Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri

“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” 

adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 

237

 

 

 

 

Bəzək və zinət əşyaları müxtəlif çeşiddə olmaqla, taxılma yerinə görə növlərə bölünür. Bütün 

növ  zinət  əşyalarının  hazırlanması  prosesində  həndəsi,  nəbati  motivli  naxışlardan  və  simvollardan 

istifadə edilirdi. Həmçinin zərgərlikdə minasazlıqdan uzun müddət istifadə edilmişdir. Minalanmış 

qədəhlər, xəncərlər, bəzək əşyaları o qədər bölgədə məşhur olmuşdur ki,  hər evdə  ən azı  bir  ədəd 

minsazlıq məmulatı olurdu.  

Yaxa  bəzəkləri  –  xalis  cavahiratdan,  əşrəfi,  imperial,  çervon  yaxalıqlar  adlanan  qiymətli 

metaldan hazırlanan sinəbənd, yaxagülü, pilək, sərmə idi( 2; s 85).  

Bel bəzəkləri – qızıl və gümüş kəmərlər, təkbənd çox qədim tarixə malikdir. 

 Adətə görə ərə getməmiş qızlar kəmər taxmırdılar. Gümüş kəməri ata evindən ər evinə gəlin 

köçən vaxt gəlinin belinə bağlayardılar. Ərə gedən hər bir qızın gümüş kəməri olmalı idi. İnanırdılar 

ki, kəmərdə ecazkar güc də vardır. Kəməri gəlinin belinə oğlan uşağı bağlamalı idi( 2; s 86 – 87)  

Bundan başqa rayonda dəmirçilik, papaqçılıq, toxuculuq və bədii tikmə, şəbəkə hazırlanması, 

ağac  və  daş  üzərində  oyma,  ipəkçilik,  sərraclıq,  təkəlduzluq,  dulusçuluq  və  zərgərlik  kimi  xalq 

sənətkarlıq nümunələri geniş yayılmışdır. 

Öz  sənətini  nəsildən  nəslə  ötürən  el  sənətkarları  indi  də  həmin  sahələrə  aid  ən  gözəl  sənət 

nümunələrini hazırlayırlar. 

Mənəvi  irsimizdən  qeyd  edərkən  maddi  irsimiz  sayılan  bu  bölgədə  yaşayan  xalqların 

geyimindən də söz açmamaq olmaz. Həm kişi, həm də qadınlarda geyimlər 2 qrupa bölünürdü: alt 

və üst geyimlər.  

Kişilərin geyindiyi dizlik və alt köynəyi adlanan paltarlar adətən ağ pambıq parçadan tikilirdi. 

Üst paltarlar isə əsasən şalvar və köynəkdən ibarət idi. Çarıq isə ayaq geyimi idi, hər bir obada çarıq 

tikən usta olurdu.  

Kişilərdən fərqli olaraq, qadın geyimlərinin həm bəzəyi, həm də çeşidi çox idi.  Bölgəmizdə 

qadın  geyimlərinin  birinci  qismi  əvvəllər  “can  köynəyi”  adlanan  sadə  ağ  parçadan  tikilmiş  paltar 

idi.  

Köynək üçün arşınlıq parça lazım olurdu və köynək səkkiz hissədən ibarət idi: 1. Kürək (dal 

hissə), 2. Sinə (qabaq hissə) , 3. Əynidirik (yaxud çiyindirik), 4. Yaxa, 5. Boyunduruq, 6. Qolluq,        

7. Bilərzik, 8. Xişdək (2; s 91)  

Baş örtüyü sərəndaz adlanan zərif cunadan, onun üstündən taxılan düyməçədən, kələğayı və 

şaldan ibarət idi.  

Düyməçə qadın baş örtüyü olub, tamamilə gümüş zəncirlərlə örtülü olur, başdan düşməməsi 

üçün iplə, yaxud parça rezinlə çənənin altından bağlanırdı.  

Düyməçənin  altından  sərəndaz  adlanan,  eni  bir,  uzunu  isə  iki  metr  olan  cuna  salınar  və 

qadınlar hörüklərini onun altına yığıb gizlədərdilər. 

