AZƏrbaycan respublikasi səHİYYƏ naziRLİYİ azərbaycan tibb universiteti

Vaginal ageneziya

Vaginanın anadangəlmə olmaması 4000-5000 doğuşdan bir rast gəlinir. Hissəvi və tam vaginal ageneziya bəzi ümumi klinik simptomlara malik olmaqla, həmçinin fərqli sindromları da özündə birləşdirir.

Embriologiyası. Etiologiyasını tam ayınlaşdırmaq üçün sidik-cinsiyyət traktının normal inkişafını bilmək vacibdir. Hamiləliyin təqribən beşinci həftəsində fərqliləşmiş cinsiyyət vəziləri, sidik-cinsiyyət tavanından ayrılmağa başlayır. Yumurtalıq və ya testis istiqamətində olan fərqlilik embriondakı cinsiyyət xromosomları ilə əlaqədardır. Bu vəzilərin fərqliləşməsi ilə eyni zamanda nefrotik xordadan mezonefroz (ara böyrək) inkişaf edir. Bu primitiv ekskretor orqanlar kloakaya qədər uzayaraq mezonefrik və ya Volfian kanallarına bağlanan bir qrup borucuqlardan ibarətdir. Mezonefrik axacaq sidik-cinsiyyət cibinin içərisinə tökülür. Sidik axarları bu açılma nahiyəsindən - divertikulyar bir strukturdan qaynaqlanır. Sidik axarlarının bu inkişafı əsasında sonralar böyrəyə çevrilən metanefrozun inkişafı da müəyyən edilir. Metanefroz normalda çanaq daxilində inkişaf edir və yetişmiş böyrək qalxaraq normal vəziyyətə gəlir (belə embrioloji inkişaf vaginal atreziya ilə birlikdə rast gəlinən böyrək anomaliyalarının da səbəblərini açıqlayır).

Əgər embrion dişidirsə və primitiv yumurtacıqlara malikdirsə, testikulyar strukturlar müşahidə olunmur, Volfian kanalları regresiyaya uğrayır və Müller kanalları inkişaf edir. Yetkin bir qadında Qartner axacağı, yumurtalıq artımları və yumurtalıqlar da Müller kanallarından inkişaf edir.

Hamiləliyin 16-cı həftəsində hər iki Müller axacağının sidik-cinsiyyət cibinin arxa divarı səviyyəsində birləşib, iki mənfəzə malik tək bir axacağa çevrilərək dəyişikliyə uğrayır. İki mənfəz arasındakı çəpər sonralar itərək uşaqlığı əmələ gətirirlər. Bu arada Fallop boruları da Müller kanallarının birləşməmiş üst tərəfindən inkişaf edir. Hamiləliyin 8-ci həftəsində iki məfəzli axacaq formasında olan, urogenital ciblə birləşən Müller kanallarının bu birləşmə yerində meydana gətirdiyi tək xorda şəklində olan bir cüt sinovaginal qabarıqlıq əmələ gəlir.Vaginal səhifə kimi adlandırılan bu törəmə uşaqlığın inkişafından 4 həftə sonra, yəni 22-ci həftədə əsl vaginaya çevrilməyə başlayır.

Klassik embrioloji məlumatlar, boruların, uşaqlığın, uşaqlıq boynunun və vaginanın 70-80% proksimal hissəsinin Müller axacağından, vaginanın yerdə qalan distal eksternal hissəsinin isə urogenital sinus mənşəli olduğunu bildirir. Hər iki strukturun birləşmə yerində qızlıq pərdəsi müşahidə olunur. Amma son zamanlar irəli sürülən hipotezaya görə qızlıq pərdəsi Müller axacaqlarından və urogenital sinuslardan əmələ gəlir. Xarici cinsiyyət orqanları isə androgen və ya estrogenin təsiri ilə hər iki cinsdə müşahidə olunan cinsi qabarıqlardan (hündürlüklərdən) təşəkkül tapır.

Differensial diaqnoz.

