Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri
Yüklə 6,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri”
- AZƏRBAYCANIN MULTİKULTURALİZM MODELİNİN MAHİYYƏTİNƏ DAİR Açar sözlər
- RESPUBLİKAMIZDA YAŞAYAN ETNİK QRUPLARIN ƏDƏBİYYAT NÜMUNƏLƏRİNDƏ AZƏRBAYCANÇILIQ İDEYALARI Açar söz
|
ƏDƏBİYYAT 1. Məmmədkərimova S. Multikulturalizm fenomeni// Mədəniyyət dünyası ХХV buraxılış,2013. 2. Multikulturalizm - birgə yaşayışda stimul kimi....//http:modern.az articles/75337/1/ 3. Mehdiyev R. Azərbaycan. Qloballaşmanın tələbləri. Baki. ХХI əsr YNE, 2004. 4. Xəlilov S. Lider. Dövlət. Cəmiyyət. Baki. Azərbaycan universiteti, 2001. 5. Həsənli A. Azərbaycanda tolerantlığın əsas xüsusiyyətləri barədə. Dövlət və din.№3,2008. 6. Сəbrayılova F. Mədəniyyətlərarası münasibətlərdə multikulturalizmin sosial-fəlsəfi mahiyyətinə dair// Mədəniyyət dünyası ХХVII buraxılış, 2014, s.172-176. “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 263
XÜLASƏ Bu məqalə multikulturalizmdən bəhs edir. Multikulturalizm tolerantlığın aspektlərindən biridir. Həqiqətən də, multikulturalizm geniş yayılmış və təsirli bir ideologiyadır. Azərbaycandakı multikulturalizm dünya ölkələri üçün canlı bir nümunədir. Azərbaycan elə bir tarixi məkandır ki, orada müxtəlif millətlərin və dinlərin nümayəndələri dostluq və sülh şəraitində yaşamışlar. Biz birmənalı olaraq söyləyə bilərik ki, Heydər Əliyev Azərbaycanda multikulturalizmin siyasi banisidir. Shafagat Mahmudova HAYDAR ALIEV IS THE POLITICAL LEADER OF THE MULTICULTURALISM IN AZERBAIJAN SUMMARY This article deals with the multiculturalism. Multiculturalism is one of the aspects of tolerance. Really, multiculturalism is widely spread and impressive ideology. Multiculturalism in Azerbaijan is a vivid sample for the countries of the world. Azerbaijan was historically the place, where the representatives of various nations and religions lived in an atmosphere of friendship and peace. We may unequivocally say that Haydar Aliyev is a great political leader of the multiculturalism in Azerbaijan.
Səba Namazova, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Gəncə Dövlət Universiteti seba8080@mail.ru
Multikulturalizm bir sıra fərqli mədəniyyətlərin bir arada olduğu cəmiyyəti özündə ehtiva edir. O, eyni zamanda hər bir ölkədə, ümumən dünyada ayrı-ayrı millətlərə və məzhəblərə məxsus insanların mədəni müxtəlifliklərinin qorunmasına, inkişafına, azsaylı xalqların dövlətlərin milli mədəniyyətlərinə inteqrasiyasına istiqamətlənmişdir. Multikulturalizm mədəniyyətlərin və sivilizasiyaların dialoqunda müstəsna rola malikdir. Bu isə ilk növbədə, onunla şərtlənir ki, müxtəlif mədəniyyətlərin mahiyyətinə, spesifik xüsusiyyətlərinə, tarixi və əldə etdikləri uğurlara bələd olmadan onlara qarşı tolerant münasibət, hörmət formalaşa bilməz. Qarşılıqlı anlaşma, mədəniyyətlərin və sivilizasiyaların dialoqu da məhz adı çəkilən cəhətlərin reallaşması nəticəsində mümkündür. Məsələyə daha bir prizmadan baxış da maraq doğurmaya bilmir: “Multikulturalizm hər bir