Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri”
Yüklə 6,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri”
- MULTİKULTURALİZM: DİL MİLLƏTLƏR VƏ XALQLAR ARASINDA DİALOQUN ƏSAS VASİTƏSİ KİMİ Açar sözlər
- “Ölkə nə qədər çox xalqı birləşdirərsə, bir o qədər də zəngin olar”
- KOMMUNİKATİV QRAMMATİKANIN TƏDRİSİ ÜSULU
|
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 247
Digər tarixi abidə yeri iki gəncin sevgisini ifadə edən nağıla əsaslanan “Dam batan” adlanan yerdir. Qəbələ rayonunun ən məşhur ziyarətgah yeri “Komrat 1 ” təxminən V- VII əsrə aid edilir. Hansı ki, buranı həm müsəlmanlar, həm də, xristianlar ziyarət edir və burada qurban kəsirlər. Əfsanəyə görə VII əsrdə İmam Əli islam dinini təbliğ etmək üçün Qəbələyə gəlir. Qəbələdə gözəl bir qıza aşıq olub evlənir. Evlənəndən bir müddət sonra Qəbələni tərk etmək məcburiyyətində gəlir. Qəbələdən gedən zaman yoldaşına qızıl bilərzik hədiyyə edir. İmam Əlinin gedişindən bir müddət sonra onun xanımı bir oğlan uşağı dünyaya gətirir. İllər keçir, İmam Əli Qəbələyə qayıdır. Kəndin girəcəyində 10-12 yaşlı bir oğlan uşağının oynadığını görür. Uşaq o qədər güclü idi ki, özündən yaşca böyüklərlə güləşir, hətta onlara qalib gəlir. Sonra isə qalib gəldiklərini dağdan aşağı atır. Bunu görən İmam Əli dözə bilməyib uşağı özü dağın başından atmaq qərarına gəlir. Dağdan atdığı zaman oğlanın biləyində olan qızıl bilərziyi görür, ancaq bu, uşağı dağdan aşağı atmaq qərarını dəyişdirməyə mane ola bilmir. Çünki artıq gec idi. Yoldaşı ilə görüşüb söhbət edir, söhbət zamanı öyrənir ki, dağdan atdığı uşaq öz oğlu imiş. Bunu bildiyi zaman belə peşmançılıq hissi keçirmir. Öz oğlunun cəsədini tapıb dəfn edir. Qəbri üstündə isə türbə tikdirir. O gündən isə Komrat ziyarətgah məskəninə çevrilir. “Xan yolu” meşənin içindən keçən yoldur. Özünəməxsus tarixə malikdir. Udilərin “Tubul pəhləvan” nağılında tamlıqla bu yolun təsviri verilmişdir. Nicdə çoxlu sayda pirlər vardır. Təxminən 300 - 400-ə qədər. Hətta bir məhəllədə 3 və daha çoxuna rast gəlmək olar. Təəssüf ki, onların hamısı tədqiq olunmayıb. Kənddə bu pirlərin çoxluğu ilə bağlı belə bir söz də var. Təbii fəlakət, məsələn, sel olanda insanlar bir-birinə deyilər, qorxmayın, kəndin dörd tərəfini pirlər əhatə edir, onlar qoymaz ki, kəndə ziyan dəysin. Udilərə məxsus tətbiqi sənət nümunələri də çoxdur: Kansara və tənkitin hörülməsi. Tapakın rəndələnməsi. Bu tətbiqi sənət nümunələri bu gün də davam edir və gənc nəsillərə öyrədilir.
İstifadə olunmuş ədəbiyyat: 1.Georgi Keçari. Udilərdə ənənəvi toy mərasimləri. Bakı-“Agah”, 2004 2.Robert Mobili. Удины: язык, религия, фольклор и традиции. Баку, 2011
Xülasə
Məqalədə udilərin tarixi, etnoqrafiyası, folkloru, maddi-mədəniyyət abidələri haqqında nəzərdən keçirilmişdir. Udilərinin toy adət-ənənələri, xüsusilə də bu toylarda diqqəti çəkən detallar özünəməxsus şəkildə əks etdirilmişdir. Məqalədə verilən bütün göstəricilər Qəbələ rayonunun Nic kəndinin udilərinin spesifik ənənələrini üzə çıxartmışdır.
