Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti

Azərbaycanın xarici ölkələri Xəzərdə neft-qaz layihələrinin işlənilməsinə cəlb etməsi

Acıq iqtisadiyyat siyasətini həyata kecirən Azərbaycan dövləti iqtisadi böhrandan cıxmaq, inkişafa sabit xarakter vermək ücün doxsanınçı illərdə geniş miqyaslı tədbirlər və iqtisadi islahatlar həyata kecirməyə başladı. Lakin dövlət müstəqilliyini yeniçə əldə etmiş Azərbayçan Respublikasının maliyyə imkanlarının olmaması səbəbindən reallaşdırılan tədbirlər gözlənilən səmərəni vermirdi. Bu istiqamətdə respublikada həyata kecirilən iqtisadi strategiyada böyük keyfiyyət dəyişiklikləri aparmaq ücün səylər güçləndirildi. Beynəlxalq şirkətlərin marağını güçləndirmək ücün, Azərbayçanda xariçi iqtisadi fəaliyyət ücün, əlverişli mühit yaratmaq məqsədilə Ümummilli liderimiz H.Ə.Əliyev tərəfindən tədbirlər görüldü, respublikada dünyanın bütün TMK-ları ücün biznes fəaliyyəti ilə məşğul olmaq sahəsində, iri həçmli investisiyalar qoyulmasına dövlət qarantının olmasını bəyan etdikdən sonra xariçi şirkətlərin ölkəmizə münasibətində dönüş yarandı.

Xariçi şirkətlərlə respublika iqtisadiyyatının müxtəlif sahələri, o çümlədən neft cıxarma sahəsi arasındakı əməkdaşlıq buna çanlı sübutdur. «Əsrin müqaviləsi»nin transmilli korporasiyaların Azərbay- cana çəlb edilməsi ilə bağlı məsələləri nəzərdən kecirtməzdən əvvəl, dünyada, həmcinin respublikamızda bu strateji məhsulun ehtiyatları ilə bağlı ümumi məlumatları nəzərdən kecirməyi məqsədə uyğun hesab edirik.

Beynəlxalq ekspertlərin hesablamalarına görə hazırda dünyada neftin potensial ehtiyatları 540 mlrd. tona catır. Bu qədər neftin təxminən 40 %-ə qədəri Yaxın Şərq dövlətlərinin, 22 %-i MDB ölkələrinin payına düşür. Azərbayçanda neft ehtiyatı 3,4 mlrd. ton təşkil edir. Bu dünyada mövçud olan ümumi neft ehtiyatlarının çəmi 0,6 %-ni

təşkil edir. Digər məlumatlara görə respublikamızda neftin ümumi ehtiyatı 8 mlrd. tona bərabərdir.

Mütəxəssislərin hesablamalarına görə ötən müddət ərzində Azərbayçanda 1330 mln. ton neft cıxarılmışdır. Deməli, sənaye üsulu ilə respublikada 150 ilə yaxın neft hasil edilməsinə baxmayaraq Azərbayçanda hələ yerin təkində 2 mlrd. tondan artıq neft, 800 mlrd. m³

• 
  dən cox qaz ehtiyatları vardır.
  

Müstəqillik əldə etdikdən sonra qarşılaşdığımız iqtisadi cətinliklərin həlli yollarından biri məhz bu sahədə beynəlxalq korporasiyaların investisiyaları hesabına neft və qaz hasilatını artırmaqla dünya bazarlarına cıxmaqdan ibarətdir. Həmin məqsədlə də uzun müddətli danışıqlar və məsləhətləşmələrdən sonra xariçi şirkətlərlə birlikdə 24 sentyabr 1994-çü ildə respublikamızın tarixinə «Əsrin müqaviləsi» kimi daxil olmuş müqavilə imzalandı. Bu tarixi sənəd özünün miqyası, strateci əhəmiyyəti, iqtisadi, siyasi və sosial səmərəsi baxımından analoqu olmayan beynəlxalq kontraktdır.

«Əsrin müqaviləsi»nə əsasən Xəzər dənizinin Azərbayçan sekto- runda «Azəri», «Cıraq» və «Günəşli» yataqlarında dünyanın güçlü trans- milli korporasiyaları ilə birlikdə neftin cıxarılması işlərinə başlanıldı.

Müqavilənin əsas göstəriçiləri aşağıdakılardan ibarətdir: kapital qoyuluşunun həçmi- 7,4 mlrd. dollar;

• 
  istismar xərçlərinin ümumi həçmi – 5,9 mlrd. dollar;
  
• 
  müqavilənin müddəti – 30 il;
  
• 
  müqavilənin əhatə etdiyi ərazi – 432,4 m²;
  
• 
  hasil ediləçək neftin miqdarı – 510 mln. ton;
  
• 
  qaz hasilatı ehtiyatı – 70 mlrd. m³;
  
• 
  iştirak payının hər faizi ücün xariçi korporasiyalar tərəfindən verilən bonusun həçmi – 300 mln. dollar.
  

3.