Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri

“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” 

adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 

232

 

 

 

 

 

Qlobal  dünyanın  inkişaf  meyllərinə,  dinamik  ritminə  inteqrasiya  edən  Azərbaycanda  sosial-

mədəni  reallıqlarda  da  dəyişmələr  gedir.  Multikultulturalizm  fərqli  mədəniyyətlərin  bir  arada 

yaşadığı cəmiyyəti təyin edən sözdür. Humanist və demokratik nəzəriyyə yaxud ideologiya olaraq 

multikulturalizm  tolerantlığın  təcəssümüdür  ki,  onsuz  humanizm,  yüksək  fərdi  və  beynəlxalq 

münasibətlər  mədəniyyəti,  insanlar  arasında  qarşılıqlı  anlaşma,  qarşılıqlı  zənginləşmə,  dostluq  və 

əməkdaşlıq mümkün deyil. Multikulturalizm müəyyən birləşmiş cəmiyyət daxilində etnik, irqi, dini 

və  mədəni  müxtəlifliklərin  qorunmasına,  inkişafına  və  tənzimlənməsinə  yönələn  bir  siyasətdir  və 

milli azlıqların yaşadıqları cəmiyyətə inteqrasiya olmaları üçün əlverişli şərait yaradır. Başqa sözlə 

desək, multikulturalizm nə milli azlıqların etnik – mədəni dəyərlərini assimilyasiyaya uğradır, nə də 

ki, onların bu dəyərlərinin inkişafını cəmiyyətin inkişafından təcrid edir. Multikulturalizm eyni bir 

ölkədə  yaşayan  müxtəlif  xalqların  nümayəndələrinin mədəniyyət  hüquqlarını  tanıyan  humanist 

dünyagörüşü və ona uyğun olan siyasətdir. [1. s. 44] 

Hər  bir  xalqın,  millətin  mövcudluğu  onun  ana  dilinə,  adət-ənənələrinə,  öz  mədəniyyətinə, 

ədəbiyyatına, tarixinə bağlılığından asılıdır. Xalqımız da bu günədək məhz milli-mənəvi  dəyərinə 

bağlılığı sayəsində özünün mövcudluğunu, milli identikliyini, özünəməxsusluğunu qoruyub saxlaya 

bilib, zəngin milli-mədəni, maddi, ədəbi, dövlətçilik irsinə sahib olub. Azərbaycanda  milli-mənəvi 

dəyərlər və mentalitet problemi multikulturalizmdə, xüsusən, özünü aydın şəkildə göstərir. Bu gün 

dünyanın  müxtəlif  yerlərində  müharibələr  baş  verir,  iqtisadi  böhran  sürətlə  yayılır.  Dünya 

miqyasında  dini  ayrı-seçkilik  güclənməkdə,  hətta  bəzən  dini  zəmində  qarşıdurmalara  gətirib 

çıxarmaqdadır.    Müharibələr,  böhranlar,  ayrı-seçkiliklər    çoxaldığı  dövrdə  təəssüf  ki,  insani 

xüsusiyyətlər  də  itməyə  başlayır.  Vətəndaş  cəmiyyətinin  formalaşması  üçün  insani  keyfiyyətlərə 

malik  şəxslərin  yetişdirilməsi  vacibdir.  İnsana  məxsus  ən  mühüm  keyfiyyətlərdən  biri  məhz 

tolerantlıqdır.  Tolerantlıq  vətəndaş  cəmiyyətinin  əsas  əxlaq  prinsipidir.  Tolerant  şəxs  digər 

xalqların,  dinlərin  nümayəndələrinə,  adət-ənənələrinə  dözümlü  olmağı  bacarmağı  və  həmçinin 

dinindən,  irqindən,  dilindən,  milli  və  siyasi  mənsubiyyətindən  asılı  olmayaraq  bütün  vətəndaşlara 

hörmət edir.  

Tolerantlıq  bu  gün  mütərəqqi  dünyanın  ən  çox  müzakirə  etdiyi  məsələlərdən  biridir.  Çünki 

bəşəriyyətin gələcəyi tolerantlıq prinsiplərinin necə və hansı səviyyədə bərqərar olmasından asılıdır. 