ölkənin, xalqın, mədəni birliyin təcrübəsini nəzərə alır, müxtəlif yanaşmalar təklif edir, sosial- iqtisadi inkişafı isə hər bir cəmiyyətin öz xüsusiyyətləri üzərində formalaşdırmağa cəhdlər edir. Bu siyasət imkanlar çoxluğu prinsipinə əsaslanır və heç bir xalqdan kimlik dəyişikliyi tələb etmir. Bu mənada, multikulturalizm təkcə qloballaşmanın tələbi deyil, həm də postmüasir inkişafın aparıcı meyllərindən biridir” [3]. Digər tərəfdən, çağdaş dönəmdə multimədəni cəmiyyətlər kulturoloji strategiyalara söykənən düşünülmüş multikultural siyasət olmadan davamlı inkişafa, sabitliyə nail ola bilməzlər. Bunun “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 264
bariz nümunəsi Azərbaycan Respublikasının hazırkı dövrdə tərəqqisini şərtləndirən əlamətlərdir. Belə ki, Azərbaycanın milli mədəniyyətinə uğurla inteqrasiya olan çeşidli xalqların nümayəndələri harmonik inkişafa da məhz bu vəsilə ilə çata bilmişlər. O mənada, multikulturalizmdən imtina etmək dövlətlərə müsbət yöndə heç nə vəd etmir. Bütövlükdə dünyada getdikcə genişlənən, miqyası artan anlaşılmazlıqlara, fobiyaya, qarşıdurmalara, milli və dini münaqişələrin baş verməsinə zəmin yaratmış olur. Hal-hazırda dünyanın ən müxtəlif regionlarında ardıcıl baş verən ictimai-siyasi kataklizmlər, həmçinin ekoloji dəyişmələrin yaratdığı fəlakətlər nəticəsində insanlar çox sayda faciə və məhrumiyyətlərlə üz-üzə qalmışlar. Sözsüz ki, həmin kataklizmlərin əsasında milli, dini anlaşılmazlıqlar da dayanır. Azərbaycan müasir dövrdə dünyanın multikulturalizmi yaşadan, qoruyan ölkələri içərisində öncüllərdəndir. Azərbaycanda tarixən bütün etnoslar qardaşlıq prinsipi əsasında yaşamış, milli-dini zəmində qarşıdurmalara heç vəchlə yol verilməmişdir. Buna əlbəttə ki, xalqımızın ta qədimdən sahib olduğu özgün dövlətçilik ənənələrini yaşadaraq getdikcə daha da inkişaf etdirməsi mühüm təsir göstərmişdir. Ölkəmizdə millətlərarası və dinlərarası münasibətlərin sağlam müstəvidə qurulması bütün dünyada təqdir olunan bir haldır. Bununla yanaşı, Azərbaycan, multikulturalizmi, mövcud dövləti prinsipləri əsas götürən ölkə olaraq bəşəri dəyərlərə də sadiqlik nümayiş etdirir. Heç də təsadüfi deyil ki, Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi olan Qarabağın azad edilməsi uğrunda gedən döyüşlərdə digər xalqların nümayəndələri də azərbaycanlılarla bərabər, işğalçı ermənilərə qarşı qəhrəmancasına mübarizə aparmış, hətta bu yolda şəhidlik zirvəsinə ucalmışlar. Ölkədə müxtəlif dinlərdən olan insanların siyasi və hüquqi baxımdan bərabərliyinin təmin olunması, etnik azlıqların milli-mədəni inkişafına qanuni əsas yaradılması cəmiyyətdə birliyə, bərabərliyə də etibarlı zəmindir. Əbəs yerə deyilmir ki, “mövcud milli mədəni müxtəliflik və etnik-dini dözümlülük mühiti Azərbaycanı çoxmillətli, çoxkonfessiyalı diyar, dünya miqyasında mədəniyyətlərarası dialoqun bənzərsiz məkanı etmişdir. Bu gün həmin mədəni, linqvistik, etnik rəngarəngliyin qorunmasına yönəldilən və uğurla həyata keçirilən dövlət siyasəti multikulturalizm sahəsində