Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti “magistratura məRKƏZİ”

Tipik nomenklatur - istehsal və ya ümumistehlak təyinatlı bütün texniki məmulatlara aid keyfıyyət göstəricilərinin tam siyahısıdır. Belə nomenklatur ayrı-ayrı texniki məmulat qrupları və növləri nəzərə alınmadan tutulur. Bu siyahı daha ümumi və universal xarakterli olub, geniş məmulat sinifləri, məsələn, texnoloji maşınlar üçün tərtib olunur. Tipik çeşidin bir variantı cədvəl 5-də verilir. Göründüyü kimi, tipik nomenklatur sonrakı işləmə və seçmə (qəbuletmə), ayrıca məhsul qrupu, növ və ya məmulat tiplərinin keyfiyyət göstəricilərinin ünvanlı və geniş siyahısının tərtib edilməsi üçün əsas kimi götürülür.
Cədvəl 5
Maşın və aparatların keyfiyyət göstəricilərinin tipik nomenklaturu

№	Göstəricilər	Səciyyələndirici xassələr
1	2	3
1.	Təyinat (texniki-istismar) göstəriciləri
1.1.	Məhsuldarlıq, əd/dəq, t/saat, m^3/saat	Vahid zamanda istehsal olunan məhsulun miqdarı
1.2.	İş tutumu, m^3, l	Avadanlığın texnoloji və ya konstruktiv imkanları
1.3.	Müəyyən edilmiş gücü, kVt	Avadanlığın texnoloji imkanları
1.4.	Maksimal yükqaldırması, t, kq	Eyni
1.5.	Verimi, m^3/saat, l/s	İşçi rejimi və ya məhsuldarlıq
1.6.	Təzyiq, Mpa, kq/mm^2	eyni
1.7.	Sürət, m/san, km/saat	Eyni
1.8.	Məmulatın kütləsi, kq	Avadanlığın konstruktiv xarakteristikası
1.9.	Əndazə ölçüləri, mm	Eyni
1.10.	Tutduğu sahə, m^2	Eyni
1.11.	İstilik ötürən səthinin sahəsi, m^2	Məhsuldarlıq və ya konstruktiv imkanlar
1.12.	Yararlı məhsuı çıxışı, %, t/saat. əd/dəq	Əməliyyatların yerinə yetirilmə keyfiyyəti və ya zayın miqdarı
1.13.	Xammalın emal səmərəliliyi, %	Eyni
1.14.	Avtomatlaşdırma əmsalı	Avtomatlaşdırma səviyyəsi
1.15.	Tərkib və struktur göstəriciləri	Hazırlanma texnologiyasının yerinə yetirilmə keyfiyyəti
2.	Etibarlılıq göstəriciləri:
2.1.	İmtinasız işləmə ehtimalı	İşdə imtinasızlıq
2.2.	Müəyyən edilmiş imtinasız işləmə müddəti, saat	Eyni
2.3.	İmtinayadək orta işləmə müddəti, saat	Eyni
2.4.	Əsaslı təmirədək xidmət müddəti (müəyyən edilmiş resurs), saat, ay, il	Uzunömürlülük
2.5.	İşqabiliyyətli vəziyyəti bərpaetməyə orta vaxt, saat	Təmirəyararlılıq

Cədvəl 5-in ardı

1	2	3
2.6.	Texniki xidmətin (təmirin) orta müddəti (əmək tutumu), norma-saat	Eyni
2.7.	Saxlanmanın orta müddəti, saat, ay, il	Saxlanma qabiliyyəti
2.8.	İşə hazırlıq əmsalı	İmtinasızlıq və təmirəyararlılıq
2.9.	Texniki istifadə əmsalı	Eyni
2.10.	Maşının işçi orqanının yeyilməyə davamlılığı, saat, il	Uzunömürlülük
3.	Xammal, material, yanacaq, enerji və digər resursların qənaətli sərfolunma göstəriciləri:
3.1.	Faydalı iş əmsalı	Enerji ehtiyatları sərfınin səmərəliliyi
3.2.	İstismar zamanı buxar, su, sıxılmış hava və istiliyin xüsusi sərfi, m^3/saat	Ehtiyatların sərfinin qənaətliliyi
3.3.	Xüsusi material sərfi, kq/vahid	Məmulatın istismarı və təmiri zamanı materialların sərfi
3.4.	Tutduğu xüsusi sahə, m^2/vahid	Eyni
3.5.	Vahid tutulan sahəyə məhsuldarlıq, (kq/saat)/m^2, (əd/saat)/m^2	Eyni
4.	İstismarın texnolojiliyi göstəriciləri:
4.1.	İşlərin yerinə yetirilməsinin əmək tutumu, norma-saat/il	Məmulatla işləyərkən əmək sərflərinin qənaətliliyi
4.2.	Xüsusi əmək tutumu, norma-saat/ədəd, norma-saat/km	Eyni
4.3.	İstismarda əməyin ağırlığı (gərginliyi), bal	Əmək məhsuldarlığı
4.4.	Blokluq əmsalı	Quraşdırmanın əmək tutumu
5.	Nəqledilmə göstəriciləri:
5.1.	Məmulatı nəqletməyə hazırlamağın orta əmək tutumu, norma-saat	Əmək tutumu
5.2.	Nəqletmədə titrəmələrin buraxılan parametrləri, Hs, mm	Saxlanmaq
6.	Erqonomik göstəricilər:
6.1.	Məmulatın işçi mövqe, əlçatma zonası kimi erqonomik tələblərə uyğunluğu, bal	Məmulatın istismarı zamanı onun insanla qarşılıqlı təsirinin səmərəliliyi
6.2.	Məmulatın insanın işçi hərəkətlərinin sürəti, gücü, informasiyanı qəbuletmə, emaletmə və ötürmə şəraitinin erqonomik tələblərə uyğunluğu, bal	Eyni
6.3.	Məmulatın erqonomik tələblərə uyğunluğu və iş vərdişləri formalaşmasının rahatlığı, bal	Eyni
6.4.	Məmulatın istifadə mühitinə və bu mühit vasitəsilə insanın fəaliyyətinin səmərəliliyinə təsiri, bal	Eyni
7.	Ekoloji göstəricilər:
7.1.	Ətraf mühitə atılan zərərli qatışıqların miqdarı, %	İnsanların yaşayış mühiti və sağlamlığının qorunması
7.2.	Məmulatın saxlanması, nəql edilməsi və istismarı zamanı zərərli hissəciklər, qazlar və ya şüaların yayılması ehtimalı	Eyni
8.	Təhlükəsizlik göstəriciləri:
8.1.	Müəyyən dövr ərzində insanın təhlükəsiz işləmək ehtimalı	Məmulata xidmət təhlükəsizliyi