Dünyada  yüzlərlə  din,  məzhəb  və  təriqət  var:  eyni  zamanda,  minlərlə  xalq  və  etnik  qrup 

mövcuddur.  Dünyamızın  tolerantlığa  ehtiyacı  həmişə  olduğundan  daha  çoxdur.  Tolerantlıq 

dünyamızın gələcəyi üçün alternativsiz xilas yoludur. Ona fərqli yanaşanlar, müxtəlif izah verənlər 

ola bilər, amma tolerantlığı inkar edənlər əsla olmamalıdır.  

Bəzi Avropa ölkələrində insani və humanist dəyərlər azaldığı bir dövrdə Azərbaycan dünyaya 

tolerant  ölkə  kimi  dostluq,  qardaşlıq  və  birgə  yaşama  mesajı  verir,  tolerantlıq  nümunəsi  göstərir. 

Azərbaycanda  bu  ənənənin  yaşaması  və  həyat  şəraitinə  çevrilməsi  üçün  sistemli  iş  aparılır. 

Prezident  İlham  Əliyevin  2016-cı  ili  Azərbaycanda  “Multikulturalizm  ili”  elan  etməsi, 

multikulturalizm,  sivilizasiyalararası  dialoq,  mədəniyyətlərarası  dialoq  mövzularına  həsr  olunmuş 

bir  çox  beynəlxalq  tədbirlərin  məhz  Azərbaycanda,  onun  paytaxtı  Bakıda  keçirilməsi  heç  də 

təsadüfi deyil və bunun dərin tarixi kökləri var. Ali məktəblər, orta ümumtəhsil məktəbləri və digər 

təhsil müəssisələri ümumilikdə təhsil prosesi bu missiyanın həyata keçməsində mühüm rol oynayır.  

Bütün dövrlərdə Azərbaycanda bütün millətlərin, dinlərin nümayəndələri sülh, əmin-amanlıq, 

qardaşlıq şəraitində yaşamışlar. Azərbaycanın yeraltı, yerüstü sərvətləri kimi etnomədəni tərkibi də 

əsrlər  boyu  zəngin  olub.  Və  bu  zəngin  tərkib  güclü,  qüdrətli,  istiqanlı  təbiətə  malik  bir  millətin  - 

Azərbaycan millətinin formalaşmasında böyük rol oynayıb. Yüz illərlə bu odlar diyarında yaşayan 

xalqlar çətin gündə də, xoş gündə də dostluq,  qardaşlıq şəraitində  yaşayıblar. Hal  – hazırda da bu 

ənənə  davam  edir.  Ölkəmizdə  hökm  sürən  ictimai-siyasi  quruluşdan  asılı  olmayaraq  bütün 

dövrlərdə Azərbaycan dözümlülük, tolerantlıq məkanı olmuşdur. Bu gün müstəqil bir ölkə kimi öz 

siyasətimizi  biz  bu  təməl  üzərində  qururuq.  Azərbaycanda  multikulturalizm    siyasəti  dövlət 

quruculuğu  və  demokratik  inkişafın  əsas  göstəricilərindəndir.  Ölkə  başçısı  İlham  Əliyev  18  may 

2015  –ci  il  III  Mədəniyyətlərarası  Dialoq  Forumunda  bildirib  ki,  ölkəyə,  xalqa,  dinə  olan  hörmət 

digərlərinin ənənələrinə və dəyərlərinə hörmətdən başlayır. Bu gün Azərbaycan multikulturalizmin 

əsas  mərkəzlərindən  biridir.  Azərbaycan  bütün  dünyada  multikultural  dəyərlərin  carçısıdır. 

 

“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” 

adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 

233

 

 

 

 

Dünyanın bir çox ölkələrində olduğu kimi, Azərbaycan əhalisinin tərkibi də yekcins deyil. Burada 

da əsas xalqla yanaşı etnik və etnoqrafik qruplar yaşayırlar. Azərbaycan torpaqları həmişə müxtəlif 

tarixi proseslərdə bir çox etnik qrupları, qəbilə, tayfa və müxtəlif xalqları strateji mövqeyi, münbit 

torpaqları ilə öz ərazilərinə cəlb etmişdir. Bu gün Azərbaycanda yaşayan azsaylı xalqların tarixini 

nəzərdən  keçirsək  görərik  ki,  əhalinin  90  %-ni  təşkil  edən  azərbaycanlılardan  əlavə  xalqımızın 

təşəkkülündə  tarix  boyu  azsaylı,  etnik  və  milli  azlıqlar  iştirak  etmişlər.  Deməli,  Azərbaycan 