S.Mahmudova Historical and cultural relics in Udils folklore Summary
The article have been considered Udils history, ethnography, folklore, material-cultural monuments. Udils wedding traditions, in particular the striking details of the wedding reflected in its own way. The article brought to light all indicators of the specific traditions of Udils in Nij village of Gabala region.
1 “Böyük ata” dəməkdir. “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 248
Sahilə Rafiq qızı İbrahimova Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti, tyutor sahila.ibrahimova@yahoo.com
DİALOQUN ƏSAS VASİTƏSİ KİMİ Açar sözlər: multikulturalizm, dil, mədəniyyət, çoxmillətli, milli azlıqlar, din. Key words: multiculturalism, language, cultural, multinational, national minorities, religion.
“Ölkə nə qədər çox xalqı birləşdirərsə, bir o qədər də zəngin olar”
Multikulturalizm – dünya xalqlarının, etnik azlıqların, ümumiyyətlə bütün bəşəriyyətin qarşılıqlı hörmət əsasında ünsiyyət formasıdır. Dünya elm adamları isə belə ünsiyyəti, elmi nailiyyətləri bölüşmək, inkişaf etdirmək üçün beynəlxalq forumlar, konfranslar, simpoziumlar və s. tədbirlər həyata keçirirlər. 2016-cı ilin multikulturalizm ili elan olunması tarixən multikulturalizm dəyərlərinin olduğu bir məkanda – Azərbaycanda gözlənilməz bir yenilik deyildi. Ölkəmizdə multikulturalizm milli və ümumbəşəri dəyərləri, mədəni bərabərliyi, ədalət və mərhəməti, tolerantlığı, mədəni müxtəlifliyi və plüralizmi, birgəyaşayışı özündə əks etdirir. Ulu öndərimiz Heydər Əliyev çıxışlarının birində demişdir: “Azərbaycanın varı, dövləti təkcə onun pambığı, yeraltı, yerüstü sərvətləri deyil, onun ərazisində yaşayan xalqlarıdır. Azərbaycan onun ərazisində yaşayan bütün millət və xalqların ümumi vətənidir. Ərazimizdə yaşayan azərbaycanlı da, ləzgi də, avar da, kürd də, talış da, udin də, kumık da, başqası da – bütünlükdə hamısı azərbaycanlıdır” [1. s. 6]. Elə burdan da birmənalı şəkildə qeyd etmək olar ki, Ulu öndər Azərbaycan multikulturalizminin siyasi banisidir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Cənab İlham Əliyev çıxışlarının birində məhz bu barədə belə demişdir: “Multikulturalizm Azərbaycanın dövlət siyasəti və həyat tərzidir. Bu gün Azərbaycan artıq dünyada tanınmış multikulturalizm mərkəzlərindən biridir. ...bəzi ölkələrdə multikulturalizm iflasa uğrayıb, özünü doğrultmayıb. Azərbaycanda isə multikluturalizm yaşayır, möhkəmlənir, dərin köklərə malikdir və gələcəkdə bəşəriyyətin inkişafının yeganə yoludur. Nisbətən yeni anlayış olmasına baxmayaraq, multikulturalizm əsrlər boyu xalqımıza xas olan bir dəyərdir”[2]. Multikulturalizm ensiklopedik mənada eyni bir ölkədə yaşayan müxtəlif xalqların nümayəndələrinin mədəniyyət hüquqlarını tanıyan humanist dünyagörüşüdür. Multikulturalizmin elmi tərəflərindən danışmaq daha məqsədə uyğundur. Bu, hər bir ölkədə irqi və dini fərqlər qoymadan bütün vətəndaşların hüquqi bərabərliyidir. Müasir dövrdə qloballaşan dünyada da multikulturalizm siyasəti nəticəsində insanların dinindən, irqindən, dilindən asılı olmayaraq birgə, mehriban, qarşılıqlı şəraitdə yaşamaları ünsiyyət vasitəsi olan dildən də yan keçmir. Belə ki, insanların birgə yaşaması və xalqların mədəni əlaqələri nəticəsində bir dilin digər dilin leksikasına nüfuz etməsi yeni sözlərin