Bundan  başqa  qadın  geyimlərində  xüsusilə  üst  geyimlərində  paltarların  kənarları  bəzəkli 

işləmələrlə  bəzədilirdi.  İmkanlı  ailələrdə  isə  gümüş  və  qızıl  sapla  güləbətin,  sərmə  işlənər,  ön 

hissələrə isə butalar işlənərdi. Qızıl butaların sayı hər tərəfdə səkkiz – on ədəd olurdu.  

Evli qadınlar kəlağayının uclarını çiyinlərinə salmaz, başlarına çalma kimi dolayardılar. Baş 

örtüyünün üzərindəki bəzək qadınların varlı və ya kasıb olmağını göstərirdi.  

Daha  bir  maraqlı  cəhəti  qeyd  edə  bilərik  ki,  bölgə  qadınları  adətən  nadir  hallarda  çadra 

örtürlərmiş. 

Gənc  qadınlar  qırmızı,  narıncı  rəngli  parçadan  tikilən,  yaşlı  qadınlar  isə  tünd  rənglərdən 

tikilən paltarlar geyinməyi xoşlayırdılar.   

Adətən bölgə əhalisi çarıq, məst, uzunboğaz çəkmə və nadir hallarda başmaq adlanan müasir 

ayaqqabıya bənzər ayaqqabı geyinərdilər.  

Çarıq  düzəldilməsinə  görə  şirmayi  və  büzməli  olurdu.  Çarığın  altından  adətən  yun  corab 

geyinilərdi.  

Balakənin  təkrar  olunmaz,  milli  özünə  məxsus  kulinariyası  vardır.  Sac  üzərində  bişirilən 

günəş rəmzi daşıyan maxara – qədim inanclara görə hava çox yağmurlu keçəndə maxara bişirərdilər 

ki  günəş  çıxsın.  Və  bişirərkəndə  müxtəlif  günəşə  aid  haylalar  oxuyardılar.  Bundan  başqa  toyuq 

çığırtması,  şor  və  undan  hazırlanan-  “cüttü”,  bölgəyə  məxsus  “sülhüllü”,  ət,  şor,  gicitkən,  qabaq 

(boranı) qutabları, boş xəngəl ancaq Balakənli qadınlar tərəfindən ustalıqla hazırlanıb bişirilir. 

 

“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” 

adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 

238

 

 

 

 

Yuxarıda sadaladığımız bir neçə nümunə, milli adət - ənənələr bölgənin necə zəngin mədəni 

irsə  sahib  olduğunun  göstəricisidir.  Azərbaycanda  yaşayan  hər  bir  xalq  öz  etnik  xüsusiyyətini 

saxlamaqla  digər  xalqların  və  etnik  qrupların  həyat  tərzində,  məişətində,  adət  və  ənənəsində  və 

mədəniyyətindəki  bir  çox  mütərəqqi  amilləri  öyrənərək  onları  qarşılıqlı  surətdə  inkişaf  etdirib. 

Respublikamızda azsaylı xalqların və milli azlıqların qorunması, maddi və mənəvi mədəniyyətlərin 

öyrənilməsi məqsədilə mədəniyyət mərkəzləri yaradılıb.  

Ölkəmizdə özünəməxsus etnik intibah ümumlider Heydər Əliyevin 1993 – cü ildə imzaladığı 

sərəncamdan sonra başlayıb (3; s 7 ) . Sərəncam etnik azlıqların təhsili, mətbuatı, mərkəzi televiziya 

və radio ilə xüsusi verilişlərin təşkili, həmfikirlilik və ədalətlilik, tolerantlıq və həqiqilik, bərabərlik 

və əməkdaşlıq hüquqları öz əksini tapıb.  

Azərbaycanın  qeyri-maddi  mədəni  irsinin  dəstəklənməsi,  təbliği  və  təşviqi  istiqamətində 

aparılan islahatlarla əlaqədar Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən 

təsdiq olunmuş “2010-2014-cü illər üçün Xalq Yaradıcılığı Paytaxtları” Proqramına Əsasən  2014-

cü il üçün Balakən “Azərbaycanın Folklor Paytaxtı” elan edilmişdir.  