Respublikasının  əhalisinin  əsas  hissəsi  azərbaycanlılardan  və  ölkənin  müxtəlif  bölgələrində 

kompakt şəkildə yaşayan 80-ə yaxın milli azlıqlardan ibarətdir. Ölkəmizdə yaşayan hər bir xalq öz 

etnik  xüsusiyyətini  saxlamaqla  bərabər,  digər  xalqların  və  etnik  qrupların  həyat  tərzində, 

məişətində,  adət-ənənəsində,  mədəniyyətindəki  bir  çox  mütərəqqi  amilləri  əxz  edərək,  onları 

qarşılıqlı  sürətdə  inkişaf  etdirmişdir.  Tolerant  şüurun,    düşüncənin,  təfəkkürün  formalaşdırılması, 

tolerant  şəxsiyyətin  yetişdirilməsi,  fərqli  dinlərə,  xalqlara,  millətlərə  hörmətin  və  sülhsevərliyin 

tərbiyə edilməsi  Azərbaycan təhsilində  prioritet  vəzifədir.  Sadaladığımız faktlardan da görünür ki, 

bu mövzu hal – hazırda cəmiyyətimiz, təhsilimiz üçün çox aktualdır və araşdırılmağa ehtiyacı var. 

Dünyada  baş  verən  proseslər  vətəndaşlarımızın    bu  mövzu  haqqında  daha  çox  savadlanmağına 

ehtiyac  yaradır.  Təbii  ki,  hər  şeydən  öncə  bu  işə  dərindən  bələd  olan  müəllimlər  nəsli 

yetişdirilməlidir.  Məktəb  demokratik  mühit  yaratmalıdır.  Humanist  cəmiyyəti  yalnız  bu  yolla 

formalaşdırmaq olar.  

Hələ  müstəqilliyimizin  ilk  illərində,  1992-ci  ildə  imzalanmış  “Azərbaycan  Respublikasında 

yaşayan  milli  azlıq,  azsaylı  xalq  və  etnik  qrupların  hüquq  və  azadlıqlarının  qorunması,  dil  və 

mədəniyyətlərinin  inkişafı  üçün  dövlət  yardımı  haqqında”  fərmana  əsasən  onlar  Azərbaycanın 

bərabərhüquqlu  vətəndaşları  hesab  edilir.  Təhsil  bütün  mövcud  sivilizasiyalarda  ən  güclü  silahdır. 

Yetişməkdə  olan  gənc  nəslin    cəmiyyətə  münasibəti  onlara  verdiyimiz  təhsilin,  tərbiyənin 

nəticəsidir.  Bu  aspektdən  tədris  prosesinin  xüsusilə  müəllimin  üzərinə  yük  düşür.  Kiçikyaşlı 

məktəblilərin  tolerantlılıq  səviyyəsi  ailə  və  məktəbin  qarşılıqlı  işinin  nəticəsidir.  Tədris  metodları, 

üsulları  nə  qədər  uğurlu  seçilərsə,  fənnin  səmərəsi  də  bir  o  qədər  artar.  Müasir  Azərbaycan 

cəmiyyətində  multikulturalizmin  əhəmiyyəti  böyükdür.  Hal  –  hazırda  orta  ümumtəhsil 

məktəblərində azərbaycanlılarla yanaşı, müxtəlif  xalqların nümayəndələrinin uşaqları da təhsil alır. 