yaranmasına, formalaşmasına böyük təsir edir. Bu baxımdan məsələyə dil faktorunun təsiri böyükdür. Dil – millətlər və xalqlar arasında dialoqun əsas vasitəsidir. Bəlkə də, dil nə maddi sərvət, nə pul, nə də daş-qaşdır. Ancaq dil, elə bir xəzinədir ki, bəşəriyyətin bütün nailiyyətləri, tarixi, elmi dəyərləri burada toplanır. Dil sülhü və müharibəni elan edir, elmi və mədəniyyəti yayır. O, elə bir qədim və müasir bu ölkəmizdə yaşayan milli azlıqların həm öz dillərini, həm də bizim dilimizi öyrənməyə sövq edir. Dil eyni zamanda bütün bəşəri dəyərlərin inkişafına xidmət edir. Hələ qədim yazılı abidələrdə müxtəlif qəbilə, tayfa və etnosların multikultural dəyərlərə söykənərək dinc yanaşı yaşamaları təsvir edildiyi kimi, dillərini bir-birindən təsirlənərək zənginləşdirdiyini görürük. Dillərin belə qarşılıqlı münasibətlərini “sosial dözümlülük” adlandıran Y.Deşeriyev yazır: “Sosial ehtiyac dillərin birgə və qarşılıqlı münasibətlərini həm zəruri etmiş, həm də onları aradan çıxmadan, assimilyasiyadan qorumuşdur”[3]. “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 249
Deməli, dillər də multikultural şəraitdə yaşama ehtiyacı duyur. Burada da dillərin qarşılıqlı öyrənilməsi zərurəti yaranır. Multikulturalizmdə əsas istiqaməti dil və təhsil strategiyalarıdır. A.Axundov qeyd edir ki, xalqın mədəni səviyyəsi nə qədər yüksək olarsa, onun dilinin səviyyəsi də yüksəlmiş olar. Yəni, hər zaman olduğu kimi, müasir zamanda da dil və mədəniyyət qarşılıqlı vəhdət təşkil edir. Hazırda ölkəmizdə 80-dən çox azsaylı xalq yaşayır. Bu azsaylı xalqlara qafqazdilli, irandilli, türkdilli, slavyan dilli qruplar aiddir. Onların sırasında udiləri (Şəki, Oğuz, Qəbələ), saxurları (Şəki rayonu Şin və Qaynarca kəndlərində) ingiloyları (Zaqatala, Qax), xınalıqları, qırızları, butuqdalı (Quba rayonu Xinalıq, Buduq, Qrız kəndlərində), tatları (Şabran, Quba, Şamaxı, Xızı, İsmayıllı), talışları (Lerik, Masallı, Astara, Yardımlı), rusları, ləzgiləri (Quba, Qusar, Xaçmaz), yəhudiləri (Quba rayonunun Qırmızı qəsəbəsində), kürdləri (Şirvan, Ara, Beyləqan, Kəlbəcər, Laçın) və s. digərlərini göstərmək olar. Bu azsaylı xalqların bir hissəsi Azərbaycanın köklü əhalisi olub, başqa bir hissə isə tarixin müxtəlif mərhələlərində baş verən sosial-siyasi proseslərin nəticəsi olaraq torpaqlarımızda məskunlaşmışlar. Ölkəmizdə Altay ailəsinin türk qoluna məxsus azərbaycanlılar, tatarlar, ahıska türkləri, həmçinin hind-avropa (tatlar, talışlar, dağ yəhudiləri, kürdlər), qafqaz (udilər, ləzgilər, avarlar, saxurlar, buduqlar, ingiloylar, qrızlar, xınalıqlar), slavyan (ruslar, malakanlar, ukraynalılar) və s. dil qruplarının təmsilçiləri vardır. Hazırkı dövrdə multikulturoloji dəyərlərə mühüm əhəmiyyət verilməsini şərtləndirən əsas amillər sırasında bu xalqlar və millətlər arasında təşəkkülü tapan qarşılıqlı ünsiyyətin zaman-zaman formalaşan ənənələri dayanır. Azərbaycanda yaşayan müxtəlif xalqların nümayəndələrini bu gün Azərbaycanın hər bir sahəsində - siyasətdə, təhsildə, idmanda, mənəvi həyatda, bir sözlə, bütün sahələrdə görmək mümkündür. Milli azlıqların sıx yaşadıqları bəzi rayonların orta məktəblərinin ibtidai siniflərində (avar, kürd, ləzgi, talış, saxur, tat, udi, xınalıq və s.) dərslərinin tədrisi təşkil edilmişdir. 