01 aprel 2014-cü il tarixdə “Balakənin-Azərbaycanın Folklor Paytaxtı” elan edilməsi ilə bağlı 

rayon  Mədəniyyət Mərkəzində təqdimat mərasimi keçirildi. 25-26 sentyabr 2014-cü il tarixlərində 

Azərbaycan  Respublikası  Mədəniyyət  və  Turizm  Nazirliyinin  və  Balakən  Rayon  İcra 

Hakimiyyətinin  birgə  təşkilatçılığı  ilə  “Balakən  Payızı”  Folklor  və  Turizm  Festivalı  keçirildi. 

Proqrama  əsasən  Festival  iki  gün  25-26  sentyabr  tarixlərində  qeyd  edildi.  Festivalda  Dağıstan, 

Gürcüstan  Respublikalarından,  Ağdam,  İsmayıllı,  Masallı,  Şəki,  Qax  və  Zaqatala  rayonlarından 

gəlmiş folklor kollektivləri iştirak etmişdir (5).  

Azərbaycan  adlı  məmləkətin  etnik  mənzərəsi  –  göy  qurşağı  kimi  rəngarəngdir.  Onlar  bir 

ailədirlər: azərbaycanlı.  

Ədəbiyyat: 

1. Azərbaycan Respublikasının inzibati–ərazi vahidləri. — Kənd rayonları, / Azərbaycan Milli 

Ensiklopediyası. 25 cilddə. Bakı 2007  

2. Akif Məmmədli – Şimal- Qərbi Azərbaycanın arxeologiyası və etnoqrafiyası . Bakı 2009  

3. Azərbaycan qəzeti. 16 aprel 2016 – cı il. 

4.  Районы  Азербайджанской  ССР.  —  Белоканский  район,  Президиум  Верховного 

Совета  Азербайджанской  ССР.  "Азербайджанская  ССР,  Административно-территориальное 

деление на 1 января 1961-го года". Баку: "Азернешр", 1961 

5. http://balaken-ih.gov.az/page/16.html 

 

Xülasə 

Qədim etnosların yaşadığı məkanlardan biri də Balakəndir. Bu ərazi həmişə öz zəngin təbiəti 

və mədəniyyəti ilə seçilmişdir. Bu zəngin mədəniyyətin formalaşmasına və inkişafına səbəb buranın 

rəngarəng  etnoslarıdır.  Onların  özlərinə  məxsus  unikal  mənəvi  irsi  vardır.  Bu  mənəvi  irsi  inkişaf 

etdirərək, qorumaq isə bizim borcumuzdur.  

 

Ch.Aliyeva 

Summary 

One  of  the  region  of  residence  of  the  ancient  ethnic  groups  is  Balakan  .  This  region  has 

always  been  renowned  for  its  rich  culture  and  nature.  The  main  factor  for  formation    and 

development  of  such  a  rich  culture  is  various  ethnic  groups  in  this  area  .  They  have  a  kind  of 

spiritual heritage. It is our duty to improve and  protect this heritage. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” 

adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 

239

 

 

 

 

Vəfa Təyyar qızı Hüseynova 

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti, metodist 

[e-mail] 

 

AZSAYLI XALQLARIN MƏDƏNİYYƏTİ ONLARIN FOLKLOR 

NÜMUNƏLƏRİNDƏ YAŞADILIR 

 

Açar sözlər: xalq, etnik qrup, mədəniyyət, din, dil  

Key words: people, ethnic group, culture, religion, language  

 

Bu  gün  Azərbaycanda  türkdilli    azərbaycanlılarla  yanaşı,  özlərini  onlar  qədər  azərbaycanlı 

sayan avarlar, saxurlar, ingiloylar, talışlar, udilər, xınalıqlar, qrızlar, hapıtlar, buduqlar  kimi bir çox 

azsaylı  xalqlar  və  etnik  qruplar  da  yaşamaqdadır.  Dünyanın  etnik  xəritəsində  yalnız  Azərbaycan 

ərazisində qeydə alınan bu nadir etnoslar öz etnik kimliklərini günümüzədək qoruyub saxlamışlar. 