Onlara  qarşı  heç  bir  ayrı  –  seçkilik,  radikal  münasibət  göstərilməyib.  Bizim  təhsil  siyasətimiz 

həmişə  bu  istiqamətdə  olmuşdur.  Hazırda  ölkədə  keçirilən  çoxsaylı  tədbirlərdə  dünyada  milli  və 

dini tolerantlığın gücləndirilməsi,  multikulturalist  dəyərlərin təbliği,  dini zəmində ekstremizmə  və 

ayrı-seçkiliyə  qarşı  birgə  mübarizə  yollarının  araşdırılması,  fərqli  dinlərin  və  mədəniyyətlərin 

daşıyıcısı  olan  insanlar  arasında  dialoq  və  qarşılıqlı  anlaşmanın    bərqərar  edilməsi  və  s.  aktual 

problemlər  geniş  müzakirə  olunur.  [2.  s.  78]  Multikultural  təhsil  müxtəlif  mədəni  kökə,  mənşəyə 

mənsub  olan  insanların  tarixi  keçmişlərini,  dəyərlərini,  inanc  və  etiqadlarını  və  dünyagörüşlərini 

özündə birləşdirən təhsil və ya tədrisin bir formasıdır. Biz bunu həm də çox mədəniyyətli təhsil də 

adlandıra  bilərik.  Bu  məqsədlə  müəllim  məktəb  səviyyəsində  öz  proqramına  mədəni  müxtəlifliyi 

əks  etdirmək  üçün  müxtəlif  formalarda  dərslər  daxil  edə  bilər.  Ümumiyyətlə,  çox  mədəniyyətli 

təhsil  insanların  irqi,  dini,  siyasi,  sosial  mənsubiyyətindən  asılı  olmayaraq,  bütün  şagirdlər  üçün 

bərabər təhsil kapitalı və təhsil imkanları prinsipi üzərində qurulmuşdur və gələcəkdə bu cür təhsilin 

müxtəlif  mədəniyyətlərə  məxsus  tələbələr  üçün  müvəffəqiyyətə  gedən  maneələrin  aradan 

qaldırılmasına  kömək  edəcəyi  proqnozlaşdırılır.  Multikultural  təhsil  vətəndaş  azadlıqları 

hərəkatlarından  inkişaf  etmişdir.  Məktəb  rəhbərliyi  elə  dərslər  təşkil  edirdi  ki,  şagirdlər  müxtəlif 

etnik qruplar haqqında öyrənə bilsinlər. Bu zaman informasiyanın çoxunu müxtəlif etnik qrupların 

bayramları, adət – ənənələri haqqında təşkil edirdi. Multikultural təhsil əsas olaraq dini, sinfi, irqi 

ayrı  –  seçkilik  anlayışlarını  özündə  ehtiva  edir.  Multikultural  təhsil  “etnik,  irqi  mənsubluğundan, 

sosial  sinfindən,  mədəni  xüsusiyyətlərindən  asılı  olmayaraq  bütün  şagirdlərin  bərabər  təhsil  alma 

hüquqları vardır ” ideyasını özündə daşıyır. Əgər məktəblərdə bütün bunlar düzgün şəkildə həyata 

keçirilərsə,  şagirdlərdə  müxtəlif,  fərqli  tarixi,  mədəni  qruplar  haqqında  müsbət  qavrayış 

formalaşacaq. Bu yolla multikultural təhsil tələbə və şagirdlər üçün öz kimliklərindən qürur duymaq 

və bundan daha inamlı olmağa dəstək verən bir alətdir. Əlbəttə ki, dözümlülüyün əldə edilməsinin 

əsas  yolu  hər  bir  fərdi  təhsilli  olan  cəmiyyətin  əsasını  qoymaqdır.  Müxtəlif  mədəni  dəyərlərə 

mənsub  təhsilli  şəxslər  bizə  göstərəcəklər  ki,  insanların  xarakteri  öz  inanclarına  görə  deyil, 

 

“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” 

adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 

234

 

 

 

 

fikirlərinə  görə  formalaşır.  Onlar  ilkin  təcrübədən  öyrənəcəklər  ki,  dərisindən,  cinsindən,  etnik  və 

siyasi  mənsubiyyətindən  asılı  olmayaraq  hər  bir  şəxslə  əməkdaşlıq  etmək  lazımdır.  Gələcək 

nəsillərə  cəmiyyət  üçün  çeşidli  faydalarının  təmin  edilməsinin  vacibliyinin  vurğulanması  yolu  ilə 

möhkəm köklü təhsil çiçəklənən dünyada başqasının inanclarının qəbuluna kömək edəcəkdir. Qeyd 

etdiyimiz  kimi  dilimizin  terminlər  leksikonunda  tolerantlıq,  multikulturalizm  kimi  terminlər  yeni 

ola  bilər,  lakin  mahiyyət  etibarilə  bu  sözlər  heç  də  bizə  yad  deyil.  Bizim  mədəniyyətimiz, 

əxlaqımız, dövlət siyasətimiz, təhsilimiz də bu istiqamətə yönəlmişdir. Azərbaycan xalqı tarix boyu 

müxtəlif millətlərin nümayəndələri ilə bir yerdə yaşayıb, təhsil almışlar.  