2003-cü ildə Bakıda ivrit yəhudi tarixini və mədəniyyətini tədris edən özəl yəhudi orta məktəbi açılmışdır. Hazırda bu məktəbdə 250 şagird təhsil alır. 2014-cü ildə yaradılmış Bakı Fransız liseyi Azərbaycanda müvəqqəti və daimi yaşayan fransızdilli əcnəbililərin təhsil almasına xidmət göstərir. Bütün ali və orta məktəblərimizdə rusdilli bölmələr fəaliyyət göstərir. Dövlət vəsaiti hesabına rus, avar, talış, kürd, ləzgi, saxur, tat, udi, xınalıq, ivrit dillərində əlifbalar, tədris proqramları və digər dərsliklər, məktəbli lüğətləri mütəmadi olaraq çap edilir. Eyni zamanda təlim yalnız rus dilində olan 19, və təlim yalnız gürcü dilində olan 6 orta ümumtəhsil, 345 beynəlmiləl orta məktəb fəaliyyət göstərir. Hər bir dövlətin təhsillə bağlı qurumları insan haqlarını öz milli tədris planına salmalıdır. Bu çox mühüm hadisədir. İnsan haqlarına hörmət məktəbin özündə demokratik ruhun inkişafıdır. Təhsil alan şagirdlər öz millətlərinə, eyni zamanda digər millətlərə hörməti bir növ kombinasiya etməlidir. Məktəb insanın xarakterini formalaşdırır. Demokratik təhsil sistemi məktəbdə qarşılıqlı hörmət və ehtiram tələb edir. Azərbaycanda radio və televiziya məkanı da milli və dini azlıqlar üçün açıqdır. Azərbaycan Dövlət Radiosunda kürd, ləzgi, talış, gürcü dillərində Dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilən radio verilişləri təşkil edilir. İnternet – televiziyalarda onların dilləri və mədəniyyətləri haqqında maraqlı məlumatlar əldə etmək olar. Milli azlıqların sıx yaşadığı 5 bölgədə isə yerli telekanalları fəaliyyət göstərir. Mətbuat və kitab nəşri ilə bağlı onu da qeyd etmək olar ki, ləzgi, talış, rus, xınalıq, yəhudi, gürcü dillərində qəzet və ya qəzet səhifələri çap edilir. Rus dilində teatr, orta və ali məktəblər və s. fəaliyyət göstərir, kitablar, broşüralar çap edilir. Bu gün Azərbaycanda yaşayan etnik icmaların dilində 15-dən, rus dilində isə 30-dan çox qəzet və jurnallar nəşr edilir. Bir sözlə, multikulturalizm cəmiyyətində baş verən inkişafla əlaqədar olaraq, bu və ya digər xalqların dilləri məhz bir-birinə keçən yeni sözlər hesabına sürətlənir və inkişaf edir. Müstəqil respublikamızda Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında milli azlıqların dilini, dinini, mədəniyyətini, tarixini, etnoqrafiyasını öyrənən və tədqiq edən bölmə yaradılmışdır, institutlararsı elmi tədqiqat virtual mərkəzinin təsis edilməsi ilə bağlı qərar qəbul edilmişdir. Təhsil nazirinin müvafiq göstərişi ilə 2015-ci ilində etibarən, bakalavr səviyyəsində “Multikulturalizmə giriş”, magistr səviyyəsində isə “Azərbaycan multikulturalizmi” fənlərinin tədris olunması tövsiyə olunmuşdur. “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 250
Bakı Slavyan Universitetində 2015-ci ildə “Azərbaycan multikulturalizmi” kafedrası yaradılmışdır. Universitetin bütün ixtisaslarında bakalavr pilləsində “Multikulturalizmə giriş”, regionşünaslıq ixtisasında “ixtisas ölkəsinin mədəniyyəti”, “ixtisas ölkəsinin etnopsixologiyası”, “müqayisəli ədəbiyyat” və s. fənlər tədris olunacaqdır. Bu gün 7 xarici ölkə universitetində (Müqəddəs Kliment Oxridski adına Sofiya Universiteti, İvan Cavaxişnili adına Tbilisi Dövlət Universiteti, Ural Federal Universitetinin Yekaterinburq, Praqa Karlov Universiteti (Çex Respublikası), Roma Sapienza Universiteti (İtaliya) və Belarus Dövlət Universiteti) “Azərbaycan multikulturalizmi” fənni tədris