Azərbaycan respublikasi prezidenti yaninda döVLƏT İdarəSİNİn akademiyasi abduləli abdullayev malik səLİmov müqayiSƏLİ İNZİbati HÜquq
Yüklə 1,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Xidməti yerdəyişmə
üfüqi mobillik eyni bir korpus daxilində • eyni vəzifədə (bəzən yaşayış yerini dəyişməklə) bir işdən başqasına keçilməsi ilə əlaqədə olur. Bu daxili mobillik çoxştatlı idarəetmə korpuslarında geniş tətbiq olunur; milli təhsil sistemi də belə səciyyələnir: lisey müəllimi ilkin korpus çərçivəsindəki vəzifəsində qalmaqla həmin liseydə bir sinifdən digərinə, eyni bir şəhərdə bir liseydən digərinə və yaxud bir şəhərdən başqasına keçə bilər. Poçt və rabitə işçiləri idarəetmə korpuslarında xeyli daxili mobillik müşahidə olunur ki, bu da bir çox hallarda çətinliklər yarada bilər, çünki burada xidmətin tələblərini və müştərilərin ehtiyaclarını nəzərə almaq vacibdir. Məsələn, məlumdur ki, cənub rayonlarında poçt qulluqçularının sayı həddindən artıqdır və müvafiq vəzifələrin tutulması üçün lazımi üstünlüklər sisteminin təşkil edilməsi məqsədəmüvafiq hesab edilir. Xidməti yerdəyişmələr əksər hallarda əlaqədar şəxslərin razılığı ilə edilir, lakin qulluqçular halında isə ehtiyac olduqda yerdəyişməyə yol verilir. Misal üçün, qulluqçu ona tapşırılmış işin öhdəsindən gələ 195 bilmədyi hallarda, onun başqa yerə keçirilməsi münasib sayıldıqda qulluqçunun xidməti yerləri, dəyişdirilə bilər. Polis və ordu korpuslarında kütləvi qaydada bir vəzifədən digər vəzifəyə keçirilmə baş verir ki, bu da tamamilə qanunauyğundur. Xidmət üzrə irəliçəkilmə - qulluqçu eyni bir korpus daxilində, bəzən həm də eyni vəzifədə qalmaqla özünün bütün xidməti karyerası müddətində iyerarxiya pillələri ilə irəliləyir, bu da onun öz maddi vəziyyətini yaxşılaşdırmasına imkan yaradır. Xidməti irəliçəkilmələr dərəcələr və kateqoriyalar üzrə həyata keçirilə bilər. Dərəcələr üzrə irəliçəkilmə əsasən uzun müddət etdiyi xidmət nəzərə alınmaqla həyata keçirilir. Qulluqçu 18 aydan 2 ilədək müddət keçdikdə məvacib indekslərinin iyerarxik pilləkənində bir pillə irəli addım atır, lakin bu zaman müəyyənləşdirilmiş müddətlərə düzəlişlər edilə bilər. Başqa sözlə, attestasiya zamanı ən yaxşı qiymətlər almış qulluqçular xidmət üzrə daha sürətlə irəliləyirlər. Lakin prinsipcə bütün qulluqçular xidmət üzrə gec və ya tez irəliləyişə nail olacaqlar, çünki irəliçəkilmə hüquqi prinsipi onların statusu ilə təsbit edilmişdir. Əksinə, kateqoriyalar üzrə irəliçəkilmə (bu, bəzən xidmət dərəcəsi üzrə irəliçəkilmə adlandırılır) prinsipcə seçmə qaydada, bəzən isə müsabiqə əsasında həyata keçirlir: qulluqçunun belə irəliçəkilmə qaydasına qarşı hər hansı iddia irəli sürməyə heç kəsin hüquqi səlahiyyəti yoxdur. O, bəzən bütün xidmət müddəti ərzində kateqoriya üzrə irəli çəkilsə də, öz yerində xidmət apara da bilər. Lakin bu çox nadir hallarda olur. Kateqoriyanın yüksəldilməsi, eyni zamanda, həm məvacib, həm də vəzifədə irəliyə çəkilmə ilə nəticələnir. Dərəcələr və kateqoriyalar üzrə irəliləyiş zamanı qulluqçunun xidməti karyerası nəzərə alınır. İrəliçəkilmə seçmə qaydasında həyata keçirilir, buna görə də müəyyən meyarlara əməl