Tarixin  müəyyən  dövrlərindən  Azərbaycanı  özlərinə  məskən  seçmiş  avarlar,  saxurlar,  ingiloylar, 

udilər, talışlar, xınalıqlılar kimi etnik qruplar əsrlər boyu Azərbaycan türkləri ilə bərabər yaşayaraq 

zaman keçdikcə bir – biri ilə qaynayıb qarışmışlar. Lakin bu etnosların hər biri Azərbaycan türkləri 

ilə  ümumi,  vahid  mənəvi  dəyərlərə  sahib  olmaqla  yanaşı,  öz  etnik  spesifikliyini  də  müəyyən 

dərəcədə  qoruyub  saxlayaraq  bütövlükdə  Azərbaycan  mənəvi  mədəniyyətinə  özünəməxsus  rəng 

qatmışlar.  Azərbaycanın  Lənkəran-Astara,  Quba-Xaçmaz,  Şəki-Zaqatala  kimi  bölgələri  talışlar, 

tatlar, ləzgilər, xınalıqlar, hapıtlar, buduqlar, avarlar, saxurlar, ingiloylar, udilər kimi etnik qrupların 

əsrlər  boyu  Azərbaycan  türkləri  ilə  birgə  yaşadıqları  tarixi-etnoqrafik  bölgələr  olduğu  üçün  hər 

zaman etnoqrafların diqqət mərkəzində olmuşdur.  

Ölkəmizdə  özünəməxsus  “etnik  intibah”  ümummilli  lider  Heydər  Əliyevin  1993-cü  ildə 

imzaladığı  sərəncamdan  sonra  başlayıb.  Sərəncamda  etnik  azlıqların  təhsili,  mətbuatı,  mərkəzi 

televiziya  və  radio  ilə  xüsusi  verilişlərin  təşkili,  həmfikirlik  və  ədalətlilik,  tolerantlıq  və  həqiqilik, 

bərabərlik və əməkdaşlıq hüquqları öz əksini tapıb.  

Azərbaycan  tolerantlığı  ilə  seçilən  azsaylı  xalqların  da  məskunlaşdığı  məkandır.  Burada 

müxtəlif  etniklər  birgəyaşayışın  nümunəsini  illərdir  ki,  qoruyub  saxlayırlar.  Assimilyasiya 

olunanda, təbii ki, milli sərvətlərdən sayılan din, dil, mədəniyyət, etnoqrafiya da  yerli xalqın təsiri 

altına  keçir.  Azərbaycanda  isə  vəziyyət  tamamilə  əksinədir.  Burada  azsaylı  xalqların  dillərinin, 

adət-ənənələrinin,  mədəniyyətlərinin  qorunub  saxlanmasına,  inkişafına  hər  cür  şərait  yaradılıb. 

Etnik qrupların nümayəndələri özlərini bu ölkənin azadfikirli, bərabərhüquqlu vətəndaşları sayırlar. 

Bununla belə, hər bir qrup özünəməxsus fərqli mədəniyyətlərin elementlərini də qoruyub saxlayır. 

Təbii ki, bu mədəni inteqrasiya məişət həyatında, sənətkarlıqda, mətbəx və müxtəlif mərasimlərdə 

öz  əksini  tapmaqdadır.  Ölkənin  ictimai-siyasi,  mədəni,  informasiya  mühitində,  mətbuatda,  radio-

televiziya kanallarında hər xalqın nümayəndəsi bərabərhüquqlu şəkildə iştirak edir. 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə 2016-cı il Azərbaycan Respublikasında  

“Multikulturalizm  ili”  elan  edilmişdir.  Multikulturalizm    ayrıca  götürülmüş  ölkədə  və 

bütövlükdə dünyada müxtəlif millətlərə və məzhəblərə məxsus insanların mədəni müxtəlifliklərinin 

qorunması,  inkişafı  və  harmonizasiyasına,  azsaylı  xalqların  dövlətlərin  milli  mədəniyyətinə 

inteqrasiyasına  yönəldilmişdir.  Humanist  və  demokratik  nəzəriyyə  yaxud  ideologiya  olaraq 

multikulturalizm,  tolerantlığın  təcəssümüdür  ki,  onsuz  humanizm,  yüksək  fərdi  və  beynəlxalq 

münasibətlər  mədəniyyəti,  insanlar  arasında  qarşılıqlı  anlaşma,  qarşılıqlı  zənginləşmə,  dostluq  və 

əməkdaşlıq mümkün deyil. 