Cədvəl 5-in ardı

1	2	3
8.2.	Qoruyucu qurğuların işədüşmə vaxtı, san	Eyni
8.3.	Cərəyanaparan hissələrin izolyasiya müqaviməti, Om	Eyni
8.4.	Yüksəkgərginlikli dövrələrin elektrik möhkəmliyi	Eyni
8.5.	Səs gücünün səviyyəsi və ya səs tezliyi, dB	Eyni
8.6.	Səs gücü və ya səsin ekvivalent səviyyəsi, dB	Eyni
8.7.	Titrəməyə davamlılığın loqarifmik səviyyəsi, dB	Eyni
8.8.	Təhlükəsizlik əmsalı	Eyni
9.	Estetik göstəricilər:
9.1.	İnformasiya ifadəliliyi, bal	İşdə təlimin və idarəetmənin asanlığı
9.2.	Formanın rasionallığı, bal	Konstruksiyanın təkmilliyi
9.3.	Kompozisiyanın bütövlüyü, bal	Eyni
9.4.	Əmtəə görünüşünün stabilliyi, bal	Cazibədarlığın uzun müddət saxlanması
9.5.	İş yerinin rahatlığı, bal	İnsanın iş qabiliyyətinin yüksəldilməsi
10.	Standartlaşdırma və eyniləşdirmə göstəriciləri:
10.1	Tətbiqolunma əmsalı, %	Eyniləşdirilmiş tərkib hissələrlə təmin olunma
10.2.	Təkrarlıq əmsalı, %	Eyni
10.3.	Layihələrarasıeyniləşmə əmsalı, %	Eyni
10.4.	Məmulatın standart hissələrinin miqdarı, %	Standart tərkib hissələrlə təmin olunma
10.5.	Məmulatın orijinal hissələrinin miqdarı, %	Mütərəqqi və yeni hissələrlə təmin olunma
11.	Patent-hüquq göstəricilər:
11.1.	Patent mühafizəsi	Müəllif hüququnun qorunma dərəcəsi
11.2.	Patent təmizliyi	Patentlə müdafiə edilməyən yeni ideyaların məmulatda əks olunma dərəcəsi
11.3.	Ərazi-yayılma göstəricisi	Patent təmizliyi ilə təmin olunmamaq səviyyəsi
12.	Keyfiyyətin iqtisadi göstəriciləri:
12.1.	Məhsul vahidi istehsalının maya dəyəri, man/əd, man/km	İstehsalın səmərəliliyi
12.2.	İstismar xərcləri, man/il	İstismarın qənaətliliyi
12.3.	Həyat dövründə xərclər, man	Eyni
12.4.	Məmulatın qiyməti, man	İstehlak dəyəri

Keyfiyyət göstəricilərinin geniş nomenklaturu eyni adlı, yaxın funksiyalı, həmçinin xassələrinin oxşar parametrlərinə malik olan müəyyən qrup məmulatların keyfıyyətinin qiymətləndirilməsi zamanı tərtib edilir və istifadə olunur. Bu nomenklatur verilmiş məmulatın keyfıyyətini səciyyələndirən kompleks və çoxsaylı fərdi xassələrin məcmusundan ibarət olur. Belə nomenklatura tokar dəzgahlarının, minik avtomobillərinin, məişət soyuducularının, televizorların və s. keyfıyyət göstəriciləri misal ola bilər. Məmulat qrupları üçün keyfıyyət göstəricilərinin geniş nomenklaturu adətən müvafıq sahədə rəqabət qabiliyyətli məhsul istehsalında lider olan qabaqcıl sənaye müəssisələri tərəfindən işlənib hazırlanır və qiymətləndirilən məhsulu səciyyələndirən keyfiyyət göstəricilərinin konkret nomenklaturu seçilir.
Texniki məmulatların, o cümlədən maşın və mexanizmlərin bütün keyfıyyət göstəriciləri onların mükəmməllik dərəcəsindən obyektiv olaraq asılıdır. Odur ki, bu göstəricilər digər analoji məmulatlara şamil edilmədən qiymətləndirilən məmulatın texniki səviyyəsini yalnız dolayısı ilə, həm də natamam səciyyələn­dirirlər. Başqa sözlə, keyfıyyət göstəricilərinə görə texniki məmulatın ümumi xarak­teristikası bu məmulatın mükəmməlliyini, texniki səviyyəsini və ya keyfıyyət səviyyəsini əks etdirir. Odur ki, standartlarda, digər texniki ədəbiyyatda «texniki səviyyə», «texnikanın keyfıyyət səviyyəsi» terminlərinin sinonim kimi işlənməsi heç də təsadüfı deyildir.