Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi



Yüklə 0,78 Mb.
səhifə4/64
tarix02.01.2022
ölçüsü0,78 Mb.
#1946
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   64
Aşıq İrfaninin şeirləri haqqında ilk bilgim

Aşıq İrfaninin şeirləri haqqında ilk bilgini Türkiyəli Aşıq İslam İsa oğlu Erdenerdən eşitmişdim. Aşıq İslamın atası İsa ki­şinin ailəsi 1917-1920-ci illərin qovğasında ata-baba yurdu Dağ Borçalının (indiki Ermənistan Cümhuriyyətinin Kalinino rayonu) So­yuqbulaq kəndindən qaçaraq Türkiyənin Kars ilinə (vilayə­ti­nə) bağlı Ladıkars kəndində köçənlərdəndir (Aşırlı M., Qıllözdü M., Dərviş O., 2003, Kamaloğlu M., Dərviş O., Qarapapaq Ş., 2005). Sonralar sərhədlər bağlandığından İsa kişi və övladları uzun illər Sovetlər Birliyində yaşayan əzizlərini görə bilmirlər. Qa­dağalara baxmayaraq qohumlar bir-birinin varlığından xəbər tu­turlar. Bu xəbərləşmələr onlarda görüşmək istəyini daha da ar­tı­rır. İsa kişi bir daha geri dönə bilməsə də oğlu İslam Erdener 1972-cü ilin aprelində Gürcüstana SSR-in Marneuli rayonundakı Ke­şəli kəndinə, bacısı Anaxanımı və qohumlarını görməyə gəlir. Bu səfər bölgədə hadisəyə çevrilir.

1948-ci ildə Keşəli kəndində doğulub, Azərbaycan Dövlət Uni­versitetinin Filologiya Fakültəsində oxuyan, dostum Osman Əhməd oğlu (Osmanov) kəndlərinə Türkiyədən bir aşıq gəldiyini söy­lədi. Bu xəbər oluqca gözlənilməz, şirin və maraqlı idi. Dərs­dən qaçdığımıza görə cəzalandırılacağımızı göz altına alsaq da Gür­cüstana getməyi qərara aldıq.

Aşıq İslam Erdenerlə görüş bizə elə bil yeni dünya bəxş etdi. Adam­lar Aşıq İslamı evinə qonaq dəvət etmək üçün növbə tut­muş­dular. Hər gün onun görüşünə 50-60 nəfər gəlirdi.

Aşıq İslam soydaşlarımıza 19-20-ci yüzillərdə Osmanlı döv­lə­tinə getmiş və İkinci Dünya Savaşında “itkin düşmüş” əzizləri haq­qın­da xəbər gətirməklə yanaşı, Türkiyədəki, Almaniyadakı hə­yat tərzi haqqında maraqlı hadisələr danışırdı. O, Azər­bay­can­da ədəbi oğru kimi tanıdılan Xəstə Hasanın həyat və yara­dı­cı­lı­ğın­­dan, çağ­daşı olan İrfanidən, Qul Qaranidən, Usta Poladdan, Küfdadidən, Aşıq Şenlikdən və b. şeirlər deyir, ömür yollarından bil­gilər verir­di. Bu da məndə Kars, Çıldır, Ardahan bölgəsinin aşıq mühitini, “vətən xaini“ elan edilərək Qazağıstana sürgünə gön­dərilmiş Axısqa türk­lə­rinin folklorunu öyrənməyə həvəsi ar­tırdı. Xəstə Hasanı sınağa çəkmək üçün zamanəsinin ustad aşığı İrfani ilə qarşılaşdırıldığını ilk dəfə ondan öyrəndim. (Şamil Əzizə, Şamil Əli, Bakı, 2005:11-15)