1. 
   Vaginanın anadangəlmə olmaması Rokitansky-Kuster-Hauser sindromu kimi də tanınır. Bu xəstələr normal qadın kariotipinə malikdirlər, bu səbəbdən də cinsi əlaqədə ola bilməməsi şikayəti ilə pubertat dövründə həkimə müraciət edirlər. Anomaliyalar nadir hallarda doğuşda müəyyən olunur. Xəstədə normal vulva olsa da, vagina çox qısa (1-2 sm) olur, ya da ümumiyyətlə olmur. Bu xəstələrdə uşaqlıq və uşaqlıq boynu da inkişafdan qalır, yaxud da olmur. Yumurtalıqların funksiyası və ovulyasiya normal olur. Əlavə olaraq ovulyasiya müddətində hormonal status da normal həddə olur. Fallop boruları normal və ya anormal formada müşahidə oluna bilər, lakin tam olmaması nadir hallarda müşahidə olunur. Qadın formalı döş qəfəsi, qasıq və qoltuqaltı nahiyədə tüklənmə, qadın bədəni və davranışı müşahidə olunur. Xəstələrin 10%-də uşaqlıq öz funksiyası saxlayır, uşaqlıq boynu və yuxarı vaginal seqment müəyyən olunur. Bu xəstələrdə menstruasiya zamanı qanın uşaqlıqda toplanması və qızlıq pərdəsinin bağlı olması ilə əlaqədar vaginada qanın toplanması ilə qarında ağrılar müşahidə olunur. Vaginada aparılan cərrahi müdaxilədən sonra bu xəstələrdə hamilə olma faizi yüksək olur.
   

Ədəbiyyatlarda 34-49% hallarda bu anomaliyalarla birlikdə renal anomaliyaların da olması haqqında məlumatlar vardır. Bundan əlavə 10-15% hallarda skelet anomaliyalarına da rast gəlmək olur. Multifaktorial etiologiyalı olduğuna görə anomaliyanın ailəvi olub-olmaması haqqında müxtəlif fikirlər yürüdülür.

2. 
   Testikulyar feminizasiya sindromu. Testikulyar feminizasiya sindromlu xəstələr ümumi baxışda anadangəlmə vaginal ageneziyalı xəstələrə bənzəyir, lakin bunlar genetik olaraq kişi strukturludurlar. İlk şikayətləri pubertat dövründə birincili amenoreyadır. Müayinədə normal qadın bədəni və davranışları, normal qadın döş qəfəsi və xarici cinsiyyət orqanları vardır. Bir çox xəstələrdə qoltuqaltı və qasıq tüklənməsi az müşahidə olunur. Vagina normal uzunluqda olur, amma kor bir sonluqla bitərək uşaqlıq boynuna rast gəlinmir. Adətən, ikitərəfli qasıq yırtığı mövcud olur. Belə bir qasıq yırtığı ilə qarşılaşan həkim mütləq bu sindrom haqqında fikirləşməlidir. Daha dəqiq müayinələr əsasında rudiment Müller strukturlarından əlavə daxili cinsiyyət orqanlarının yoxluğu da müəyyən olunur. Bu xəstələr təbii olaraq steril olurlar. İntraabdominal və ya qasıq nahiyəsində xaya formasında vəzilər müşahidə olunur. Histoloji müayinədə burada Leydiq hüceyrələrin artması ilə spermatogenezin yoxluğu müşahidə olunur. Hormonal analiz bu xayaların həm androgen, həm də estrogen hormonlar ifraz etdiyini müəyyənləşdirir. Xromosomal analiz isə xəstənin kişi kariotipində olduğunu sübut edir. Bu sindromu anadangəlmə vagina yoxluğu sindromundan fərqləndirən ən vacib xüsusiyyətlərdən biri ailəvi xarakter daşımasıdır.
   

Testikulyar feminizasiya sindromu olan xəstələrdə inkişafdan qalan vagina cərrahi yolla düzəldilərək normal vagina halına gətirilə bilər. Bəzi müəlliflərə görə, xəstələrdə müşahidə olunan xayalarda yüksək tezlikdə (təqribən 33%) maliqnizasiyaya rast gəlinir. Bu səbəbdən xayalar pubertat dövründən dərhal sonra çıxarılmalıdır. Xəstələrdə menopauzaya oxşar simptomlar olduğu üçün esterogenlər məsləhət görülür.