olunur. Beləliklə, hər bir xalqın nümayəndələri ilə əlaqələri genişləndirməli, qloballaşan dünyada geri qalmamalı, elm və texnologiya cəhətdən inkişaf etməli, öz milli-mənəvi dəyərlərini qorumaqla inteqrasiya etməlidir. Belə bir vəziyyətdə əcnəbi dillərin leksikasında keçən sözlərin dilin qayda- qanunlarına uyğunlaşdırmaqla daxil olması olduqca təbii bir dilçilik hadisəsidir. Nəticə etibarilə yeni sözlərin meydana gəlməsi Azərbaycan dilinin lüğət tərkibini də inkişaf etdirərək zənginləşdirir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz məsələlər bir daha sübut edir ki, multikultural münasibət təkcə sosial həyatda deyil, dilin daxilində də mövcuddur. ƏDƏBİYYAT 1.Heydər Əliyev və azərbaycançılıq ideologiyası. Azərbaycan.-2011.-17 may, s.6 2.Əliyev İ.H. İkinci Humanitar Forumda çıxışı. Bakı, 2011// “Respublika” qəzeti, 23 may, 2011-ci il. 3. Ю. Д. Дешериев. Социальная лингвистика. М:. Наука, 1977, 382 с.
Xülasə Hər bir xalqın nümayəndələri ilə əlaqələri genişləndirməli, qloballaşan dünyada geri qalmamalı, elm və texnologiya cəhətdən inkişaf etməli, öz milli mənəvi dəyərlərini qorumaqla inteqrasiya etməlidir. Nəticə olaraq, bir daha sübut olunur ki, multikultural münasibət təkcə sosial həyatda deyil, dilin daxilində də mövcuddur.
Multiculturalism: language as the main of dialogue between nations and peoples Summary One of the important features of multiculturalism is minority rights, as well as freedom to use minority language in schools, media and ect. in the state structures of Azerbaijan, different national minorities are widely represented. Representatives of national minorities hold leading positions in local authorities, institutions of local government and other structures.
Zümrüd Zeynalova AMEA-nın Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsinin böyük laborantı zumrud.zeynalova.80@mail.ru
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 251
Tədrisin ən çətin aspektlərindən hesab olunan qrammatikanın qavranılması bir sıra qayda və istisna hallar sayəsində çətinliklər yaradır. Digər çətinlik isə qrammatik qaydaları şifahi nitqə tətbiq etməkdən ibarətdir. Dil tədrisi üzrə kifayət qədər təcrübəyə yiyələnmiş professorlar auditoriyada qrammatikanın izahı və öyrədilməsi zamanı münasib fərqli metodlara müraciət etməyin vacibliyini anlayırlar. Hər bir təlimatçı öz şagird və tələbələrinə qrammatikanın tədrisi zamanı materialın onlar tərəfindən daha aydın və dəqiq mənimsənilməsi üçün ən məhsuldar və sınanmış metodu seçməyə çalışır. Təlimatçılar bu axtarışlar zamanı bir çox fərqli metodlara müraciət etsələr də hər zaman nəaliyyət əldə etməyə müvəffəq olmurlar. Buna görə də düşünürük ki, ingilis dilinin qrammatikasının öyrənilməsinə ənənəvi yanaşma tərzinə bir qədər yenilik gətirmək təqdirəlayiq nəticələrin əldə olunmasına səbəb olar. Qrammatikanın tədrisi zamanı kommunikativ yanaşma metodu müasir dilçilik tarixində yeni kəşf deyil. Belə ki, bir çox digər dilləri tədris edən müəllim və professor heyəti tərəfindən müraciət edilmiş və uğurlu nəticələrin əldə edilməsinə səbəb olmuş, sınanmış bir üsuldur. Cek Riçards (2, s.2) adlı dilçinin gəldiyi nəticəyə görə, qrammatikanın öyrədilməsinə kommunikativ yanaşma tərzi dilin yüksək səviyyəli tədris məqsədilə tərtib edilmiş qaydalar sistemi kimi başa düşülməlidir. Bu sistemə