olunmalı və ehtiyatla hərəkət edilməlidir. Bu zaman uzunmüddətli iş stajı, xidmətlər və i.a. kimi meyarlar nəzərə alınmaqla ən yaxşı əməkdaşlar aynlıb seçilməlidir. Narazılıqlar olmasın deyə, xidmət üzrə irəliçəkilmə cədvəl ilə müəyyənləşdirilir və bu, bütün dövlət idarəetmə orqanlarında qəbul edilmiş bir qaydadır. Bu qayda bir neçə mərhələyə bölünür: xidmət üzrə irəliçəkilmə məsələlərini həll etmək səlahiyyəti olan orqan, əvvəlcə bir sıra təkliflər irəli sürür. Onun mülki qulluqçulara aid təklifləri administrasiyadan və ştat heyətindən bərabər sayda olmaqla təşkil edilən tərkibdə fəaliyyət göstərən paritet komissiyasının müzakirəsinə verilir. Paritet komissiyası namizədin xidmətləri barədə rəyini bildirməklə, qulluqçuların dərəcələr üzrə bölünməsinin müəyyən qaydasına riyaət etməklə. 196 xidməti siyahını hazırlamalıdır. Buna müvafiq olaraq administrasiya siyahıya daxil edilmiş şəxslərin xidmət üzrə irəli çəkilməsini müəyyən etməlidir. Bəzən bu məqsədlə seçmə komissiya yaradılır və namizədi bu və ya digər vəzifəyə təyin etməzdən əvvəl onun biliyi yoxlanılır. Xidmət üzrə irəliçəkilmə cədvəlinə daxiletmə inzibati orqanın mülahizəsindən asılıdır, paritet komissiyası isə bu barədə yalnız öz rəyini verir. Qulluqçu xidmət üzrə irəliçəkilmə cədvəlinə bir neçə il dalbadal daxil edilə bilər, lakin boş vəzifələr olmadığından bundan istifadə edə bilməz. Xidmət üzrə irəliçəkilmə attestasiya ilə bağlıdır. Hər bir mülki və yaxud hərbi qulluqçu xidmət etdiyi rəis tərəfindən hər il qiymətləndirilir; bu qiymət iki elementdən - bal qiymətindən və xasiyyətnamə- dən ibarətdir. Qiymətləndirmə məlumatlarının bildirilməsi və bu məlumatlara yenidən baxılması çox mürəkkəb prosedur ilə əlaqədardır; adətən, əlaqədar şəxsə geniş xasiyyətnamə deyil, balla qiymət verilir, lakin bəzi hallarda qiymətə yenidən baxılması tələb edilə bilər. Məlumdur ki, dövlət qulluqçularının bal qiymətləri çox böyük hədləri əhatə edir - 17 pis qiymət deməkdir və əgər bir neçə il ərzində 18-18,5 qiymətə keçmək mümkün olursa, bu, xidmət üzrə gələcək irəliçəkilməyə inam yarada bilər. Attestasiya, demək olar ki, avtomatik sürətdə növbəti rütbə və ya dərəcə verilməsi üçün verilmiş təqdimatla nəticələnir, habelə xidmət üzrə irəliçəkilmə sahəsində sonrakı tədbirlərin əsası qoyulur. Xarici mobillik - bu, qulluqçunun karyerasına başladığı idarəetmə korpusunun mobilliyidir. Kadr xidməti siyasəti sistemi ölkələrində, misal üçün Fransada, Almaniyada, İngiltərədə bundan nadir hallarda istifadə olunur. Əksinə, ABŞ kimi ölkələrdə xarici mobillik çox inkişaf etmişdir. Xarici mobilliyin iki dərəcəsini fərqləndirmək yerinə düşərdi: vahid tam olmaq etibarilə idarəetmə aparatı çərçivəsində mobillik və həmin aparat hüdudlarından kənarda mobillik. İdarəetmə aparatı çərçivəsində xarici mobillik hər şeydən əvvəl qulluqçuların bəzi kateqoriyaları üçün, məsələn, müsabiqə üzrə aparılan seçmə yolu ilə korpusları dəyişdirmə qaydası tətbiq edilir. Tamamilə aydındır ki. Milli inzibati məktəbi bitirdikdən sonra əvvəlki, xidmətə başladığı korpusa deyil, digər korpusa qəbul edilən qulluqçu bununla xarici mobillik formasında fəaliyyət göstərir; o, bir