3. 
   Adrenogenital sindrom. Bu sindrom genetik olaraq kortizol sintezindəki metabolik pozğunluq nəticəsində yaranır. Kortizol sintezində çatışmazlıq AKTH və böyrəküstü vəzilərin hədsiz stimulyasiyasına səbəb olur. Beləliklə, androgenlərin ifrat dərəcədə sintezi baş verir. Bu, dişi döldə xarici cinsiyyət orqanlarda virilizasiyaya, müxtəlif dərəcələi klitor hipertrfofiyasına, cinsiyyət dodaqlarında birləşmə və vaginada genişlənmə pozğunluğuna səbəb olur. Müller strukturlarını inhibisiya edəcək xaya strukturu olmadığından daxili cinsiyyət orqanları normal inkişaf edir - bu qızlar hamilə ola bilirlər. Diaqnoz, adətən, doğuşdan sonra qoyulur, ekzogen kortikosteroidlərlə müalicə edilir. Bundan əlavə, bu uşaqlar qız uşaqları kimi böyüdülməli və daha sonra deformasiyalar cərrahi müdaxilə ilə düzəldilməlidir.
   
4. 
   Vəzi disgeneziyası (Turner sindromu). Bu sindrom olan xəstələrdə dişi fenotipi və XO kariotipi xarakterik olur. Xəstələr, adətən, alçaq boylu olurlar. Boyunlarına qalınlaşma (zindan boynu), IV-V əl daraqlarında qısalıq müşahidə olunur. Xəstələrdə xarici və daxili qadın cinsiyyət orqanları olmasına baxmayaraq bu orqanların inkişafında ləngimə və amenoreya müşahidə olunur. Xəstələrdə vaginal rekonstruksiya tətbiq oluna bilər.
   
5. 
   Hermafroditizm və digər cinsiyyət pozğunluqları. Hermafroditizm həqiqi və yalançı olmaqla iki yerə bölünür. Həqiqi hermafroditizmdə hər iki cinsə məxsus vəzilər müşahidə olunur. Bu xəstələr, adətən, XX kariotipinə malik olurlar. Yalançı hermofroditizmdə isə hər iki cinsə xas olan xarici cinsiyyət orqanları müşahidə olunsa da, tək bir cinsiyyət vəziləri mövcud olur.
   
6. 
   Yatrogen səbəblər. Hamiləlik dövründə ananın androgen kontraseptivlərdən və buna oxşar dərmanlardan istifadə etməsi döldə bir qrup cinsi inkişaf pozğunluqlara səbəb olur. Bundan əlavə, oğlan uşaqlarında sünnət əməliyyatları nəticəsində penisin itirilməsi də yatrogen səbəblərə aid edilir. Lakin son dövrlərdə əhalinin müasirləşməsi ilə əlaqədar bu tip ağırlaşmalara az rast gəlinir.
   

Diaqnoz. Bütün xəstələrdə olduğu kimi düzgün anamnez və diqqətli fiziki müayinə düzgün diaqnoz qoymağa kömək edir. Fiziki müayinə zamanı bədənin tüklənməsini aşkar etmək və rektal müayinə vacibdir. Yanaqda ləkələr, kariotip araşdırmalar üçün hormonal analiz, cinsiyyətin müəyyən olunmasında əsas vasitədir. Renal anomaliyaların diaqnozu üçün İVP əsas şərtdir. Əlavə olaraq sistoskopiya, retroqrad pieloqrafiya, ginekoqrafiya, sonoqrafiya, laparoskopiya diaqnozu dəqiqləşdirməyə kömək edir. Bəzi xəstələrdə diaqnoz üçün laparotomiyaya ehtiyac yaranır.

Vaginal ageneziyanın müalicəsi. Aşağıdakı müalicə metodları mövcuddur:

1. 
   Mak-İndoe əməliyyatı - aralıq müdaxilələri ilə vaginanın öz normal yerinə gətirilməsi üçün hissəvi qalınlıqda dəri qrefti ilə qreftlənməsi metodudur. Ən çox istifadə olunan metodlardandır.
   
2. 
   Frankın nonoperativ metodu - müxtəlif böyüklükdə şüşə borulardan istifadə etməklə uretra ilə düz bağırsaq arasındakı septuma müxtəlif seanslarda dilatasiya tətbiq olunur.
   
