Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ

3.3. Müasir həyatda dəbin inkişafı

XIX əsrin geyim tərzi yeniliklərlə zəngin olsa da, keçmiş dövrlərin dəb elementlərini də özündə birləşdirirdi. Yeni moda cərəyanları yaranırdı. Modanın ürəyi artıq Parisdə döyünürdü. Əsrin sonuna yaxın fransızların geyim tərzində ampir üslübu nəzərə çarpırdı. Qısa müddətli də olsa yenidən libaslarda haşıyələr dəbə düşür, paltarlara türk orlamentləri işlənirdi. Memarlıqda olduğu kimi, modada da, funksional elementlər üstünlük təşkil edirdi.

Bu dövrdə bir çox reformist hərəkətlar korsetdən imtina edirdi, geyimdə axıcı xətlərə üstünlük verirdilər. Korsetin bədənə, insanın hərəkət sisteminə zərərləri barədə məlumat verirdilər. Əgər əsrin əvvəllərində yunan və antik roma geyim tərzinə üstünlük verilirdisə, əsrin sonlarına doğru bu dəyişdi. Artıq krit və yunan mədəniyyəti daha cəbedici gəlirdi və bu da geyimlərdə özünü bariz göstərirdi. Bir qrup modelyerlər isə, antik yunan geyim tərzindənsə, yapon kimanolarına bənzər paltarlar geyinməyi məsləhət görürdülər.

1902–ci ildə Van de Vide qadın geyiminə üç əsas tələb qoymuşdu. 1)Qadın fərdiliyini əsasən ev paltarında tapmalı idi. 2)Küçəyə çıxanda kişi geyiminə bənzər ümumi kostyum geyinməli idi. 3)Müxtəlif mərasimlərdə qadınlar da, kişilər kimi adətlərə uyğun paltarlar geyinməli idilər.

Əsrin sonunda Fransızlar moda sahəsində liderə çevrilmişdilər. Bunun nəticəsi kimi 1900-cu ildə təşkil olunan ümumdünya sərgisində Fransa dəbi birincilik qazanmışdı.

XIX əsrdə dəbdə iki əks cərəyan meydana gəlmişdi: biri idmana meylli, digəri isə dekorasiyası – zahiri görkəmi fərqlənən. Konservativ dəbin tələbinə uyğun hələ də korset geyinən qadınlar vardı. Digər tərəfdənisə bir çox moda cərəyanı korsetə qarşı əsl mübarizə - müharibə elan etmişdi.

İdman və velosiped qadının həyatına daxil olmuşdu. Bəzi konservantlar isə idmanın qadın orqanizminə, onun zərifliyinə zərərli olduğunu bildirirdilər. Onlaın fikirlərinə görə, qadın hətta evdə də əlcək geyinməlidir. XIX əsrin sonlarında modelyerlər yeni geyim növü–günəşəbənzər tuman, dilim kimi qolu olan, idman və mərasim geyimini yaratdılar. Bu geyim bütün köhnəliklərdən imtina edirdi.

Yeni geyim üslubu uğrunda gedən mübarizəyə, İngiltərə başçılıq edirdi, ondan sonra ABŞ, Belçika, Fransa və Vena və Praqa qoşuldular. Bu üslub İngiltərədə daha çox inkişaf edirdi.

Turnyur dəbdə olan vaxtlarda belə bəzi xanımlar sadə büzməli paltarlar geyinirdilər. Bu dövrdə əldə zanbaq tutmaq dəbdə idi. Fransada moda salonları ondan bəzi elementlər götürdü. Zanbaqdan başqa xrizontem də dəbdə olan gül idi.

Bütün inkişaf meyllərinə baxmayaraq, qadınlar hələ də korset geyinirdilər. Paris modanın paytaxtı idi. Artıq geyimlərdə Şərq elementlərindən – tunika və peplosadan istifadə edilirdi. Modelyerlərin öz yaradıcılığında yapon kimonosu, iran tikmələri, güllü batika (basma naxışlı ipək parça), parça və xəzlə əhatələnmiş Şərq tyurbanından (araxçın) istifadə edilirdi. Birinci dünya müharibəsi dövründə dəbdə ciddi yeniliklər edilmədi. Ağır iş sahələrində çalışan qadınların geyimləri kişi geyimlərinə bənzəməyə başlamışdı.