Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ

1.2 Azərbaycan Respublikasının maliyyə sistemi və formalaşması mərhələləri
Azərbaycan Respublikasının maliyyə sistemi və onun ayrı-ayrı həlqələrinin xarakteristikasının öyrənilməsini ən vacib şərtlərdən biri kimi qeyd etməliyik..
Azərbaycan Respublikasının maliyyə sistemi - qarşılıqlı əlaqə və qarşılıqlı fəaliyyət
göstərən maliyyə münasibətlərinin ayrı-ayrı həlqələrinin məcmusudur. Maliyyə sistemi vasitəsilə pul vəsaitləri fondlarının düzgün bölgüsü, formalaşması və istifadəsi həyata keçirilir və nəzarət edilir.
Maliyyə bölgü münasibətlərinin daşıyıcısı hesab edilir. Məhz bu bölgü də müxtəlif təsərrüfat subyektləri arasında baş verir. Pul vəsaiti fondlarının formalaşması və istifadəsi baxımından
maliyyə sistemi iki yerə ayrılır:

1. 
   Ümumdövlət maliyyəsi bunu həmdə mərkəzləşdirilmiş maliyyəsi kimi göstərmək olar;
   
2. 
   Müəssisə və təşkilatların (təsərrüfat subyektlərinin) maliyyəsi (qeyri-mərkəzləşdirilmiş maliyyə).
   

Birinci bölmə yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi - dövlət maliyyəsinin həlqələri və mərkəzləşdirilmiş maliyyəyə aiddir .Makro səviyyədə iqtisadiyyatı eyni zamanda maliyyə-bölgü münasibətlərinin tənzimlənməsində istifadə edilir.
İkinci bölmə isə müəssisə və təşkilatların maliyyəsini yəni qeyri-mərkəzləşdirilmiş maliyyəni əhatə edir. Bu maliyyə munasibətlərindən isə mikro səviyyədə iqtisadiyyatı və sosial-iqtisadi əlaqələri tənzimləmək və stimullaşdırmaq üçün istifadə olunur.
Azərbaycan Respublikasmda iqtisadi islahatlar nəticəsində formalaşmış maliyyə
sisteminin strukturu Sxem 2-də göstərilmişdir.
Maliyyə sisteminin ayrı-ayrı bölmələri və həlqələri bir-birindən hər bir həlqənin oz fəaliyyət xüsusiyyətlərinə görə həm də pul vəsaitləri fondlarının bölüşdürülməsi və istifadəsi metodları baxımından fərqlənir.
Azərbaycan Respublikasının maliyyə sisteminin ayrı-ayrı bölmələri və həlqələri maliyyə sistemindəki rolu ilə fərqlənir.

Sxem 2. Azərbaycan Respublikasının maliyyə sistemi

Azərbaycan Respublikasının maliyyə sistemində əsas bölmələrindən biridə büdcə sistemidir. Ölkəmizdə büdcə sisteminə Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsio cümlədən , Naxçıvan Muxtar Respublikasının büdcəsi və ölkə daxilində olan yerli büdcələrdən ibarətdir..Büdcə və büdcə sistemi dedikdə bu sistemə daxil ola biləcək bütün büdcələrin vahid prinsiplər əsasında fəaliyyətini nəzərdə tutur və onların müstəqilliyinə əsaslanır.Büdcə sisteminin vahidliyi dedikdə onun tənzimləyici mədaxil mənbələrindən istifadə olunmaqla yanaşı məqsədli büdcə fondları yaratmaq, elecədə qarşılıqlı fəaliyyət zamanı yaranan maliyyə ehtiyatlarını müxtəlif ölçülü büdcələr arasında bölüşdürmək vasitəsilə onlar arasında yəni büdcələrinbir birilə qarşılıqlı əlaqəsini təmin etməkdən ibarətdir..
Büdcə sisteminin vahidliyi dedikdə eyni büdcə təsnifatı, eyni büdcə sənədləri və formalarından istifadə etmək , büdcələrin icrasına dair müntəzəm hesabatı və icmal büdcə hesabatını hazırlanmaq və qanunvericiliklə müəyyən olunmuş qaydada təqdim edilməlidir. Hər bir büdcənin müstəqilliyi ayrı ayrılıqda mövcud qanunvericiliyə uyğun olaraq mədaxil mənbələri və vahid büdcə təsnifatı daxilində xərclərin istiqamətlərini müəyyənləşdirmək hüququna malik olması ilə təmin edilir.