3. 
   Villiamın vulvovaginoplastikası.
   
4. 
   Bağırsaq transferi ilə vagina rekosntruksiyası. Bir çox çatışmayan cəhətləri olduğu üçün əvvəllər istifadə olunsa da, hazırda istifadə olunmur.
   

XVI fəsil. Kosmetik cərrahiyyə
Amerkanın Səhiyyə Təşkilatı kosmetik cərrahiyyəyə belə tərif vermişdir. Kosmetik cərrahiyyə - insan bədəninin hər hansı bir nahiyəsinin yaş və etnik cəhətdən təbii qəbul ediləcək səkildə görünüşünün dəyişdirilməsi, hər hansı bir strukturun və ya bir-birilə əlaqəli nahiyələrin nisbətlərinin düzgün hala gətirilməsi məqsədini güdən, eyni zamanda xəstənin fiziki və ya psixi sağlamlığına zərər verməyən bir cərrahiyyə sahəsidir.

İnsan əsrlərdən bəri daima gənc və gözəl görünmək üçün çalışmışdır. İnsanların korreksiyaedici cərrahiyyəyə müraciət etmələrinə səbəb, yaşlılıq əlamətlərini aradan götürmək və eyni zamanda gənc görünüşlərini saxlamaq, beləcə özünü daha yaxşı hiss etmək, pensiyaya çıxdıqdan sonra da cəmiyyətin yararlı bir üzvü olmaq arzularını da əks etdirə bilər. Xüsusilə, qadınlar gənc və gözəl olmaq üçün çalışırlar. Müasir dövrün şərt və tələblərinə görə XX əsrdə insanlar gənc görünmək üçün kosmetik cərrahiyyələrə daha çox can atırlar.

XX əsrdə kosmetik cərrahiyyə əməliyyat metodlarına, istifadə olunan tikiş materiallarına və aparılan müxtəlif elmi araşdırmaların nəticələrinə əsaslnaraq sürətlə inkişaf etmişdir. Estetik cərrahlar da öz üzərlərində işləyərək müasirləşməyə can atırlar. Əksər inkişaf etmiş ölkələrdə plastik cərrahların təhsili üçün müəyyən kurslar və seminarlar keçirlər. Xüsusilə ABŞ və Avropa ölkələrində etdikləri uğursuz əməliyyata görə estetik cərrahları cəzalandırır, yüksək təzminat ödəməyə məhkum edirlər ki, bu da həkimlərin çox ciddi seçim aparmalarına şərait yaradır. Kosmetik cərrahiyyə tibbin bir növ sənət sahəsi olmaqla rəssamlıq və heykəltaraşlıqdan daha çətindir. Burada cərrahın estetik zövqü, cərrahi əməliyyat texnikasını bilməsi, əl qabiliyyəti və ümumi tibbi mədəniyyəti böyük rol oynayır. Çəkilən bir şəkildə və ya bir heykəldə qüsur olduqda bunu düzəltmək mümkün olur. Şəkildə olan bir qüsuru müəyyən rənglə, heykəldəki qüsuru isə əlavə edilən gips və ya yonmaqla düzəltmək mümkün olur. Lakin insanda estetik cərrahiyyə bir dəfə və ən mükəmməl şəkildə aparılmalıdır. Bu səbəbdən estetik cərrahiyyə bu sənət sahələri içərisində ən həssas olanıdır və günümüzdə millimetrlərin cərrahiyyəsi adlandırılır.

Estetik cərrahiyyədə aparılan əsas əməliyyatlar aşağıdakı kimi sıralamaq olar:

1. 
   Üz gərmə əməliyyatı (ritidectomiya və ya face lifting)
   
2. 
   Göz qapaqları estetikası (blefaroplastika)
   
3. 
   Üzün müxtəlif metodlarla və ya kimyəvi maddələrlə sıyırmaqla incə qırışların ləğv edilməsi (dermobraziya və ya chemical peel)
   
4. 
   Saç əkilməsi (hair implantation)
   
5. 
   Üzün və bədəninin müəyyən nahiyələrindəki çapıq toxumalarının ləğv edilməsi
   
6. 
   Burun estetikası (rinoplastika)
   
7. 
   Çənə və üz sümüklərinin konturlarının düzəldilməsi və daha yaxşı bir vəziyyətə gətirilməsi
   
8. 
   Şəlpə qulaq estetikası (otoplastika)
   