idarəetmə korpusundan çıxaraq, müsabiqə yolu ilə və yaxud məktəb mərhələsini keçərək digər korpusa daxil olur. Sosial nərdivanla yüksəlməklə korpusun dəyişdirilməsi ancaq 197 peşə qulluqçulanmn attestatları əsasmda reallaşdırılır. Həmin attestatlar mülki administrasiya aparatında vəzifəyə təyin edilmə zamanı tərtib olunur. Belə əməkdaşlar üçün ümumi bölmədə müəyyən sayda vəzifələr müəyyənləşdirilir və onlar bu yolla başqa idarəetmə korpusuna keçə bilirlər. Xarici mobillyin digər forması - eyni səlahiyyətə malik olmaqla bir korpusdan digərinə göndərilmə yolu ilə həyata keçirilir. Misal üçün, Dövlət Şurasının üzvü idarəetmə aparatına və yaxud prefektura korpusuna rəhbər vəzifəyə göndərilə bilər. On minlərlə qulluqçuya şamil edilən bu qayda olduqca mürəkkəbdir. Bu ona görə mürəkkəbdir ki, aralarında münaqişə baş verməsin deyə əvvəlcədən hər iki tərəfin razılığı alınır. Bəzi vaxtlar xarici mobillyin bu formasının yolları məcburi qaydada həyata keçirilirdi. 1964-cü il islahatına görə, milli inzibati məktəbin məzunları olan dövlət qulluqçularının bəzi ali vəzifələrə təyin olunmasına yalnız onlar mütləq müəyyən rəhbər və iş stajı qazandıqdan sonra icazə verilə bilərdi. Bu halla aşağıdakı qaydaya riayət edilirdi. Misal üçün, xidmət direktorunun və ya rəisinin müavini vəzifəsinə yalnız öz korpusundan və özünün ilk xidmət yerindən kənarda hər hansı rəhbər vəzifədə iki il işləmiş olan mülki administrasiya rəhbərləri qəbul oluna bilərdilər. Bu, «sınaqdan çıxarma adlandırılan üsuldur. Nəticədə, milli inzibati məktəbi bitirmiş qulluqçulann müəyyən qismi onlar üçün ehtiyat saxlanmış yerləri tuta bilmək üçün aralıq rəhbər vəzifə axtarmalı olurlar. 13 iyul, 1983-cü il tarixli qanunun qəbul edilməsi ilə yeni addım atılır: qanunun 14-cü maddəsinə uyğun olaraq mobillik ayrı-ayrı hallarda yalnız vəzifə yox, həm də dövlət və idarəetmə bölmələrinin qulluqçuları üçün hüququn «əsas təminat»ıdır. Bu təminat yeni ümumi statusun tətbiqi haqqında aktlarda reallaşdırılmışdır. Dövlət idarəetmə aparatı hüdudlarından kənarda xarici mobillik iki hüquqi formada ifadə oluna bilər. Birinci formada qulluqçu başqa inzibati vəzifələrə, məsələn, parlamentdə və yaxud hökumət aparatında xidmətə göndərilir. Parlamentə seçilmiş qulluqçular eyni zamanda həm deputat, həm də qulluqçu ola bilməzlər. Eynilə də onları beynəlxalq təşkilata - BMT-yə və yaxud YUNESKO-ya, ümumi müəssisəyə, hətta ictimai faydalı fəaliyyətlə məşğul olan hesab edilən bəzi xüsusi müəssisələrə də işə göndərmək olar. Əgər dövlət idarəetmə aparatı hüdudlarından kənarda xarici mobillik sözün əsl mənasında xüsusi müəssisəyə keçmək məqsədini 198 daşıyırsa, onda başqa qayda - ehtiyata daxil etmə qaydası tətbiq olunur. Lakin bu vəziyyət sonsuzluğadək davam edə bilməz; sonra qulluqçu ya idarəetmə aparatına işə qayıdır, ya da qəti olaraq onu tərk etməklə xüsusi sahibkarlıq sahəsində qulluğa keçir. Mobilliyin bu formaları beynəlxalq təşkilata və yaxud xüsusi müəssisəyə də işə keçmək üçün real imkanı olan (bu isə o qədər də tez-tez olmur) az bir qisim qulluqçuları əhatə edir. Yüklə 1,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|