Azərbaycan  Respublikası  təhsil  sistemi  fasiləsizlik  siyasəti  yeridir.  Təhsil  Qanununda 

göstərilmişdir:  “3.1.  Məktəb  irqindən,  dilindən,  dinindən,  milliyyətindən,  sosial  vəziyyətindən, 

mənşəyindən asılı olmayaraq, hər bir Azərbaycan vətəndaşına ümumi təhsil almaq imkanını təmin 

edir” [3. s. 112 ]. 

Azərbaycanda milli azlıqlar ölkə əhalisinin 9,4%-ni təşkil edir.1992-ci il oktyabrın 7-də qəbul 

olunmuş  “Təhsil”  haqqında  Qanunun  6-cı  maddəsi  və  “Dövlət  dili”  haqqında  Qanunu  3-cü 

maddəsinə  əsasən  təhsil  milli  azlıqların  müxtəlif  dillərində  verilə  bilər.  Respublikamızın  13 

rayonunda  yaşayan  etnik  qrupların  uşaqların  öz  milli  adət  və  ənənələrini,  mədəniyyətini 

öyrənmələri üçün lazımi şərait  yaradılıb. “Belə ki, Quba, Qusar, İsmayıllı, Xaçmaz, Oğuz, Qəbələ 

rayonlarının 126 məktəbində 24670 şagird ləzgi, Lerik, Lənkəran, Astara, Masallı rayonlarının 246 

məktəbində  26070 şagird talış,  Balakən, Qəbələ, Xaçmaz, Zaqatala, Quba, Samux  rayonlarının 32 

məktəbində 4748 şagird avar, udin, tat, saxur, yəhudi, xınalıq, kürd dillərini əsasən ibtidai siniflərdə 

öyrənirlər”  [4.s.4].  Beləliklə,  respublikanın  407  məktəbində  azsaylı  xalqların  və  etnik  qrupların 

55488  nəfər  uşağı  öz  ana  dillərini  öyrənirlər.  Azsaylı  xalqların  dillərində  təlim  aparan  müəllimlər 

müvafiq  qaydalara  uyğun  olaraq  vaxtaşırı  ixtisasartırma  kursundan  keçirilirlər.  Avropa  Şurası  və 

Azərbaycanın Təhsil Nazirliyi hələ 2003-cü ilin mayında Bakıda “Təhsil siyasəti və milli azlıqlar” 

mövzusunda  seminar  keçirmiş,  elə  həmin  il  noyabrın  son  günlərində  isə  bu  məsələ  ətrafında 

Strasburqda AŞ-ın iqamətgahında beynəlxalq ekspertlərin iştirakı ilə müzakirələr aparılmışdır. Hər 

iki  tədbirdə  ölkədəki  milli  azlıqların  təhsilinə  münasibət  yüksək  dəyərləndirilmişdir.  Bu  gün  artıq 

Təhsil  Nazirliyi  ölkə  Konstitusiyası,  “Təhsil  haqqında”  qanunun  tələbləri  və  Avropa  Xartiyasının 

prinsiplərini  əldə  rəhbər  tutaraq,  azsaylı  xalqların  dilləri,  tarixi  və  mədəniyyətinin  öyrənilməsi 

istiqamətində  mümkün  imkanlardan  istifadə  edir.  Paytaxt  Bakıda  yaşayan  yəhudi  uşaqlar  üçün 

Fondun  dəstəyi  ilə  “Xabad-Or-Avner”  təhsil  mərkəzi  inşa  edilib. Azərbaycan  Respublikası 

Prezidentinin sərəncamları nəticəsində Balakən rayonunun Katex kəndində Beretbinə əsas məktəbi, 

Zaqatala rayonunun  Makov, Qınır kəndlərində  məktəblər tikilmiş, Mamrux kəndində uşaq baxçası 

inşa olunmuşdur. 2003-cü ilin sentyabrından Azərbaycanda ilk yəhudi məktəbi fəaliyyət göstərir.   