Öncədən  deyək  ki,  azsaylı  xalqların  dilinin,  mədəniyyətinin,  məişət  həyatının  qorunub 

saxlanmasında  onların  yaratdıqları  musiqi  və  folklor  kollektivlərinin  rolu  daha  böyükdür.  Bu 

mənada Lənkəran bölgəsində yüz illərdir ki, məskunlaşmış talışların folklor nümunələrini  yaşadan 

“Lənkəranlı  nənələr”,  eləcə  də  respublikamızın  şimal  qütbündə  yaşayan  avarların  məşhur  “Avar 

rəqs qrupu” və sair azsaylı xalqların mədəniyyətinə aid olan bu cür nümunələrin sayı az deyil. 

Azərbaycanda yaşayan hər bir xalq öz etnik xüsusiyyətini saxlamaqla digər xalqların və etnik 

qrupların  həyat  tərzində,  məişətində,  adət  və  ənənəsində  və  mədəniyyətindəki  bir  çox  mütərəqqi 

amilləri öyrənərək, onları qarşılıqlı surətdə inkişaf etdirib. 

 

“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” 

adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 

240

 

 

 

 

“Respublikamızda  folklor  nümunələrinin  rəngarəngliyi  də  məhz  bundadır.  Qəbələnin  Nic 

qəsəbəsində və Oğuz rayonunda  yaşayan udilərin “Orayin” mədəniyyət mərkəzi fəaliyyət göstərir. 

Udilərin  Nic  qəsəbə  mədəniyyət  evi  nəzdində  fəaliyyət  göstərən  “Cəngi”  rəqs  ansamblının  səs-

sorağı  hər  yerdən  gəlir  və  rəsmi  dövlət  tədbirlərində  fəallıqları  ilə  seçilir.  Balakənin  Qaysa  kənd 

mədəniyyət evində avarlara məxsus “Cahan” folklor ansamblı, oğlanlardan ibarət “Qafqaz”, Şambul 

kənd  mədəniyyət  evində  “Qızlar”,  Mahamalar  kənd  mədəniyyət  evində  “Təbəssüm”,  Zaqatalada 

qızlardan  ibarət  “Alazan”  rəqs  qruplarının  da  adlarını  çəkmək  olar”.  Onu  da  deyək  ki,  Qax, 

Zaqatala, Balakən rayonlarında yaşayan saxurların qızlardan ibarət “Lilay” rəqs ansamblı fəaliyyət 

göstərir. Bundan savayı, Suvagil kəndində Aşıq Nəzir yeddi dildə ifa edən sənətkarlardan biri olub. 

Bu kənddə hazırda “Qismət” ansamblı fəaliyyət göstərir. Qax, Zaqatala, Balakən ərazisində yaşayan 

ingiloyların  da  öz  bədii  kollektivi  var.  Əliabad  kəndində  “İngiloy”  folklor  ansamblı  fəaliyyət 

göstərir.  Bu  kəndin  yetirmələrindən  olan  Aşıq  Hüseyn  Əliabadlı  Azərbaycan,  ingiloy,  gürcü 

dillərində yazıb-yaradıb.  

Azərbaycan Cənubi  Qafqaz məkanında, hətta dünyada  yeganə  ölkədir ki, burada bir dəfə  də 

olsun  dini  və  etnik  ədavət,  sayından  asılı  olmayaraq,  dini  azlıqlarla  münasibətdə  ayrı-seçkilik 

faktları  qeydə  alınmayıb.  İlk  növbədə  ona  görə  ki,  Azərbaycan  dövləti  onların  hər  birinə  eyni 

dərəcədə qayğı göstərir. Azsaylı xalqların adət-ənənəsini, mətbəxini, folklorunu əhatə edən filmlər 

və  verilişlər  ingilis  dilinə  tərcümə  olunaraq  Avropa  tamaşaçılarına  təqdim  edilir.  Azərbaycan  adlı 

məmləkətin etnik mənzərəsi – göy qurşağı kimi rəngarəngdir. Burada kimsə digərinin haqqını heç 

zaman  pozmayıb.  Biri  digərinin  milli  mədəniyyətini,  adət-ənənəsini  qoruyub  saxlamağa  mane 

olmayıb.  Onlar  bir  ailədirlər:  azərbaycanlı.  Elə  dünyaya  da  məhz  Azərbaycançılıq  məfkurəsindən 

baxırlar... 

