Azərbaycan respublikasi prezidenti yaninda döVLƏT İdarəSİNİn akademiyasi abduləli abdullayev malik səLİmov müqayiSƏLİ İNZİbati HÜquq
§ 3. Administrasiya qulluqçularının vəzifahri anlayışı, məzmunu və
Yüklə 1,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
§ 3. Administrasiya qulluqçularının vəzifahri anlayışı, məzmunu və
xüsusiyyətləri Vəzifələrin hüquqi formada təsbit edilməsi problem xarakterli bir neçə vəziyyətin qaydaya salınması zərurəti ilə bağlıdır. Əvvələn, belə vəzifələr aşağıdakı ən müxtəlif nöqteyi-nəzərlər və mənafelər üzrə ümumi məqsədlərin təmin edilməsi naminə müəyyənləşdirilir: qanunlaırn tətbiq edilməsində və müdiriyyətin hüquq normalarına uyğun fəaliyyət göstərməsində ümumiyyətlə marağı olan və- 112 təndaşlann mənafeləri üzrə; ilk növbədə dövlət vəsaiti olan vergilərin mənafeləri üzrə, yəni vergi şəklində tutulan və vergilərdən daxilolmalar hesabına toplanan vəsaitlərin israfçılığına yol verməmək məqsədini qanunla qoruyur və nəhayət, dövlət idarəetmə orqanları ilə münasibətlərin sabit və qanuni əsaslar üzərində qurulmasında marağı olan vətəndaşların mənafeləri nəzərə alınır. Lakin unutmaq olmaz ki, həmin vəzifələr, həmçinin Alfons Al- lenin aşağıdakı məşhur kəlamı tətbiq edilə bilən inzibati orqanların özlərinin mənafeləri naminə müəyyənləşdirilir; «Mən şirnikmədən başqa bir şeyə müqavimət göstərirəm». İdarəetmə orqanlarının vəzifəli şəxslərinin məruz qala biləcəkləri korrupsiya bəlasından yaxa qurtarmaq böyük əhəmiyyət kəsb edir. Doğrudan da, bəzən qanunsuz hərəkət etmək işi qanuni görməkdən asandır. Heç kim korrupsiyaya düçar olmaq bəlasından azad deyil; bir halda ki, administrasiyanın çox böyük səlahiyyətləri vardır, həmin səlahiyyətləri həyata keçirən vəzifəli şəxslər maliyyə fırıldaqları törətməklə şirniklənə bilərlər; bir sıra ölkələrdə kəskin şəkildə qarşıya çıxan bu problem Fransada da mövcuddur. Laqeydlik, qanunsuzluğa etinasızlıq, təşəbbüskarlığın olmaması, tənbəllik təzahürü üçün həmişə geniş meydan vardır və dövlət idarəetmə aparatını ilk növbədə bunlardan qorumaq məsələsi dayanırdı. Bəzi sadə sayılan qaydalar bu məqsədlə tətbiq edilirdi. Dövlət qulluğuna qəbulun müsabiqə qaydası buna misal ola bilər. Müsabiqə haqqında qaydalar kadrların seçilməsində özbaşınalıq, tayfabazhq, dostbazlıq, gizli və ya açıq rüşvətxorluq, hədə ilə (zorla, fırıldaqla) pul qoparmaq hallarından yaxa qurtarmağa imkan yaradır və şəxslərin müsabiqəyə buraxılmasına yol verirdi. Administrasiya üçün müəyyən edilmiş açıq müqavilələr bağlanması qaydası qulluqçuların rüşvətə uymasına yol verməmək və bütün namizədlərin bərabərliyini təmin etmək məqsədilə tətbiq olunurdu. İdarəetmə orqanlarının vəzifəli şəxsləri çox zaman bu tələblərdən yan keçməyə, xüsusi hüquq normalarından istifadə etməyə cəhd göstərirdilər. Bəzi idarəetmə orqanlarının sənaye və ticarət yönlü xidmətlərə çevrilməsi məhz bununla izah olunur. İctimai bölmənin idarə olunmasını təmin etmək məqsədilə xüsusi orqanlara müraciət etmə hallarının çox olması məhz ona görə idi ki, inzibati hüquq sahəsinin məhdudiyyətləri həmin orqanlara tam şamil edilmirdi. Lakin idarəetmə orqanlarının rəhbərləri və digər vəzifəli şəxslər çox zaman onlara həvalə olunmuş vəzifələrdən razı qalırlar, çünki həmin vəzifələrlə onlar nəinki təkcə şirniklənmələrdən, həm də öz ün 113 vanlarına deyilən tənqiddən müəyyən dərəcədə qorunurlar. Administrasiyanın ümumi hüquq rejiminə tabe olduğu şəraitdə isə onu həmin rejimə tabe olmağa məcbur edən vasitələr də mövcuddur və buna görə onları tənqiddən tamamilə xilas etmək