dili öyrənənlərin qavrama səviyyəsi, öyrədilən materialın asan şəkildə auditoriyaya çatdırılması üçün göstərilən səylər və sinfi təşkil edən müəllimin, şagirdin və tələbələrin fəaliyyəti daxildir. Lakin dil tədris edən müəllimlərin hər bir yeniliyə yanaşma tərzi müxtəlifdir və hər biri öz metodunu əyaniləşdirən zaman məhsuldarlığa çalışır. Digər tərəfdən hər-hansı bir dili kommunikativ üsulla tədris etməyə çalışan müəllim göstərilən bacarıqlara yiyələnməlidir: cümlə quruluşuna əsaslanan biliklərin (cümlə üzvləri, zamanlar, dil biliyinin müəyyən aspektləri ilə əlaqədar olan metodlar məsələn, intervü, reportaj, dialoq və s.) aydın və ətraflı şəkildə auditoriyaya çatdırılması və qarşıdakı müxatibin dil haqqında bilik səviyyəsinin zəif olmasına baxmayaraq, müxtəlif əlaqələndirici vasitələrdən istifadə etməklə dialoqu davam etmək bacarığı. Bütün göstərilənləri cəmləşdirərək dil tədrisi ilə məşğul olan professor-müəllim heyəti əldə edilən nəticələr əsasında müəyyən təhlillər apararaq öz auditoriyasına uyğun metod seçərək şagird və tələbələrin biliklərinin inkişaf etdirilməsinə nail ola bilər. Beləliklə də, kommunikativ qrammatikanın əsas hədəfli hər-hansı bir dili öyrənən şəxsin sahib olduğu dilə əlaqəli, müqayisəli şəkildə yeni (öyrədilən) dilin daha rahat üsulla qavranmasına səbəb olmalıdır ki, bu da həmin şəxsin sərbəst düşünməsinə, müqayisələr aparmasına, interaktiv bacarıqlarının aşkarlanmasına səbəb olur. Tədris üsulları Bir çox illərdir ki, ingilis dili tədris edən müəllimlərin böyük qismi ənənəvi üsullara əsasən, heç bir yeniliyə cəhd göstərmədən tədris prosesini təşkil edirdilər. Lakin 1990-cı ildən etibarən xarici dilin tədrisi zamanı yüksək səviyyəli nəticələrə nail olmaq və nəzərdə tutulmuş hədəfə uğurla çatmaq üçün kommunikativ üsuldan istifadə etməyə qərarına gəldilər. Bu metod ildən-ilə inkişaf etdirilərək hazırki səviyyəsinə çatdırıldı (2, s.2). Məhz bu səbəbdən də dilin tədrisi zamanı kommunikativ üsuldan istifadə edərkən nəzərdə tutulmuş auditoriyanın yaş həddi, peşə istiqamətləri, öyrəndikləri dil hansı məqsədlə istifadə edəcəkləri, öyrədilən dil haqqında bilik səviyyələri və bu kimi məsələlər mütləq nəzərə alınır. Təbii ki, hər bir müəllim bütün bu məsələlərə şəxsi nöqteyi-nəzərdən yanaşaraq, tədris zamanı daha sadələşdirilmiş üsuldan istifadə etməyə çalışırlar. Çünki onlar anlayırlar ki, bu üsul xarici dil öyrənmək istəyənlərdə fərdi düşüncə qabiliyyətinin inkişaf etməsinə və yaradıcılıq bacarığının aşkar edilməsinə səbəb olur. Xarici dilin öyrədilməsi prosesini asanlaşdıran 2 əsas məqam xüsusilə qeyd olunmalıdır ki, bu da həvəsləndirici və fərdi bilik və bacarıqların aşkar edilməsidir. Beləliklə də, auditoriyanın təşkili zamanı müəllimin əsas vəzifəsi müvafiq təhlillər apararaq bu məqamların həyata keçirilməsinə riayət etməkdir. Qarşılıqlı, kommunikativ əlaqənin dil haqqında olan məharət və bacarıqların formalaşmasına yardım edən ən vacib metod olduğunu düşünən Cek Riçards adlı dilçi illərin təcrübəsinə əsaslanaraq tərtib edilmiş qaydalara əsasən xarici dilin tədrisi zamanı istifadə olunan kommunikativ üsulun əsasən məğzini açan aşağıdakı fərziyyələri irəli sürür:
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 252