Dünyanın  etnik  xəritəsində  udi  (bəzi  mənbələrdə  udin)adlı  etnos  yalnız  Azərbaycanın 

ərazisində mövcuddur. Udilər Qafqazın qədim sakinlərindəndir, dilləri Qafqaz dilləri ailəsinin ləzgi 

yarımqrupuna məxsus olmuş, çoxlu qədim ünsürləri qoruyub saxlaya bilmişlər. Udi dilinin əlifbası 

yoxdur.  Udilər  Azərbaycanın      köklü,  aborigen  azsaylı  xalqlarından  biridir.  Onlar  Azərbaycanın 

Şəki,  Oğuz,  Qəbələ  rayonlarının  ərazisində  yaşamışlar.  Bu  gün  udilərin  yaşadığı  ərazi  isə  Şəki-

Zaqatala iqtisadi-coğrafi bölgəsinə daxildir. Bu bölgənin qədim xalqlarından olan udilər yerli əhali 

ilə qohumluq əlaqələri quraraq onlarla qaynayıb-qarışmışlar. 

Digər  etniklər  isə  buduqlardır.  Onlar  şahdağlılar  ailəsinə  mənsub  olub,  Quba,  Xaçmaz, 

Siyəzən,  Bakı  və  Sumqayıtda  yaşayırlar.  Türk-monqol  qəbilələrindən  olub,  XIII  əsrin  yarısından 

etibarən Azərbaycanda yaşayan buduqların budat adlı qəbilədən olduğu da fərz edilir. 

Yəhudilər isə XVI əsrdə İrandan gəlmişlər. Onların yeganə varisləri olan dağ yəhudiləri təkcə 

Quba  rayonundakı  Qırmızı  Qəsəbədə  kompakt  halında,  Oğuz  rayon  mərkəzində  və  Bakıda 

yaşayırlar. Dağ yəhudilərinin ənənəvi məşğuliyyəti  əkinçilik, xırda ticarət, toxuculuq və sənətkarlıq 

olmuşdur. Azərbaycanda, əsasən Qusar, Quba, Xaçmaz rayonları ərazisində kompakt halında, eləcə 

də  Bakı,  Gəncə,  Sumqayıt  və  Mingəçevir  şəhərlərində,  Qəbələ,  İsmayıllı,  Ağsu,  Göyçay,  Ağdaş 

rayonlarında yaşayan ləzgilər isə Azərbaycanda yaşayan azsaylı xalqlar arasında ön yerlərdən birini 

tuturlar.  Qeyd  edək  ki,  ləzgilər  Azərbaycan  əhalisinin  2,2  faizini  təşkil  edir.  Onların  əksəriyyəti 

islam  dininə  etiqad  edir.  1993-cü  ildən  başlayaraq  ləzgi  dilində  dərsliklər  çap    edilməyə 

başlanmışdır.  Onlar  sıx  yaşadıqları  Quba-Xaçmaz  iqtisadi  rayonunun  iqtisadi  inkişafında  mühüm 

rol oynayırlar. 

Saxurlar tarixən Dağıstanda məskunlaşmış, daha sonralar isə Azərbaycana köç edib Zaqatala, 

Qax  rayonlarının  bir  neçə  kəndində  yerləşmişlər.  Onlar  azərbaycanlılarla  qaynayıb  qarışmış, 

Azərbaycan  dilinə,  mədəniyyətinə  yiyələnmişlər.  Saxurlar  dağlıq  ərazilərdə  yaşadıqlarına  görə 

maldarlıq və sənətkarlıqla məşğul olmuşlar. Onların mətbəxi müxtəlif yeməklərlə zəngindir. 

Uzun  əsrlər  boyu  azəri  türkləri  ilə  bir  yerdə  yaşayan  saxurlar  toy  adətlərində  də  özünə 

məxsusluqlarını qoruyub saxlaya bilmişlər. İslam dininə etiqad edirlər. 1992-ci ildən Azərbaycanda 

saxurların  sosial-mədəni  inkişafına,  adət  ənənələri,  dilinin,  mədəniyyətinin  təbliğinə  xidmət 

göstərən Saxur Mədəniyyət Mərkəzi fəaliyyət göstərir. 