Avar  dilində  ümumilikdə  260  sinfi  olan  19  məktəb  fəaliyyət  göstərir  və  bu  məktəblərdə  7 

minə yaxın şagird təhsil alır.  

2009-cu  il  ümum  ölkə  əhali  siyahıyaalınmasının  rəsmi  yekunlarına  əsasən  talışlar 

Azərbaycanda  yaşayan de-fakto  III  , de  -  yuri isə  IV  azsaylı etnik qrupdur. Azərbaycanda hazırda 

tədris  proqramında  talış  dili  öyrənilən  248  məktəb  fəaliyyət  göstərir.  Bu  məktəblərin  ibtidai 

siniflərində həftədə 2 dəfə talış dili tədris edilir. Bu məktəblərdə 1716 sinif vardır ki, onlardan 248-i 

ibtidai sinifdir. Məktəblərdə ümumən 29120 şagird təhsil alır. [5. s. 7] 

 1993-cü  ildən  başlayaraq  Azərbaycanda  ləzgi  dilində  dərsliklər  çap  edilir.  Hazırda  94 

məktəbdə (891 sinif) ləzgi dilində dərslər keçirilir. Həmin məktəblərdə 15000-ə yaxın şagird təhsil 

alır. 

ƏDƏBİYYAT SİYAHISI 

 

1. Azərbaycan Respublikası Təhsil Qanunu. Bakı, 2009 

2. Hacıbəyli A. Səadət ocağı ailə, Bakı, Nurlar, 2013, 200 s. 

3. Niftiyev N. Azərbaycanda birgəyaşayış və multikulturalizm. Bakı, 2015, 407 s. 

4. http://edglossary.org/multicultural-education/ 

5. https://en.wikipedia.org/wiki/Multicultural_education 

6. http://multikulturalizm.gov.az/ 

 

 

“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” 

adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 

235

 

 

 

 

Ayshan M. Zarbaliyeva 

Summary 

Multicultural  education  incorporates  the  idea  that  all  students  –  regardless  of  their  gender; 

sexual  orientation,  social  class and ethnic, racial, or cultural  characteristics  – should have anequal 

opportunity  to  learn  in  school.  Multiculturalism  is  a  state  policy  in  Azerbaijan.  There  is  great 

importance of multicultural education in the modern Azerbaijani society. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Çinarə Əliyeva 

Bülbülün Memorial Muzeyi, elmi işçi 

[e-mail] 

 

BALAKƏNDƏ YAŞAYAN ETNİK QRUPLARIN MADDİ VƏ MƏNƏVİ 

MƏDƏNİYYƏTİ 

  

Açar sözlər: mədəniyyət, irs, parça, etnik, milli  

Key words: culture, heritage, cloth, ethnical, national 

 

Azərbaycan tarix boyu qeyri – adi təbiəti, burada məskunlaşan müxtəlif xalqları ilə rəngarəng 

çiçək çələnginə  bənzəmişdir. Bu rəngarəngliyin  bir qismi  də  Azərbaycanın  şimal  –  qərb bölgəsi  – 

Balakənə düşür.  

Balakən rayonu inzibati vahid kimi 8 avqust 1930-cu ildə təşkil olunmuşdur.(1; s 853) Daha 

sonra  inzibati  cəhətdən  Zaqatala  rayonuna  tabe  olmuşdur.  Ancaq  1965-ci  ildən  yenidən  müstəqil 

rayon olmuşdur (3; s 45). 

Yazılı  qaynaqların  verdiyi  məlumatlara  görə  Balakən Qədim  Albaniya  dövlətinin  ərazisinə 

daxil olmuşdur. Eramızdan əvvəl 65-ci ildə Roma və alban qoşunları arasında Alazan (Qanıx) çayı 

sahilində baş verən döyüşdə iştirak edən qədim yunan tarixçisi Plutarx yazırdı ki, bu yerlərin əhalisi 

sakit  təbiətli,  məğrur,  döyüşdə  cəsarətli  və  cəsurdur.  Burdan  da  görünür  ki,  bölgə  əhalisi 

baxmayaraq  ki  etnos  olaraq  müxtəlifdir  amma  düşmənə  qarşı  tək  yumruq  halında  birləşərək 

mübarizə  aparmışlar.  Buradakı  rəngarənglik,  müxtəliflik  artıq  onların  həyat  tərzinə  çevrilmişdir.  