9. 
   Süd vəziləri estetikaları. Süd vəzilərinin kiçildilməsi (reduction mammaplasty), kiçik süd vəzilərinə protez qoyaraq böyüdüb qaldırılması (augmentation mammaplasty) və süd vəzisi şişlərindən sonra süd vəzisi rekonstruksiyası (postmastektomiya rekonstruksiyası)
   
10. 
    Qarının sallanması və piylənməsi zaman qarın estetikası (abdominoplastika)
    
11. 
    Bədənin müəyyən hissələrində yığılmış piyin aspirasiyası (liposuction)
    

Tarixi məlumat. 1887-ci ildə Roe intranazal korreksiyaedici rinoplastika əməliyyatını etmişdir. İlk kosmetik cərrahiyyə əməliyyatı aparmış Amerikalı cərrah Miller göz ətrafındakı sallanmaları eksizya etmişdir. Kolle 1911-ci ildə “Plastik and Cosmetic surgery” adlı kitabını nəşr etdirmişdir. Fransız cərrah Bourguet 1919, 1924 və 1925-ci illərdə blefaroplastika haqqında məqalələr yazmışdır.

I dünya müharibəsi müddətində rekosntruktiv cərrahiyyə metodları kosmetik cərrahiyyədən daha çox inkişaf etmişdir. 1919-cu ildə Passot yaşlanmış üz dərisinin eksizya metodunu təklif etmişdir.

Çənə defromasiyası cərrahiyyəsinin inkişafı isə daha qədim zamanlardan başlayır. ABŞ-da çənə proqnatiyası və “open bite” deformasiyası əməliyyatları 1849-cu ildə Hullihen tərəfindən aparılmışdır, daha sonra 1895-ci ildə Jaboulay, 1910-cu ildə Babkok bu sahələrdə müvafiq dəyişikliklər aparmışdır.

Süd vəzisi deformasiyalarının aradan qaldırılması istiqamətində ilk əməliyyat 1669-cu ildə Durstan tərəfindən icra edilmişdir, bundan 200 il sonra Velpeau bu sahədə ikinci bir məqalə dərc etmişdir. Süd vəzisi estetikası əsrin əvvələrindən etibarən inkişaf etməyə başlamış və hazırda çox müxtəlif əməliyyat metodları tətbiq olunmaqla kosmetik cərrahiyyənin böyük sahələrindən birinə çevrilmişdir.

Dermolipektomiyalar haqqında ilkin məlumatlar 1890-cı ildə Fransız alimləri Demars və Marx tərəfindən verilmişdir. 1899-cu ildə ABŞ-da Kelli bu mövzu barəsində məlumatlar vermişdir. Sonrakı illərdə Avropada, xüsusilə, Fransa və Almaniyada bu sahədə böyük irəliləyişlər olmuşdur.

Fransiz həkim İllouz tərəfindən 1977-ci ildə təklif olunan liposaksiya əməliyyatı hazırda çox geniş istifadə edilən əməliyyatlardan biri olaraq qalır.

Üz gərilməsi (face lifting)
İnsanın qocalması ilə paralel olaraq üz nahiyəsinin dəyişməsi qaçılmaz bir bioloji fenomendir. Üz dərisi günəş şüalarına və digər xarici faktorlara daha çox məruz qaldığı üçün başqa nahiyələrə nisbətən daha tez qocalmağa başlayır. Adətən, çəhrayı, yumşaq, isti və müqavimətli olan dəri yaşlandıqca tutqun, sarımtıl, kəpəkli, atonik bir vəziyyət alır, bəzən isə burada xoş xassəli, xərçəngönü ya da xərçəngə çevrilən törəmələr müşahidə edilir.

Üz estetikası əməliyyatı ritidektomiya adlandırılır, amma çox vaxt face lifting adı daha çox istifadə olunur.

Əməliyyatdan əvvəl xəstə ətraflı yoxlanılmalıdır. Xəstəyə artıq çəkilərdən azad olmaq məsləhət görülür. Gənc yaşlarda aparılan əməliyyatlar daha yaxşı və uzunmüddətli nəticələr verir. İnsanlar daima yaşlandıqları üçün əməliyyatla davamlı nəticələr əldə etmək mümkün olmur. Xəstələrin ən çox verdiyi “nə vaxta qədər effektli olacaq?” sualına təssüf ki, cavab vermək çətindir, çünki buna təsir edən bir çoxsaylı amillər vardır.