Saxurların  rutullar  adlanan  hissəsi  Dağıstanın  Rutul  kəndindən  gəlmişlər.  Azərbaycanda 

əsasən Şəki rayonunun Şin və Qaynarca kəndlərində yaşayırlar. Dil etibarilə saxur dilinə yaxın dildə 

danışırlar.  Lakin  rutulların  da  ədəbi  dili  Azərbaycan  dilidir.  Ölkəmizdə  yaşayan  digər  azsaylı 

 

“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” 

adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 

241

 

 

 

 

xalqlardan biri  isə  kürdlərdir. Azərbaycanda kürdlərin məskunlaşması  haqqında ilkin  məlumat  X 

əsrə  aiddir.  Bu  dövrə  aid  ərəb  mənbələrində  Şirvanda,  Aranda,  Beyləqanda,  Dərbənddə  və 

Azərbaycanın  digər  regionlarında  kürdlərin  yaşaması  göstərilir.  Hazırda  Azərbaycanda  kiçik 

Qafqazın  cənub-qərbində  yerləşən  Kəlbəcər  və  Laçın  rayonlarının  və  Naxçıvan  MR-nın  Sədərək 

rayon mərkəzində, Culfa rayonunun Teyvaz və Şərur rayonunun Dərəkənd kəndlərində  yaşayırlar. 

Xatırladaq ki, Kəlbəcər- Laçın ərazisi bütövlükdə Ermənistan tərəfindən işğal edildiyindən yüzlərlə 

kürd ailəsi də Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində qaçqınlıq həyatı yaşayır.  

İber dil ailəsinə daxil olan dildə danışan və müsəlman dininə etiqad edən ingiloylar isə əsasən 

Qax və Zaqatala rayonları  ərazisində  yaşayırlar.  Orta  əsrlərdə  müsəlmanlığı  qəbul  etmişlər. Etnik, 

psixoloji,  mədəni  və  s.  cəhətlərinə  görə  azərbaycanlılarla  qohumluq  əlaqələrinə  malik  olan 

ingiloylar  yaşadıqları  cəmiyyətə  sıx  inteqrasiya  olmaları  ilə  seçilirlər.  Böyük  Qafqaz  dağlarının 

dağətəyi  bölgəsində  yaşayan  ingiloyların  məşğuliyyət  sferası  əsasən  taxılçılıq,  üzümçülük, 

meyvəçilik və heyvandarlıqdır. Tarixi  torpaqları olan Gürcüstandan Qazaxıstanın və Orta Asiyanın 

çöllərinə sürgün edilən ahıska türklərinin Azərbaycana kütləvi köçürülməsi XX əsrin 50-ci illərinə 

təsadüf  edir,  onların  ilk  dəstəsi  buraya  1958-ci  ilin  sentyabrında  gəlmişdir.  İlk  yaşayış 

məskənləri  respublikanın  Xaçmaz,  Quba,  Saatlı,  Sabirabad  və  Beyləqan  rayonlarında  salınmışdı. 

Ahıska türklərinin Azərbaycanda məskunlaşmasının ikinci  dövrü 1989-cu ilin  may-iyun  aylarında 

baş  vermiş  Fərqanə  hadisələri  ilə  bağlı  olmuşdur.  Onlar  ən  qədim  dövrlərdən  bəri  doğma 

mədəniyyətə  xüsusi  fikir  vermiş,  müasir  dövrdə  də  özlərinin  sosial,  mədəni-etnik 

özünəməxsusluqlarını, dil, əxlaq, folklor, məişət və bir sıra dəyərlərini qoruyub saxlamışlar. Ahıska 

türklərinin  yaratdıqları  Saatlı  rayonunun Adıgün  kəndində  “Adıgün”  folklor kollektivi  və  Xaçmaz 

rayonundakı  məktəb  yaşındakı  uşaqlardan  ibarət  “Sevil    ”  rəqs  qrupu  etnosun  mənəvi  dünyasını 

təkcə yaşadıqları rayonda deyil, ümumən  Azərbaycanda və hətta ondan kənarlarda da tanıdır. 

