Azərbaycan respublikasi daxiLİ İŞLƏr naziRLİYİ p o L i s a k a d e m I y a s I kafedra: «İctimai elmlər»

Elmi dünyagörüşü
- təbii-elmi və sosial-tarixi biliklərə, dünyanın təbii-elmi 
mənzərəsinə əsaslanan, gerçəklikdə hadisə və proseslərin inkişaf və dəyişməsinin elmi 
səbəblərinə istinad edərək dünya haqqında elmi anlayış və qanunauyğunluqların 
ümumiləşmiş in`ikasını ifadə edən baxış, ideya və prinsiplərin məcmusudur. Elmi 
dünyagörüşü - öz müddəalarında müasiri olduğu elmin son nailiyyətlərinə istinadən 
insanı əhatə edən gerçəkliyə insan münasibətini xüsusi elmi qanun və kateqoriyalar, 
təlim və nəzəriyyələr vasitəsilə ifadə edir. 
Fəlsəfi dünyagörüşü
- elmi dünyagörüşün növ müxtəlifliyindən biridir. O, 
müəyyən cəhətlərdən elmi dünyagörüşüilə qovuşur, eyniləşir, müəyyən cəhətlərdən isə 
ondan fərqlənir, ayrılır. 
Dünyagörüşünün strukturu.
Dünyagörüşün strukturu zəngin və mürəkkəbdir. 
Gerçəkliyin mənimsənilməsi səviyyəsinə, elmi əsaslandırılması dərəcəsinə uyğun olaraq 
hər bir dünyagörüşün iki səviyyəsi vardır:
1) Dünyagörüşün adi şüur səviyyəsinə uyğun gələn sağlam düşüncə, hissi-obrazlı 
təfəkkürə, mifoloji təsəvvürlərə və gündəlik təcrübi biliyə əsaslanan empirik-kütləvi (və 
ya adi-gündəlik) səviyyəsi. Bu səviyyədə dünyagörüşü sağlam təcrübəvi biliyə istinad 
edib, çox vaxt faydalı və müsbət olsa da, ziddiyyətlərdən, məhdudluqlardan azad 
deyildir. Bu səviyyədə dünyagörüşü üçün tərəddüdlər, inamsızlıq və s. xasdır.
2) Elmi-nəzəri dünyagörüşü səviyyəsi. Dünyanın həqiqi təbii-elmi mənzərəsinə və 
fəlsəfəyə istinad edən dünyagörüşü məhz elmi-nəzəri dünyagörüşü səviyyəsinə misal ola 
bilər. 

---

12 
Dünyagörüşü struktur baxımından inteqral mütəşəkkillikdir. Burada əsas cəhət 
onun struktur komponentlərini sintezinin, birliyinin əldə edilməsidir. Bu mənada 
dünyagörüşü gerçəklik haqqında ancaq biliklərin toplusu deyildir. Dünyagörüşdə 
ideallar, əqidə, fəaliyyətdə müəyyən rol oynayır. Lakin bitkin dünyagörüşü belə 
komponentlərin vəhdəti, sintezi əsasında yaranır, bilik, sərvətlər, həyat oriyentiri 
(meyli), əqidə və fəaliyyəti birləşdirərək insana nəzəri və əməli fəaliyyət üçün qüdrətli 
bir silah verir. 
Dünyagörüşün strukturunda dünyanı dərketmə prosesinin müxtəlif səviyyələrini 
əks etdirən dünyaduyumu, dünyanıqavrama, dünyanıanlama kateqoriyaları da 
fərqləndirilmişdir. Bu anlayışlara dünyagörüşün formalaşması mərhələləri də demək 
olar. Ümumiyyətlə, insan idrakının əsasında duyğu, hiss üzvlərinin (görmə, eşitmə, 
iybilmə, dadbilmə, lamisə) verdiyi məlumatlar seyr müşahidə durduğu kimi, 
dünyagörüşün də əsasında dünyaduyumu durur. Dünyaduyumu gerçəkliyin bu və ya 
digər konkret tərəf və cəhətləri, xüsusilə onun zahiri təzahürləri haqqında əldə edilən 
hiss, əhval-ruhiyyə, baxış, duyumdur. Bu mərhələdə predmetin konkret, ayrı-ayrı 
cəhətləri haqqında görüşlər, hisslər, emosional hal - dünyaduyumu formalaşır. 
Dünyanı qavrama isə predmet və hadisəni hissi bütöv halında qavrama 
mərhələsidir, gerçəklik haqqında qavranılan baxışlar, hisslər və təsəvvürlərin 
məcmusudur, dünyanı dərketməyə aparan yoldur. Deməli, hisslər və əhval-ruhiyyə 
səviyyəsində dünyagörüşün emosional-psixoloji cəhətini dünyaduyumu, gerçəkliyin 
hissi bütövünün əyanı təsəvvürlər əsasında hissi-obrazlı qavranılmasını isə 
dünyanıqavrama təşkil edir. Məhz duyma və qavramanın nəticəsində alınmış 
informasiyaların təhlili, ümumiləşdirilməsi yolu ilə anlayışlar, mühakimələr, əqli 
nəticələr, ümumi nəzəri baxışlar yaradılır, dünyagörüşün ıdraki-intellektual səviyyəsi 
olan dünyanıanlaına baş verir.