1. İkinci dilin, yəni xarici dilin öyrədilməsi prosesini asanlaşdırmağın ən effektiv üsulu hər- hansı bir mövzunu müzakirə etməyi, həmin mövzu üzrə şərhlər aparmağı 2 nəfərdən ibarət olan cütlüklərə tapşırmaqdır. 2. Digər effektiv üsul, tələbələrə şəxsi həyatları və ya hər hansı bir mövzu ilə əlaqədar inşa mövzusu yazmağı tapşırmaqdır. Belə ki, bu zaman tələbə konkret mövzu ətrafında düşünərək, fikirlərini daha ətraflı və elmi dildə ifadə etmək üçün öz üzərində işləməli olacaq. 3. Effektiv üsullardan biri tələbələrə müəyyən peşədən və ya dram əsərindən kiçik parçaları əzbərləməyi tapşırmaq və auditoriya daxilində hərəyə öz payına düşən hissəni, yəni rolunu ifa etməyi tapşırmaq. 4. Daha bir üsul auditoriyanı təşkil edən şagird və ya tələbələr arasında qarşılıqlı əlaqə yaratmaqdır. Bura şagird və ya tələbələrin ev tapşırıqlarını, linqofonda eşitdikləri mövzuları qarşılıqlı müzakirə etməklərinə şərait yaratmaq və dil haqqında olan biliklərini qarşılıqlı dialoq zamanı aşkar etmək, hazırda öyrədilən bilikləri hansı üsulla qavraya biləcəkləri şərtləri müzakirə etməkdən ibarətdir. Bu fərziyyələr dil tədris edən müəllimlərə qrammatikanın tədrisi zamanı münasib təhlillər apararaq nəticə çıxarmağa yardım edən vasitələrdir. Kommunikativ metodun əsasında duran digər məsələ tədrisə induktiv və deduktiv yanaşma tərzidir. İnduktiv yanaşma üsulu auditoriyanı qrammatik materiala aid olan və onun daha yaxşı qavranılmasını təmin edən tapşırıqlardan, deduktiv yanaşma tərzi isə öyrədilən qrammatik materialın izahı zamanı müvafiq nümunələrə fikrin əsaslandırılmasıdır.
ƏDƏBİYYAT 1. Kazdal Vəfa Tofiq qizi., İngilis dilinin tədrisində kommunikativ yanaşma və onun tətbiqinə təsir göstərən amillər:(Avtoreferat) 2. Jack C.Richards, Communicative language teaching today: 2006 3. Skehan P., Applied Linguistics: How to Teach Grammar: 1996 4. Ulrich V., Are Communicative and Grammatical Skills more Effectively Acquired in a Traditional or Differentiated Beginning Level Foreign language Classroom? Thesiz: 1994
XÜLASƏ
Dilin kommunikativ təlimi digər dillərin ünsiyyət vasitəsi kimi öyrədilməsini nəzərdə tutur. Bütün göstərilənləri cəmləşdirərək dil tədrisi ilə məşğul olan professor-müəllim heyəti əldə edilən nəticələr əsasında müəyyən təhlillər apararaq öz auditoriyasına uyğun metod seçərək şagird və tələbələrin biliklərinin inkişaf etdirilməsinə nail ola bilər. Kommunikativ qrammatikanın əsas hədəfli hər-hansı bir dili öyrənən şəxsin sahib olduğu dilə əlaqəli, müqayisəli şəkildə yeni (öyrədilən) dilin daha rahat üsulla qavranmasına səbəb olmalıdır ki, bu da həmin şəxsin sərbəst düşünməsinə, müqayisələr aparmasına, interaktiv bacarıqlarının aşkarlanmasına səbəb olur.
Z.Zeynalova TEACHING METHODS of COMMUNICATIVE GRAMMAR SUMMARY
Communicative language teaching as a means of communication training involves other languages. All mentioned forms of dealing with language teaching faculty on the basis of the results obtained through analysis of its audience by selecting the appropriate method for the development of pupils and students can achieve proficiency. Communicative Grammar of the main objectives expressed in any language, learning about a person, comparatively new (trained) must lead to a better perception of the language method is more convenient and it is for that person to think freely, to conduct comparisons, interactive skills, identifying causes.
|