Tatlar  Azərbaycanda  əsasən  Abşeron  yarımadasında  və  Xızı,  Şabran,  Quba,  Şamaxı, 

İsmayıllı rayonlarının bir sıra kəndlərində yaşayırlar. Azərbaycandakı azsaylı xalqların, o cümlədən 

tatların  dil  və  mədəniyyətlərinin  əsasən  türk  dilli  mühitdə  qorunub saxlanması  həm  elmi,  həm  də 

siyasi  cəhətdən  xüsusilə  mühümdür.  Onların  mədəni  inkişafı  Azərbaycan  türklərinin  mədəni 

tərəqqisi ilə eyniləşmişdir. Elə buna görə  də, bu  gün tatların  nəinki təkcə  məişəti və  həyat  tərzini, 

hətta, ümumiyyətlə, tarixi-mədəni inkişafını ümumi mənada Azərbaycan xalqından, o cümlədən də 

azəri  türklərinin  inkişaf  problemlərindən,  bu  xalqın  ümumi  irəliləyiş  prosesindən  ayrı  təsəvvür 

etmək mümkün deyil. Azərbaycandakı azsaylı xalqların, etnik qrupların və milli azlıqların hər birini 

ümumazərbaycan  inkişaf  prosesindən  ayırmaq  sadəcə  olaraq  məntiqsizlikdir.  Bu  eyni  dərəcədə  

çoxmillətli  və  müxtəlif  etnik  tərkibli  Azərbaycanda  yaşayan  tatlara  da  aiddir.  Tatların  əsas 

məşğuliyyəti  əkinçilik,  bağçılıq  və  xalçaçılıqdır.  Bir  etnos  kimi  talışlar  müasir  Azərbaycan 

respublikasının  cənub  bölgəsi  sayılan  Astara,  Lənkəran,  Lerik,  Masallı,  Yardımlı  rayonları 

ərazisində  kompakt  və  həm  də  azərbaycanlılarla  qarışıq  halda  yaşamışlar.  Talışlar  əkinçilik, 

maldarlıq, ipəkçilik, bağçılıq, üzümçülük , arıçılıq və balıqçılıqla məşğul olurlar. Respublikamızda 

azsaylı  xalqların  və  milli  azlıqların  qorunması,  maddi  və  mənəvi  mədəniyyətlərin  öyrənilməsi 

məqsədi  ilə  onlarla  mədəniyyət  mərkəzi  yaradılmışdır.  Bunlardan  biri  də  “Talış  Mədəniyyət 

Mərkəzi”dir.  Onun  fəaliyyəti  nəticəsində  Lənkəran-Astara  bölgəsinin  müxtəlif  yaşayış 

məskənlərində, mədəniyyət evlərində milli rəqs və mahnı kollektivləri yaradılmışdır. 

YUNESKO-nun 2005-ci il oktyabrın 20-də  qəbul etdiyi  “Mədəni  özünüifadə  müxtəlifliyinin 

qorunması və təşviqi haqqında Konvensiya”ya uyğun olaraq ölkəmizdə yaşayan milli azlıq və etnik 

qrupların mədəniyyəti Azərbaycan mədəniyyətinin tərkib hissəsi kimi qorunur və inkişaf edir.  

 Azərbaycan  hökuməti  milli  azlıqların  hüquqlarının  qorunması  üzrə  ardıcıl  siyasəti  davam 

etdirir.  Milli  azlıqlar  öz  milli  mərkəzlərini,  assosiasiyalarını  və  digər  qurumlarını  yaratmaq 

hüquqlarından  tam  istifadə  edirlər.  Hazırda  Azərbaycanda  onlarla  milli  mədəniyyət  mərkəzi 

fəaliyyət  göstərir.  Məsələn,  Qusar  rayonunda  ləzgi,  Qax  rayonunda  isə  Gürcü  Dövlət  teatrları, 

Astara və  Lənkəran rayonlarında talış  folklor qrupları fəaliyyət  göstərir. Dövlət  bu qurumları  ölkə 

büdcəsindən  maliyyə  yardımı  ilə  təmin  edir  və  mənşəyindən,  mədəniyyətindən,  dinindən  və 

dilindən  asılı  olmayaraq,  bütün  şəxslər  arasında  qarşılıqlı  anlaşma,  dözümlülük  və  hörməti 

gücləndirməyə  yardım  göstərir.  Milli  azlıqların  cəmiyyətin  həyatında,  eləcə  də  ölkə  səviyyəsində