əsrlərdən bəri toplanmış böyük tarixi təcrübənin xüsusi qayğı ilə əhatə olunmasını, zənginləşdirilməsini, cəmiyyətdə bu istiqamətdə qazanılmış unikal nailiyyətlərin beynəlxalq aləmdə təbliğinin gücləndirilməsini zəruri edir” [1]. Azərbaycanda tarixi köklərə söykənən multikulturalizm hazırda ölkə rəhbərliyinin düşünülmüş siyasəti nəticəsində getdikcə inkişaf edir, müsbət çalarlarla daha da zənginləşir. Belə ki, multikulturalizm Azərbaycanda dövlət siyasəti səviyyəsinə qaldırılmış, 2014-cü il fevral ayının 28-də Azərbaycan Respublikasının millətlərarası, multikulturalizm və dini məsələlər üzrə Dövlət müşavirliyi təsis edilmiş, 2014-cü il mayın 15-də isə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin yaradılması haqqında sərəncam imzalamışdır. Həmçinin, 2016-cı il Azərbaycan Respublikasında “Multikulturalizm ili” elan edilmişdir. Bununla bağlı Prezident İlham Əliyevin imzaladığı sərəncamda qeyd olunmuşdur ki, “tarixi İpək yolunda yerləşən Azərbaycan müxtəlif sivilizasiyaların qovuşduğu məkan olaraq, əsrlər boyu milli-mədəni rəngarənglik mühitinin formalaşdığı, ayrı-ayrı millətlərin və konfessiyaların nümayəndələrinin sülh, əmin-amanlıq, qarşılıqlı anlaşma və dialoq şəraitində yaşadığı diyar kimi tanınmışdır. Ölkəmizdə multikulturalizm artıq alternativi olmayan həyat tərzinə çevrilmişdir”. Azərbaycan Respublikasının millətlərarası, multikulturalizm və dini məsələlər üzrə Dövlət müşaviri Kamal Abdulla Azərbaycanda multikulturalizm ənənələrinin möhkəmlənməsi və inkişafı naminə siyasi, sosial şəraitin yaradılmasına diqqəti yönəldərək Azərbaycanda müxtəlif millətlərin, dinlərin və mədəniyyətlərin nümayəndələrinin sərbəst yaşamaları üçün bütün zəruri şəraitin yaradıldığını məxsusi vurğulamışdı. Kamal Abdulla sözü gedən məsələyə dair belə demişdir: “Ölkənin multikulturalizminə olan maraq Azərbaycanın dünyada tarixi, örnək dəyərlərə malik olan ölkə kimi tanıdılmasının nəticəsidir” [2]. Azərbaycanda multikulturalizmin möhkəmləndirilməsi və qorunub saxlanmasında Azərbaycan xalqının Ümummilli Lideri Heydər Əliyevin xidmətləri ölçüyəgəlməz dərəcədə böyük “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 265
olmuşdur. Fərəhli haldır ki, bu siyasət hal-hazırda Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Ölkəmizin və xalqımızın sahib olduğu multikultural dəyərlərin və tolerantlıq ənənələrinin beynəlxalq ictimaiyyətə təqdimində Azərbaycan dövləti ilə yanaşı, Heydər Əliyev Fondunun da böyük əməyi var və bu istiqamətdə də uğurlu layihələr həyata keçirilir. Azərbaycan çağdaş dünyada multikultur ölkə olaraq tanınır və bu məqsədlə dövlət səviyyəsində olduqca mühüm işlər görülür. Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin yaradılması həmin istiqamətdə atılan önəmli addımlardandır. Mərkəzin əsas hədəflərindən biri “Azərbaycan multikulturalizmi” anlayışını dünya ictimaiyyətinə çatdırmaqdan ibarətdir. Eyni zamanda Azərbaycan Respublikasının millətlərarası, multikulturalizm və dini məsələlər üzrə Dövlət müşaviri Kamal Abdullanın bilavasitə təşəbbüsü ilə “Multikulturalizmə giriş” və “Azərbaycan multikulturalizmi” adlı fənlər yaradılmış, hər iki fənnə dair tədris proqramları hazırlanaraq Təhsil Nazirliyində təsdiq olunmuşdur. Adı çəkilən fənlər paralel şəkildə Azərbaycanın ali təhsil müəssisələrinin bakalavriat və magistratura səviyyələrində tədris edilir. O da məlumdur ki, hazırkı dönəmdə Qərb ölkələrində multikulturalizm ciddi şəkildə böhran keçirməklə yanaşı, Böyük Britaniya, Almaniya, Fransa kimi Avropanın aparıcı ölkələrində multikultural dəyərlər ayrı-ayrı qüvvələr tərəfindən məqsədli şəkildə gözdən salınır. Azərbaycanda isə yüzilliklər ərzində müxtəlif xalqların nümayəndələri azərbaycanlılarla bərabər dövlətdə dinc və əmin-amanlıq şəraitində yaşamışlar. Heç vəchlə ölkədə etnik qruplar arasında multikulturalizmin prinsiplərinə zidd hal müşahidə olunmamışdır. Respublikamızda ləzgi, tat, talış, yəhudi, rus, gürcü, alman, udin, buduq, ingiloy, avar, dargin və başqa xalqların nümayəndələri bu gün də azərbaycanlılarla birgə yaşamlarını rahat tərzdə və sıx şəkildə davam etdirirlər. Bu, əlbəttə ki, multikulturalizmin Azərbaycan modelinin etnik və millət tərkibini aydın şəkildə əks etdirir. O baxımdan qeyd edək ki, Azərbaycanda ayrı-ayrı millətlərin nümayəndələrinə göstərilən böyük rəğbət, xoş münasibət, tolerantlıq mühiti onlarda ölkəmizə qarşı zaman-zaman tükənməz Vətən məhəbbətini formalaşdırmışdır. Bu isə gərgin ictimai-siyasi proseslərin cərəyan etdiyi indiki şəraitdə bütün dünyaya sivilizasiyalararası dialoq sahəsindəki münasibətlərdə əsl nümunə sayıla bilər. Azərbaycan dövləti vətəndaşlarına hər zaman yüksək humanizm və multikulturalizm təlqin etmişdir. Bunlar olduqca vacib bəşəri keyfiyyətlər sayılmaqla yanaşı, ölkəmizdə illərdir ki, sosial- siyasi sabitliyin, iqtisadi sferada inkişafın rəhnidir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, “Azərbaycan siyasətinin təməlində və mərkəzində Azərbaycan vətəndaşı, onun problemləri, qayğıları, təhlükəsizliyi və rifahı dayanır”. Göründüyü kimi, əsrlər boyu zəngin inkişaf yolu keçərək getdikcə daha da püxtələşən və bir çox ölkələrə, sözün əsl mənasında, nümunə sayılacaq multikulturalizmin “Azərbaycan modeli” artıq formalaşmışdır. Bu isə əlbəttə ki, mədəniyyətlər və sivilizasiyalararası dəyərlərə mühüm töhfələr verən Azərbaycanın bir ölkə kimi qapalı şəkildə inkişafına deyil, dünyada dinlərin və mədəniyyətlərin müxtəliflikləri şəraitində hərtərəfli fəaliyyətinə üstün imkanlar açır.
ƏDƏBİYYAT 1. http://www.aznews.az 2. http://www.az.trend.az 3. http://www.xalqqazeti.com
XÜLASƏ Azərbaycan dünyanın ən sabit, multikulturalizmi yaşadan, onu qoruyan ölkələrindəndir. Azərbaycanda tarixən də bütün etnoslar qardaş kimi yaşamış, milli-dini zəmində heç bir qarşıdurmaya yol verilməmiş, birgə Vətən üçün çalışılmışdır. Bu, hazırkı qloballaşma prosesləri çərçivəsində olduqca müsbət və nümunəvi bir təcrübədir. Ölkəmizdə sağlam tarixi köklərə söykənən multikulturalizm bu gün dövlət rəhbərliyinin uzaqgörən, müdrik siyasəti ilə daha da inkişaf etməkdədir.