qeyri-mümkündür. Administrasiyanın qulluqçularının vəzifələrini iki əsas cəhətdən qiymətləndirmək olar: qanunçuluq prinsipi, yəni idarəetmə aparatının qanunla bağlılığı baxımından və məsuliyyət prinsipi nöqteyi-nəzərindən. İkinci cəhətə uyğun olaraq administrasiya, xüsusilə öz günahı və yaxud xidməti qüsurları nəticəsində işçilərə zərər vurduqda dəymiş ziyanı ödəmyə borcludur. Qiymətləndirmənin üçüncü cəhətinə hüquqi nəzarət prinsipini də əlavə etmək olar; o, törəmə olsa da, birinci iki prinsipi xeyli dərəcədə tamamlayır, çünki mənəvi tələblərin səmərəliliyi o halda daha yaxşı təmin edilir ki, vəzifələrin icra keyfiyyətinə görə sanksiyalar nəzərdə tutulmuş olsun. Hər iki prinsip - qanunilik də, məsuliyyət də, qulluqçuların vəzifələrinə aiddir. Belə bir fikri sadəcə bəyan etməklə kifayətlənmək olardı ki, administrasiya qanuna riayət etməyə və öz vəzifələrini yerinə yetirməyə borcludur. Lakin göstərilən prinsiplərə əməl edilməsinə məhkəmə müdaxiləsi də prinsipial əhəmiyyət kəsb edir, yəni hüquqi nəzarətin müxtəlif növlərinə əsaslanan bu müdaxilə olmazsa, belə sistemin səmərəsi mümkünsüzdür. Qanunun və məsuliyyətin davranış tədbirləri yalnız administrasiya üçün irəli sürülmür. Vətəndaşlar da qanunçuluq və məsuliyyət prinsiplərinə əməl etməyə borcludurlar. Qanunçuluq prinsipi Mülki Məcəllənin 1-ci maddəsində ifadə edilmişdir: «Heç kəs qanunu bilmə- məklə özünə bəraət qazandıra bilməz». Bu o deməkdir ki, qanunu nəinki yalnız bilmək, həm də ona əməl etmək lazımdıır. Məsuliyyət prinsipi Fransanın Mülki Məcəlləsinin 1382-ci maddəsində öz ifadəsini tapmışdır. Bu prinsiplərə əməl edilməsi şərtləri idarəetmə orqanları və xüsusi şəxslər üçün heç də hər cəhətdən eyni şəkildə nəzərdə tutulmamışdır. İnzibati hüquqla xüsusi hüquq arasında əsas fərq də bundadır. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 55-ci maddəsinin 2-ci bəndinə əsasən, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları dövlət orqanlannda qulluq etmək imkanına malikdirlər. Konstitusiyanın bu maddəsinə görə, dövlət orqanlarının vəzifəli şəxsləri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlan sırasından təyin olunurlar. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər isə dövlət qulluğuna qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada qəbul edilə bilərlər. «Dövlət qulluğu haqqında» Qanun icra hakimiyyəti orqanları. 114 qanunvericilik və məhkəmə hakimiyyətləri orqanları aparatında dövlət qulluğuna keçən qulluqçulara şamil edilir. Dövlət qulluğu Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və digər qanunvericilik aktlarına uyğun olaraq dövlətin məqsədlərinin və funksiyalarının həyata keçirilməsi sahəsində dövlət qulluqçularının öz vəzifə səlahiyyətlərini yerinə yetirməsidir. Dövlət qulluqçularının əsas hüquq və vəzifələri «Dövlət qulluğu haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanununda öz əksini tapmışdır. Azərbaycan Respublikasının inzibati hüququnda və «Dövlət qulluqçuları haqqında» Qanunda bu barədə geniş şəkildə izahat verilmişdir. Dövlət qulluqçularının xidməti hüquq və vəzifələrinin həyata keçirilməsi üçün dövlət tərəfindən normal şərait yaradılır. Məsələn, hakimiyyət nümayəndəsinə qarşı müqavimət göstərmə və ya zor tətbiq etməyə görə (Azərbaycan Respublikası CM-nin 315-ci maddəsi), təhqir etməyə görə (Azərbaycan Respublikası CM-nin 148-ci maddəsi) və dövlət qulluqçularının vəzifələrinin yerinə yetirilməsinə maneçilik törədən və ya hərbi qulluqçunun qanuni tələbinə qəsdən tabe ol- mamağa görə inzibati məsuliyyət nəzərdə tutulur. 115 |