Əməliyyatdan əvvəl xəstənin şəkli çəkilir. Şəkil üzərində əməliyyat planlaşdırılır. Xəstənin təzyiqi, qanaxma və laxtalanma müddəti yoxlanılır, hipertrofik çapıq və kelloidə meyilliliyi araşdırılır. Xəstənin başı xüsusi antiseptik məhlulu ilə yuyulur, çox həyəcanlı olarsa, trankvilizator verilir.

Əməliyyat ümumi, ya da sakitləşdirici lokal anesteziya altında aparılır. Supraplatizmal və subplatizmal metodları vardır.

Kəsik xətti tüklü dəridən tüksüz dəriyə 3 sm qalmış məsafədə aparılır. Preaurikulyar nahiyədən aşağı enərək qulağın arxasından oval olaraq aparılır və tüklü dəriyə keçilir. Dəri fleb şəklində sərbəstləşdirilir. Artıq dəri yuxarı və arxa tərəfə çəkilərək eksizya edilir. Yuxarı və aşağı sorucu dernajlar qoyularaq əməliyyat sahəsi tikilir. Drenajlar, adətən, 24 saatdan sonra çıxarılır. Preaurikulyar tikişlər 3-5, digər tikişlər isə 8-14 gündən sonra sökülür.

Göz qapaqlarının estetik əməliyyatları (blefaroplastika)

Göz qapaqlarında estetik əməliyyatları tək və ya face lifting əməliyyatları ilə birlikdə aparmaq mümkündür.

Nahiyəyə lokal anestetiklərin inyeksiyasından əvvəl xəstəyə yuxarı və aşağı baxmaq təklif edilir, üst göz qapağından eksizya ediləcək sahə işarələnir. Adətən, eksizya ediləcək ellipsin aşağısındakı kəsik xətti göz qapağı sərhəddindən 5-6 mm məsafədə olur. Əgər artıq toxumanın əksər hissəsi mərkəzdədirsə, eliptik kəsik kifayət edir, artıq toxuma bayır üçbucağa doğru davam etdiyi təqdirdə, kəsik qövsvari olaraq bu sahəyə qədər çatdırılır.

Alt göz qapağında da ona oxşar şəkildə eksizya planlaşdırılır. Bəbəyin altındakı skleranı artıq miqdarda meydana çıxaran və ya ektropiona səbəb olan deformasiyalardan ehtiyat etmək lazımdır. Kastanares alt göz qapağında vertikal olaraq 5-6 mm-dən çox olmayan toxuma eksizyasının aparılmasını məsləhət görür. Alt göz qapağının korreksiyaedici əməliyyatlarında əsas rotasiyası yalnız yuxarı deyil, eyni zamanda lateral istiqamətdə aparılır. Eksizya xətti bayır bucaqdan xaricə və azca aşağı doğru işarələnir.

Üst göz qapağında çəkilmiş xətlərə uyğun olaraq dəri eksizyası aparılır. Bunu edərkən aşağıdakı dairəvi əzələni zədələmək olmaz. Orbicularis əzələsi ilə septum orbitale arasındakı piy yastıqcıqları səthi kəsiklərlə açılaraq xaricə çıxarılır və koterizasiya edilir. Sonra əzələ və dəri təbəqələri tikilir.

Alt göz qapağında orbicularis əzələsinin dəri daxilinə yayıldığı üçün cərrahi əməliyyat daha çətin icra edilir. Bu səbəbdən əməliyyatı gözün bayır hissəsindən aparılan kəsiklə başlamaq məsləhətdir. Burada dəri incə bir maqqaşla qaldırılaraq altındakı əzələ təbəqəsindən ayrılır. Kəsik kirpiklərin alt hissəsindən içəriyə doğru aparılır, əzələni 1,5 sm kəsərək piy yastıqcıqları eksizya edilir. Sonra əzələ təbəqəsi tikilir. Ciddi hemostaz altında nazik dəri flebi hazırlanır və müvafiq dəri eksizyası aparılaraq dərini bağlayıb, əməliyyatı sona çatdırırlar.