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 266
S.Namazova SUMMARY Azerbaijan is the most stable in the world, multiculturalism preserves, protects it from countries. Historically lived as brothers and sisters of all ethnic, national and religious grounds given no confrontation, tried for the country. It is part of the globalization process in a very positive and exemplary experience. In our country today, the state administration in healthy historical multiculturalism farsighted and wise policy is developed further. Ülviyyə Abbasova, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Bakı Slavyan Universiteti Azərbaycan multikulturalizmi kafedrası, müdir abbasova_u@mail.ru
nümunələri, azərbaycançılıq Key words: multiculturalism, multicultural traditions in Azerbaijan, ethnic groups, samples of folklore, Azerbaijanizm
Yer kürəsində 2000 – dən 4000 – ə qədər xalq, millət və etnik qrup yaşayır. Dünyada bu qədər xalq, millət və etnik qrupun olması bir o qədər də psixologiya, etnomədəniyyət, etnik şüur, mentalitet, həyat və davranış tərzinin olması deməkdir. Bu müxtəlifliklərin öyrənilməsi, azsaylı xalqların milli – mədəni dəyərlərinin geniş ictimai sferada təbliği, yaşadılması həm də müasir demokratik dünyada inkişafın başlıca prinsipinə və göstəricisinə çevrilmişdir. Hər hansı bir dövlətin demokratik inkişafının bir ölçüsü də onun ərazisində yaşayan xalqlara olan münasibətidir. Dünyanın əksər çoxmillətli dövlətləri sırasında Azərbaycan Respublikası da var [1, s. 32]. Multikulturalizm və tolerantlıq sözləri termin kimi bizim üçün yeni olsa da, mahiyyətcə yeni deyil. Azərbaycan çox rəngarəng bir coğrafi məkanda, tarixi İpək yolunun üzərində, Şərqlə Qərb sivilizasiyalarının toqquşduğu məkanda yerləşir. Azərbaycan müxtəlif etnik və dini qrupların ənənəvi dözümlülük və harmonik birgə yaşayışı üzərində qurulmuş və həyata keçirilən milli siyasətin aparıldığı çoxmillətli və çoxdinli ölkədir. Qanun mənşəyindən, milliyyətindən, dinindən və dilindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə təminat verir. Bir neçə əsr ərzində milli azlıqlara mənsub olan şəxslər Azərbaycan Respublikasında Azərbaycan xalqı ilə sülh və harmoniya şəraitində yaşamış və yaşayırlar. Azərbaycanda milli azlıqlar ölkə əhalisinin 9,4% – ni təşkil edir. Azərbaycan tarixən unikal çoxmillətli cəmiyyət olduğu üçün bu multimədəniyyətli, multietnik irs bu gün də Azərbaycanda qorunub saxlanılmaqdadır. Azərbaycan cəmiyyətinin əsas hissəsi azərbaycanlılardan ibarət olsa da, ölkənin müxtəlif yerlərində yığcam halda yaşayan 30 sayda millət və etnik qruplardan ibarətdir. Ölkəmiz müstəqillik əldə etdikdən sonra milli azlıq və etnik qrupların hərtərəfli inkişafı üçün dövlət tərəfindən zəmin yaradılmışdır. Ümummilli lider Heydər Əliyev həmişə ölkə ərazisində azsaylı xalqlara hörmətlə yanaşmış, onların bütün sahələrdə azad fəaliyyəti üçün dövlət səviyyəsində şərait yaratmışdır. Ulu öndər çıxışlarının birində demişdir: “Azərbaycanın varı, dövləti təkcə onun pambığı, yeraltı, yerüstü “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 267
sərvətləri deyil, onun ərazisində yaşayan xalqlardır” [3]. Bu siyasət bu gün də cənab Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Azərbaycanda yaşayan etnik qruplar, azsaylı xalqlarının folklor nümunələrinə, tərcümələrinə nəzər salsaq görərik ki, hər zaman azərbaycançılıq xüsusi yer tutur. Folklor nümunələrində milli qəhrəmanlarımız haqqında düşüncələr, işğal edilmiş torpaqlarımızla bağlı ədəbiyyat nümunələri, milli bayramlarımız haqqında şeir nümunələri, Azərbaycanın coğrafiyası, tarixi yerləri, abidələri, maddi mədəniyyəti, incəsənəti barədə fikirlərə rast gələ bilərik. Avarlar Azərbaycanın şimal bölgəsində, əsasən Balakən, qismən də Qax və Zaqatala rayonlarında yaşayırlar. Avar yazarları öz dilləri ilə yanaşı, Azərbaycan dilində də ədəbiyyat yaradırlar. Avar poeziyasının nümayəndəsi Ramazan Xutrayev “Kövrəldim” adlı şeirində yazır: Xatirələr köks ötürdü, inlədi, Yenə İslam: “Vaxt keçir evlən” – dedi. Teleekranda cavanlaşan Şövkəti, “Ağ çiçəyi” dərən gördüm, kövrəldim [2, s. 163].
Göründüyü kimi yuxarıdakı misralarda Ramazan Xutrayev Azərbaycanın görkəmli xanəndəsi Şövkət Ələkbərovanın “Ağ çiçəyim” mahnısını yada salır. Həmçinin Azərbaycanın məşhur xanəndəsi İslam Rzayevin ifasından nümunə gətirir. Bunlar onu göstərir ki, avarlar öz ədəbiyyat nümunələrində öz incəsənət, mədəniyyətləri ilə yanaşı, Azərbaycan xalqının görkəmli incəsənət nümayəndələrinin təbliğinə də geniş yer vermişdir. Tatların yaşadığı ərazi əsasən Quba – Xaçmaz iqtisadi – coğrafi rayonuna daxildir. Yerli xalqla qohumluq əlaqələri quran tatlar bölgənin inkişaf etməsində mühüm rol oynayırlar. Professor Maqsud Hacıyev “Bizim bir vətənimiz var: Azərbaycan!” adlı məqaləsində yazır: “Türkcə danışan azərbaycanlı da, bu ölkənin talışı da, tatı da, kürdü də, ləzgisi də, xınalıqlısı da, udini də... azərbaycanlıdırlar, hamısı bu vətənin bərabərhüquqlu vətəndaşlarıdırlar, bir ananın övladlarıdırlar. Bu xalqlar barmaqları müxtəlif olan bir ələ bənzəyirlər, lakin hamısı birlikdə yumulanda bir vahid və bütöv yumruğa çevrilirlər ki, onun da bir iftixarlı – şöhrətli adı var: Azərbaycan xalqı!” [2, s. 182].
Kitabdakı şeirlərin birində bu torpağın övladlarının dostluq və qardaşlığı haqqında belə deyilir: Bu diyarda doğulmuş ata – analarımız, Bu torpaqda gah tikan, gah da gül dəriblər. Hər kimik: ya kürd, ya tat, ya da talış, Vətənin ayaqları altında nazbalış olmalıyıq. Biz hamımız bir xalqıq: ləzgi, türk, udin... Gəl, qardaş, əllərini mənə ver. Bir olmuşuq, bir əhd – peymana bağlıyıq; Hamımız Azərbaycan övladıyıq [2, s. 184].
Udinlər Qəbələ rayonu ərazisində yaşayırlar. Qəbələnin orta ümumtəhsil məktəblərində udi dilinin öyrənilməsi könüllüdür. Udinlər toy mərasimlərində milli rəqsləri, həmçinin “yallı”, “uzundərə” kimi Azərbaycan xalq rəqsləri ifa edirlər. Kürdlər vaxtilə Kəlbəcər – Laçın iqtisadi – coğrafi rayonuna daxil olan Laçın, Qubadlı və Zəngilan ərazisində yaşayırdılar. Məlum səbəblərə görə hal – hazırda Bakı və Sumqayıtda məskunlaşıblar. Kürd poeziya nümayəndəsi Rəfayıl Mayılov “Laçın” şeirində yazır: Sənsiz didələrim qan ağlayır, qan, İnan, xilasına hazıram hər an. Yaralı ürəyim ayrılığından, Olub qəmlə dolu bir saray, Laçın [2, s. 245].