Xəstə Hasanla bağlı yazılarımda və çıxışlarımda diqqəti aşı­ğın çağdaşı olan, Azərbaycan folklorşünaslığında öyrənilməmiş aşıq­lara və el şairlərinə yönəltməyə çalışdım. (Şamilov, 1984: 29 mart, 1986:1 iyul) Belə sənətkarlardan biri də adını saz ha­va­sın­da ya­şadan İrfani idi. Aşıq İslam Erdener söyləyirdi ki, Xəstə Hasan qar­daşı oğlunu həbsdən azad etdirmək üçün Xosbiya bəy­lə­rinə xahişə gedir. Xosbiyada Ramazan bayramı günü məclis qur­muş bəylər Xasta Hasanın haqq aşığı olub, olmadığını yox­la­maq üçün İrfani ilə deyişməsini istəyirlər. Xəstə Hasan bəylərin sözündən çıxa bilmir.

Aşıq İslam Erdener Çıldır-Axısqa aşıq mühiti haqqında ba­şı­na toplaşanlara, onu görməyə gələnlərə söhbət edirdi. O, müx­tə­lif mövzuda söhbət etsə də toplananların əksəriyyəti üçün ən diqqəti çəkən Çıldır aşıq mühiti haqqında verdiyi bilgilər idi.

Kars yaxınlığındakı Ladıkars (Hümmətli) kəndində yaşayan aşığı bacısı oğlu Qənbər çox çətinliklə də olsa kəndlərinə, Gür­cüs­­tan SSR Marneuli rayonunun Keşəli kəndinə qonaq gətirdə bil­miş­di. Sovet-Türkiyə münasibətlərini soyuq olduğu, dövrü mət­buatda, radio-televiziyada durmadan Türkiyə əleyhinə təbli­ğat getdiyi, sərhədləri “dəmir pərdələr qapatdığı”, insanlar tərcümeyi-hal­la­rın­da Türkiyədə yaşayan qohumlarının, doğmalarının adını belə yaz­mağa cəsarət etmədiyi bir zamanda belə bir iş görməyin, Tür­ki­yədə yaşayan dayısını SSRİ-yə gətirtməyin özü bir qəhrə­man­lıq idi.

Aşıq İslam Erdener 50 ildən çox üzünü görmədiyi bacısı Anaxanımı və onun övladlarını görməyə gəlmişdi. Onun gə­li­şin­dən xəbər tutanlar isə nəinki qonşu kənd və rayonlardan, hətta uzaq bölgələrdən də Keşəliyə axışırdılar. Ömür yoluma dərin iz sa­lan bu görüş məni Axısqa aşıq mühitini öyrənməyə hə­vəs­lən­dir­di. Yaşım yetmişi haqlamaqda olsa da hələ də gənclik eşqilə gah Qazaxıstana - sürgün olunmuş axısqalılardan folklor nü­mu­nə­­ləri toplamağa, gah Türkiyəyə, gah Gürcüstana gedirəm.

Axısqa aşıqlarının şeirlərini toplayanda, ömür yollarını öy­rə­nən­də ilk gəldiyim qənaət bu oldu: Sovetlər -Türkiyə mü­na­si­bət­lə­rinin soyuqluğuna, bölgədə yaşayan müsəlmanların 1944-cü ilin noyabrın 13-14-də “vətən xaini” elan edilərək elliklə Orta Asiya və Qazaxıstana sürgün edildiyinə görə Axısqa haqqında az ya­zılıb, fölkloru toplanmayıb. Sovetlər Birliyi dağılandan sonra Tür­kiyəyə gediş-gəliş artdı. Türkiyədəki araşdırıcıların əsərləri ilə tanış olanda gördüm ki, Axısqa bölgəsi haqqında araşdırmalar ora­da da könülaçan olmayıb. Dünyaya meydan oxuyan Sovet im­pe­riyasının sərhədləri yaxınlığında yaşayan türklərin tarixinin öy­rənilməsində, bölgədən dialekt, folklor, etnoqrafiya ma­terialla­rı­nın toplanıb nəşr etdirilməsində, araşdırılmasında bir çəkin­gən­lik olub.





  1. Yüklə 0,78 Mb.

    Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   64




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin