər də döyüşə-döyüşə
398
Misranın farscası: Zəhi təsəvvəri-balel, zəhi xəyale-məhal! 571
hərəkətləri fərarı andıran tərz ilə bir neçə qədəm geri çəkildilər. Artıq hamı məğlub olacaqlarını yəqinləşdirmişdi. Buna görə də qələbə ümidi yoxa çıxdı. Döyüş meydanı atılan güllələr nəticəsində mübarizlərdən xali oldu. Nəvvab şahzadədən təxminən bir fərsəx aralı olan yol boyunca məğlubiyyətə düçar olmuş iqbal əsgərləri həmin səhrada pərakəndə olub səpələnməkdəydi. Amma ali məiyyətin belə iztirablı bir vaxtında Əlixan bəy Carçıbaşı Rumlu tez-tələsik atdan endi, nəvvab şahzadənin mindiyi atın yüyənindən tutub dedi: "Cəng həmişə eyni minvalla davam etmir. Mərd kişilər və döyüş dilavərləri bəzən qələbə çalırlar, bəzən də məğlub olurlar. Əgər bu döyüşdə işdi-şayəd qəzavü-qədər nəticəsində biz zəfər çala bilməsək və iş yaxşılığa doğru getməsə, gecə düşənədək on fərsəx yol getmək olar. Biz bəndələrin işi çətin deyil. Nəvvab şahzadə isə tezliklə sağ-salamat Azərbaycana öz alişan atasının yanına çatar, oranın dövlətxah adamlarını toplayır, yenidən mülk tutma bayrağını yuxarı qaldırar". Nəvvab şahzadə ona etiraz edib hirslə dedi: "Belə fərar yolu ilə yaşamaqdan nə çıxar? Bütün aləm deyəcək ki, filan kəs öz kiçik qardaşı tərəfindən məğlub edildi. Mən bu döyüşdə şəhadət şərbəti içməyə razı olaram, amma belə əskiklik yükünü çəkə bilmərəm". O, belə deyib atının yüyənini carçının əlindən çəkdi, nizəsini öz mübarək əlinə götürdü və ilhamlı bir dillə buyurdu: "Şəhid olmaq istəyən hər kəs mənə yoldaşdır, kim ki, canını qorumaq istəyir, qoy Allah ona yar olsun". Belə deyib, məhmizləyərək atını cövlana gətirdi, özünü köpək balığı kimi döyüş atəşi dəryasına atdı və ona doğru bir göz qırpımında "Allahın mərhəmətindən ümidinizi kəsməyin" 399 [ayəsinə] uyğun zəfər küləyi əsdi. Allahın inayəti ilə baş verən maraqlı hadisələrdən biri də budur ki, Vəli xan və təkəli ləşkəri aləm şahzadəsinin qoluna hücum edəndə, məğlub olub dağıdılan İsmayılqulu xanın və şamlı tayfasının qoşunu müxalif ləşkərin arxa tərfində qalmışdı. Onlar bu vəziyyəti seyr edib birləşdilər və müxaliflərin arxa tərəfinə həmlə etdilər. Pərakəndə vəziyyətdə olan şamlı ləşkərinin cəndavəlu 400
şamlı tayfası isə bu qələbədən sonra özünü təkəli ləşkərinə çatdırdı. Elə ki, onların gözləri önündə nəvvab şahzadənin özü şəxsən
399
İfadənin ərəbcəsi: "La təyəsu min ruhi-l-lahi". 400
Qeyd: Bu istilahın mənası bizə məlum olmadı - Ş.F. 572
hücuma keçdi, bu sətirlərin müəllifi ali mülazimətdə idi və nəvvab şahzadənin yanında, onun müşahidəsinə görə, təxminən əlli nəfər süvari vardı. Amma yaxşı müşahidə etdiyimdən, mən bütün məğlub olanların necə qeybdən gələn bir ilhamla döyüşə cumduqlarını görürdüm. Təkəli ləşkərinin tüfəngçiləri tüfəng atan əsnada İlahinin məsləhəti ilə məğlub olunanların içərisindən bir güllə açılıb Vəli xana dəydi. Solaq Hüseynin Bayram xan adlı bir oğlu bundan xəbərdar olub irəli cumdu. Elə ki, gözü hümayun nəvvaba sataşdı, atdan düşdü. Nəvvab şahzadə onun gəlişini zəfərin başlanğıcı bilib, ona dayanmaq imkanı vermədi və səvar olması əmrini verdi, həmçinin at çapıb özünü təkəli döyüşçülərinin mərkəzi hissəsinə çatdırdı. Düşməni məğlubiyyətə uğratdıqdan sonra beyin sarayını qürur buxarı dolduran təkəli ləşkəri tam qalibiyyətlə gəlməkdə idi və güman etmirdi ki, kimsə onların önünə çıxa bilər. Elə ki, zirzibil dəryasının bu köpək balıqları özlərini fəna bəhrində qərq olan və başçılarını isə yaralanan gördülər, bir-birlərindən aralandılar, böyük məğlubiyyətə uğrayıb fərar vadisinə üz tutdular. Ustaclı qorçisi Ümmət bəy Qarxəs Vəli xana bir nizə vurub onu atından yerə saldı, tüfəng yarasından taqətsiz vəziyyətdə olan Vəli xanın başını bədənindən ayırdı. O vəziyyəti müşahidə edən Məhəmməd xan və türkman tayfası hamılıqla bu tərəfə cumdular. Qoşunlar bir-birinə elə yaxınlaşmışdılar ki, meydanın darlığından nizə atmaq imkanı qalmamışdı. Üzbəüz vuruş başlandı. Sayca çox olan döyüşçülərin arasına düşən iqbal əsgərlərinin üzərinə ox yağdırıldı. Nəvvab şahzadənin qalibiyyəti, türkman və təkəli qoşunlarının məğlubiyyəti:
Allahın izzətinə and olsun ki, bu qalibiyyəti, türkman sətirlərin müəllifi o vaxtadək hələ qorxuya düşməmişdi. Amma vəziyyəi belə görüb bərk vahimələndi, çünki az adam çox adamın arasında qalmışdı. Nəvvab şahzadə və müqəddəs məiyyətin mülazimləri yarım ləhzədən də az bir vaxtda irəli şığıdılar. Ali ləşkərdə olanlar bərk heyrətdə idilər ki, elə bu zaman Tanrı onların indadına çatdı. Allahın köməyi ilə o igidlik meydanının şahsüvarı igidcəsinə həmlə edib atının cilovunu türkman qoluna dəğru yönəltdi, özünü onların mərkəzinə (qəlb) çatdırdı. Oxatanların 573
bəziləri bir-iki ox atdılar, qalanları isə ox atmağa macal tapmayaraq, kamanlarım yerə tullayıb (dağılışdılar və) fərar etdilər.
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|