Bu şeirlə biz yenə əmin oluruq ki, Azərbaycanda yaşayan etnik qrupların nümayəndələri ürəklərində həmişə qan yaddaşımız olan Qarabağ probleminə biganə deyillər və bu torpaqlarımız uğrunda bizimlə çiyin – çiyinə döyüşə hazırdırlar. “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 268
Dağ yəhudi poeziyasının nümayəndəsi Simax Şeyda yazır: “Biz Azərbaycanda yaşayan dağ yəhudiləri bu ölkənin mədəniyyəti və ədəbiyyatından bəhrələnmişik. Ana dili kitabımız “Ana dili” və “Əlifba” olub. Analarımız laylamızı azəri və yəhudi dillərində oxuyublar. Dahi Xaqaninin, Nizaminin, Nəsiminin, Sabirin, Səməd Vurğunun, Mikayıl Müşfiqin, Rəsul Rzanın şeirləri ruhumuzu oxşayıb, bizə məhəbbət hissi aşılayıb. Uşaqlarımız A.Şaiqin, A.Səhhətin, M.Ə. Sabirin, M.Dilbazinin, M.Seyidzadənin şeirlərini oxuya – oxuya boya – başa çatıblar. Bir sözlə, Azərbaycan şairlərinin şeirləri bizim hamımız üçün bir məktəb rolunu oynayıb, gələcək həyata inamla baxmağa, insanlara məhəbbətlə yanaşmağa və dünyanın gözəlliklərini duymağa çağırıb”[2, s. 258]. Dağ yəhudi nümayəndələri zaman – zaman Azərbaycan ədəbiyyatının nümunələrini yəhudi dilinə çeviriblər. Bu tərcümələr arasında Nizaminin məşhur “Sənsiz” qəzəli, Natəvanın “Qərənfil”, Vaqifin “Durnalar”, “Bayram oldu”, S.Vurğunun “Azərbaycan”, R.Rzanın “Olum ya ölüm”, M.Müşfiqin “Məhəbbət”, “Küləklər”, H.Cavidin “Kor ərəbin mahnısı”, Ə.Cəmilin “Can nənə, bir nağıl de”, N.Həsənzadənin “Heç nə istəməyən qız”, Ə.Kərimin “İki sevgi” və başqalarının məşhur şeirləri də vardır [2, s. 260]. Azərbaycan xalqı kimi yəhudi xalqı da bu gözəl şeirlərin çoxunu əzbərdən bilirlər. Yəhudi uşaqlarının dilindən bu gün də M.Ə.Sabirin “Gəl – gəl a yaz günləri”, “Uşaq və buz”, A.Şaiqin “Keçi”, “Ay pipiyi qan xoruz” şeirləri düşmür. Dağ yəhudi poeziyası nümayəndəsi Anton Aqarunov “İki xalqın dostluğu” şeirində yazır: Kim ayırar bizi bir – birimizdən, Kimin gücü çatar, ayırsın bizi. Ömürlük dostuq biz Azəri xalqla, Allah belə yaratmış ürəyimizi. Hər vaxt sevinərik, hər vaxt gülərik, Çünki bu xoşbəxt həyat bizimdir, Biz mərd insanlarıq, qədir bilənik, Gözəl Azərbaycan, əlbət bizimdir. Bizim ana yurdumuz Azərbaycan, Gül açılmış, güllü bağa dönübdür. Artıq nəki zülm var, nədəki vuran, Heç vaxtı enilməz dağa dönübdür. Bizim İsrailin qəlbində varsan, Xalqımız unutmamış, unutmaz səni. Şairlər vətəni nə bəxtiyarsan, Şair Anton hər vaxt xatırlar səni [2, s. 278].
Şair burda yəhudi və azəri xalqının tarixən dost xalqlar olduğundan, xalqımızın mərd, qədirbilən insanlar olmasından, ölkəmizin artıq müstəqil, güclü, qüdrətli bir ölkəyə çevrildiyindən söhbət açır, Azərbaycanı bir yenilməz dağa bənzədir. Həmçinin yəhudilərin bizim ölkəmizə, xalqımıza olan hörmət və sevgisindən söz açır. Dağ yəhudi poeziyasının digər görkəmli nümayəndəsi Simax Şeyda “Novruz bayramı” şeirində xalqımızın milli bayramı Novruz bayramının adətlərini, yaz fəslinin xüsusiyyətlərini, insanların bayram əhval – ruhiyyəsini təsvir edir: Salam, Novruz bayramı, Salam, ay yaz bayramı! Bu gün gülüb – sevinir, Şadlıq eyləyir hamı. Göyərib səmənilər, Bəzənibdir xonçalar İnsanların üzünə Gülür bağlar – bağçalar [2, s. 271].
Simax Şeyda “Natəvan” şeirində Xan qızı Natəvandan söhbət açır. O, Natəvanın mehriban, qayğıkeş, mərhəmətli insan olduğunu və şeirə, sənətə heyranlığını bildirir. Onun İsa bulağından su |