Ümumi birgəyaşayış qaydalarına əməl olunma bu xalqları bir – birinə daha da yaxınlaşdırıb, lakin 

onlar öz dillərini, etnoqrafik xüsusiyyətlərini qoruyub saxlayıb.  

Hal – hazırda Balakəndə 27 millətin nümayəndəsi yaşayır. Bu müxtəliflik bizə əsrlərin, illərin 

yadigarıdır.  Və  bu  gün  əsrlərin  mirası  olan  hər  bir  millətin  adət-ənənəsi,  mədəni  irsi  qorunub 

saxlanılır və təbliğ edilir. Balakən rayonunda yaşayan etnik qrupların içərisində sayca ən böyükləri 

azərbaycanlılar, qafqazdilli avarlar, ingiloylar, farsdilli qaraçılardır və ləzgilərdir.  

Azərbaycanın  şimal  –  qərb  zonası  öz  təbiətinə,  təbii  sərvətlərinə  görə  nə  qədər  zəngindirsə, 

mənəvi zənginliyinə görə də, bir o qədər unikal diyardır.  

Bu bölgənin özünəməxsus musiqi aləti vardır ki, bu da yalnız Balakən və Zaqatala bölgəsində 

istifadə  olunur.  Qədim  zamanlardan  bu  vaxta  qədər  Balakənlilər  öz  əlləri  ilə  düzəltdiyi  iki  simli 

tamburdan  el  şənliklərində,  tütün,  yun,  qarğıdalı  və  fındıq  təmizlənən  iməciliklərdə  musiqi  aləti 

kimi istifadə etmişlər.  

Tamburun  müşayiəti  ilə  həm  kişilər,  həm  də  qadınlar  haylalar  söyləmiş,  Balakənə  məxsus 

yerli  rəqsləri  ifa  etmişlər.  Tamburla  oxunan  mahnıya  “hayla”  deyilir  və  “hayla”  sözü  burada 

“çağırmaq”, “səsləmək” mənasındadır (2; s99).  Keçən əsrin 30-cu illərindən Balakənli söz ustası, 

 

“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” 

adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 

236

 

 

 

 

Azərbaycan aşıqlarının I qurultayının  iştirakçısı aşıq Sənəmin haylaları (bayatıları) hələ də dillərdə 

əzbərdir. 

Milli  azlıqlar  içərisində  üstünlük  təşkil  edən  avar  xalqına  məxsus  Qaysa  kənd  mədəniyyət 

evində “cahan” folklor ansamblı, Şambul kənd mədəniyyət evində “Qızlar” rəqs qrupu, Mahamalar 

kənd mədəniyyət evində “Təbəssüm” rəqs qrupu, ingiloylar yaşayan İtitala kənd mədəniyyət evində 

isə  “Şəlalə”  rəqs  studiyası  yaradılmışdır.  Bundan  başqa  Qax,  Zaqatala,  Balakən  rayonlarında 

yaşayan saxurların qızlarından ibarət “Lilay” rəqs ansamblı fəaliyyət göstərir.  

“Cahan”  folklor  ansamblı  2011-ci  ildə  Bakı  şəhərində  “Azərbaycan  doğma  diyar”  devizi 

altında  keçirilən  “Milli  azlıqların  İncəsənəti”  III  Respublika  festivalında  fəal  iştirak  etmiş,  Xalq 

kollektivi  adına  layiq  görülmüşdür.  Rayonda  keçirilən  tədbirlərdə  onların  çıxışlarına  xüsusi  yer 

verilir.( 5)  

Toy  məclisində  icra  olunan  adətlər  ayrı  –  ayrı  kəndlərdə  azacıq  fərqlənsə  də,  əsasən  eynidir 

deyə bilərik.  

Qədimlərdə, hətta ötən yüzilliyin əvvəllərinədək adətən qız üçün aşağıdakılar buyurulardı.  