Xəstələrdə müxtəlif dərəcəli görmə pozğunluğu ola biləcəyindən əməliyyatdan əvvəl görmə testinin aparılması məsləhət görülür. Əməliyyatdan əvvəl görmə pozğunluğu olmayan xəstələrdə əməliyyatdan sonra görmə pozğunluğunun olması bu əməliyyatın düzgün aparılmadığını ğöstərir.

Kollagen inyeksiyası. Face lifting prosedurasına köməkçi metodlardan biri də kollagen inyeksiyasıdır. Təmizlənmiş heyvan kollagenləri Zyderm collagen və ya Zyplasty collagen adı altında satılır. Allergik olub-olmaması testlərlə müəyyən olunduqdan sonra qaşların arasındakı qırışlara, nazolabial oyuqlara, ağız bitişmələrindəki Marionet xətti deyilən qırışlara, dodaq nahiyələrindəki vertikal xətlərə göz ətrafındakı qırışlara, bəzən üz çapıqlarına bu kollagenləri vurmaqla düzəltmək olur. Bundan sonra ildə bir-iki dəfə təkrar olunması məsləhətdir.

Dermobraziya. Bu metod çapıqların aradan götürülməsi, vulqar sızanaqlar və ya çiçək xəstəliyindən sonra əmələ gələn səthi qabarcıqları azaltmaq üçün tətbiq olunur. Bundan əlavə, yad cisim döymələrinin çıxarılmasında da yararlıdır. Ağız ətrafındakı nazik qırışlar müvəqqəti də olsa, bu metodla bərpa edilə bilir.

Müalicənin məqsədi hündür nöqtələrin və hündürlüklərin hamarlaşdırılması ilə çuxurların daha az görünən hala gətirilməsidir. Yaxşı nəticə, dermanın nazikləşdirilməsi ilə alınır, əks-təqdirdə derma sonra yenə də təbii qalınlığa çatır. Abraziyadan sonra əmələ gələn yara dermal səthdən yeni bir epidermis əmələ gəlməsi ilə sağalır.

Dermobraziya sürətli mühərriki və ucluğu olan (bu ucluqlar istənilən böyüklükdə və formada ola bilər) bir cihazla aparılır. Dermobraziya kiçik çapıq sahələrinin etil xloridlə fiksasiyaedici lokal anesteziya tətbiqi ilə yavaş-yavaş aparıla bilər. Bəzən həmin sahəyə adrenalinli lokal anestetik inyeksiyası məsləhət görülür. Böyük sahələr üçün ümumi anesteziya daha məqsədəuyğundur. Bu prosedura kontur dəyişikliyi etdiyi üçün çuxurlar və sallanmalar metilen abısı ilə rənglənməlidir.

Sahə təmizlənib anesteziya edildikdən sonra barmaqlarla gərgin hala gətirilərək prosedura başlanılır. Silindir dəri səthinə paralel saxlanılır. Epidermis götürüldükcə dermal məməciklərdə xırda qanama nöqtələri müşahidə olunur. Abraziya müddətində və ondan sonra işlənən sahə fizioloji məhlulla yuyulur. Əməliyyat tamamlandıqdan sonra yara nahiyyəsinə vazelin-antibiotikli bint qoyulur, bu bint bir həftə müddətində öz-özünə düşür.

Abraziyadan sonra həmin nahiyyədə bir neçə ay eritema ola bilər. Bu müddət ərzində günəş şüasının bilavasitə və ya dolayı təsirindən qorunmaq lazımdır, əks halda hipo- və ya hiperpiqmentasiya müşahidə olunur.

Sağalmanın sürəti dermada qalmış əlavə strukturlarla əlaqəli olduğundan üz və skalp dərisi müalicəyə daha yaxşı tabe olur. Digər sahələrə nisbətən burada daha az reaksiya müşahidə olunur. Əlin üst səthi müalicəyə orta dərəcədə tabe olduğu halda, döş qəfəsi, yuxarı və aşağı ətraflar, xüsusilə, onların bükücü səthlərində yaxşı nəticə alınmır. Dizaltı nahiyədə və ayaqlarda sağalma yavaş gedir və daha çox çapıq əmələ gəlməsi ilə nəticələnir. Yanıq çapıqları, kelloidlər, hipertrofik çapıqlar və şüa dermatitləri kimi törəmələr reepitelizasiya üçün lazım olan əlavə dəri strukturlarından kasad olduğu üçün bu tip müalicəyə adətən yaxşı tabe olmurlar. Qara dərili insanlar üçün də nəticə heç də yaxşı deyil. Belə ki, müdaxilə edilən sahə digər nahiyənin dərisindən daha tünd görsənir.

Üz dərisinin kimyəvi üsulla soyulması (chemical face peelling). Kimyəvi soyma dəriyə daha cavan və sağlam görünüş verdiyi üçün Litton bu proseduraya “facial rejuvenation” – üz cavanlaşdıran adı vermişdir. Amma bu proseduranın yaşlanmış toxumaya təsirində məhdudiyyətlər vardır belə ki, elastik dərini azca dartaraq gərginlik yaradır. Onun əsas üstünlüyü incə qırışları və keratoz törəmələri aparmasıdır. Üz toxumalarının sallanmayan və ya az sallanmış olduğu vəziyyətlərdə səthi qırışlar üçün izolyasiyaedici bir prosedura şəklində istifadə edilir. Ptoz və qırış problemləri bir yerdə olduqda üz gərmə əməliyyatına köməkçi bir metod kimi tətbiq edilir. Açıq dərili, səthi qırışlara malik və minimal sallanan dərisi olan qadınlar bu prosedura üçün ideal namizədlərdir.

Prosedura üçün istifadə olunan məhlul 3 sm³ fenol, U.S.P., 2 sm³ distillə su, 2 damcı kroton yağı və 8 damcı maye sabundan ibarətdir. Təzə məhlul istifadədən qabaq çalxalanaraq pambıqlı çöplərlə nəzərdə tutulan sahəyə sürtülür, göz ətrafına sürtülən zaman konyuktivanı diqqətlə qorumaq lazımdır.

Müalicədən əvvəl xəstəyə sedativ preparat verilir, çünki məhlul sürtülərkən həmin nahiyyədə yanğı hissı olur. Amma fenolun yerli anesteziyaedici təsiri olduğu üçün yanma hissi qısa zamanda keçir. Üzdə vurulan nahiyə, bir neçə dəqiqə ərzində ağ rəngdə olsa da, sonra tünd qırmızı rəng alır. Yara səhti 48 saat müddətində 2-3 qat steril plastrlarla maska şəklində saxlanılır. Sonra, həmin nahiyyə qabıq verməyə başlayır. Bu qabıq adətən 6 gün ərzində soyulur və çəhrayı rəngdə dəri müşahidə olunur. Çəhrayı rəng 6-12 həftəyə qədər saxlanılır. Proseduradan sonra 3-4 ay müddətində günəş işığından qorunmaq lazımdır.

Alın, göz qapaqları və dodaqlarda daha yaxşı nəticələr alınır. Boyun nahiyəsində hipertrofik çapıqlaşma ilə nəticələndiyi üçün uğurlu nəticə vermir. Göz qapaqlarında gözə çarpan ödem inkişaf etdiyindən görmə bir müddət çətinləşir. Pasientlər tibb bacısı tərəfindən xüsusi nəzarətdə saxlanmalıdır. Proseduranı üzün aşağı nahiyyələrində apardıqda xəstə çox danışmamalı və mayeləri xüsusi pipetka ilə içməlidir.

Prosedura düzgün aparılmadıqda toksikoz, çapıqlaşma və dərin ləkəli depiqmentasiya kimi arzuolunmaz nəticələr alınır.

Əməliyyat üz gərmə əməliyyatı ilə birlikdə aparılırsa, məhdud sərhədlərə malik üst dodaqda tətbiq edilməsi məsləhətdir. Üz gərmə və üz soyma əməliyyatı eyni seansda artıq dərəcədə aparılmamalıdır. Əgər bir xəstəyə hər iki əməliyyat nəzərdə tutulubsa, üz gərmə əməliyyatından 3 həftə sonra kimyəvi soyma əməliyyatı planlaşdırılmalıdır. Ancaq kimyəvi soyma aparılacaqsa, proseduranı bütün üz səthində aparmaq mümkündür. Bəzi təcrübəli cərrahlar bu metodu eyni seansda icra edirlər.