Bir ədəd “tavatkəmər” – adı ilə tanınan və qızıl suyuna tutulan enli bel kəmər;  

Gümüş bilərzik;  

“  Düyməçə”  (sərəndəzlə  birlikdə)  –  başa  taxılan  xüsusi  qadın  baş  örtüyü.  Düyməçə  gümüş 

zəncirlərlə bəzədilmiş olurdu.  

“Mumasan” – sinəyə taxılan xüsusi qadın bəzəyi. Onun üzərində çoxlu gümüş pullar və digər 

bəzək şeyləri olar və qadın yeridikcə qəribə cingiltili səslər çıxarardı.  

“Bafta” qadın geyimi;  

“Darayı” dizlik (xüsusi gözəl ipək parçadan);  

İki ədəd xasa çit köynək;  

“Döşlük bağı” – xüsusi gümüş pullarla bəzədilən  kəmərə bənzər bel bağı;  

“Gülbəngi” – gəlinin başına örtülən, çox zərif toxunmuş baş örtüyü;  

Bir ədəd gümüş üzük.  

İndikindən fərqli olaraq o vaxtlar qızıla deyil, gümüşə üstünlük verilir və məhz “gümüş üzük” 

buyururdular( 2; s 105)  

Toy məclislərinin sonrakı günü, adət ənənələrimizə görə “Təzə gəlin süzən çayı içmək” üçün 

gələn  qohumlar  tamburun  müşayiəti  ilə  əylənirlər.  Həmçinin  “Təzə  gəlinə”  müxtəlif  hədiyyələr 

gətirirlər.  

Bölgədə yaşayan bütün xalqların, istər yerli türklərin, istər ingiloylar, istərsə də avarlar olsun 

onların  həyat  tərzi,  məişəti  öyrəniləndə  bu  həqiqət  məlum  olur  ki,  on  səkkiz  və  on  doqquzuncu 

yüzilliklərdə, hətta rus işğalına baxmayaraq, buradakı cəmiyyət daha çox “adət” adı ilə ifadə olunan 

gələnəklərlə,  adətlərlə  idarə  olunurdu.  Yüzilliklər,  əsrlər  boyu  davam  edən  gələnəklərdən, 

adətlərdən biri də iməcilikdir.  

İməcilik məişət işlərində qohuma, qonşuya göstərilən təmənnasız göstərilən köməkdir. Gündə 

bir  qonşunun  evində  təşkil  olunar.  Bunlara  misal,  “yun  iməciliyi”,  “tütün  iməciliyi”,  “qarğıdalı 

iməciliyini”, “ev iməciliyini” göstərə bilərik.  

Bu  iməcilikdə  qadınlar,  qız  –  gəlinlər  əsasən  iştirak  edilər.  Belə  iməciliklərdə  qız  –  gəlinlər 

təkcə  yun didib, ip əyirməz, həm də doya – doya şənlənərdilər. Bunun üçün iməcini təşkil edərdi. 

Yavaş – yavaş iməci davam etdikcə və axşama doğru dambur çalınar, “hayla” oxunar, rəqs edilərdi.  

Yeni  ev  tikməkdən,  yun  didməyə  qədər  bütün  tədbirlərdə  bölgə  insanlarının  həyatında  bir 

“birlik”, “yardımlaşma” duyulurdu.  

Təssüflər  olsun  ki,  elm  –  texnikanın  inkişafı  həmişə  insanların  birgəliyinə  şərait  yaradan 

“iməciliyi” və buna bənzər qədim və dəyərli adətləri aradan çıxarır. Daha az halda təkrar olunur.  

Geyim və bəzək bir etnosun etnogenez prosesində başlayıb formalaşmanın başa çatmasınadək 

keçdiyi yolu və ya digər şəkildə özünü əks etdirir.  

Digər  tərəfdən,  geyim  və  bəzək  əşyaları  etnoqrafik  cəhətdən  araşdırıldıqca  məlum  olur  ki, 

buradakı  hər  bir  ornament,  hər  bir  ilmə  onların  həyat  tərzinin  müəyyən  məqamını  özündə  əks 

etdirir.  Bu  ornament,  naxışlar  vasitəsi  ilə  insanların  dünyagörüşü,  qədim  inam  və  etiqadları 

haqqında  məlumat  almaq  olur.  Çünki  insanlar  bu  naxışlarla  demək  istədiklərini,  adət    ənənələrini 

ifadə edirlər.