Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti A.Ş.İbrahiMov, Z. A. abdulova, L. N. mehdiyeva mikologiya (dərslik)

Erisifales sırası – Erysiphales 

Kisələr meyvə cismi içərisində paralel və qrup halında 

düzülürlər. Bunlar meyvə cisminin dibi ilə birləşirlər. Bü-

tövlükdə sıranın nümayəndələri biotrof yaşayırlar. Sıranın geniş 

yayılmış nümayəndələrindən biri Sphaerotheca morsdur. Bu 

göbələk növü qarağat bitkisində biotrof yaşayır. Bu növ qarağat 

bitkisinin vegetativ orqanları üzərində  ağımtıl mitseli yığını 

əmələ  gətirir. Onlardan sahib bitkinin hüceyrəsinə daxil olan 

əmzik və ya haustorilər uzanır. Haustorilər nazik çıxıntı 

şəklində inkişaf edərkən epidermis hüceyrələrini yumşaldır. 

Huceyrə divarını deşərək onun daxilinə keçən  əmziklərin ucu 

şar  şəklini alır. Onlar göbələyin qidalanma orqanı sayılır. 

Mitselilər üzərində  şauquli istiqamətdə uzanan konididaşıy-

ıcılar, onların uclarında isə bazipetal, rəngsiz, ovalşəkilli konidi 

zəncirləri inkişaf edir. Konidilər bitki üzərində kül örtüyünə 

bənzər ləkələr  əmələ  gətirdiyi üçün bu xəstəliyə kelləmə, 

xəstəliyi törədən göbələklərə isə külləmə göbələkləri deyilir. 

Yeni bitki üzərinə köçürülmüş konidilər müxtəlif yollarla ink-

işaf edir, yuxarıda qeyd olunan qayda üzrə mitseli və konidi 

əmələ  gətirirlər. Beləliklə, göbələk yay  mövsümündə sürətlə 

çoxalır. Payıza doğru getdikdə mitselilər üzərində 

kleystotetsilər inkişaf edir. Onlar yetişərkən eyni mitseli 

üzərində qısa çıxıntı şəklində cinsiyyət orqanları formalaşır. Bir 

ədəd təknüvəli askoqondan ibarət dişi cinsiyyət orqanı yerləşir. 

Onun yuxarı hissəsi anteridi funksiyasını daşıyır, möhtəviyyatı 

isə mayalanma zamanı yaranmış məsamədən askoqona boşalır. 

 

  Lakin cinsi nüvələr birləşmir. Mayalanmış askoqon çoxnüvəli 

torba  şəklində inkişaf etdikdən sonra hüceyrələrə bölünür. 

Hüceyrələrdən biri ikinüvəli /dikarion/ olur və inkişaf edərək 

kisə  əmələ  gətirir. Bu zaman nüvələr birləşir, reduksion 

bölünmə gedir. Cinsiyyət orqanları  və kisə ilə yanaşı, onları 

əhatə edən mitseli hifləri də inkişaf edərək kutinləşmiş 

hüceyrələrdən ibarət tünd rəngli psevdoparenximatik örtük 

əmələ  gətirir. Örtüyün bəzi hüceyrələrindən tünd qonur rəngli 

əlavə  çıxıntılar uzanır və başqa  mitselilərlə birləşərək bitki 

üzərində kleystotetsilərdən ibarət qonur örtük törədir. 

Kleystotetsi yarandıqda göbələk mitseliləri qonur rəng alır 

və zədələnmiş hissədə keçəyəbənzər örtük əmələ gətirir. Kley-

stotetsi göbələyin qışlama orqanı funksiyasını yerinə yetirir, 

ikinci ilin yazında inkişaf edir. Bu dövrdə onun daxilində 

təzyiqin artması  nəticəsində kleystotetsi örtüyü çatlayır, kisə 

sporları xaricə  çıxır və inkiçaf edərək yenidən mitseli verir 

(şəkil 35). 

Külləmə göbələklərinin digər nümayəndələri də yuxarıda 

qeyd olunan kimi inkişaf edir. Yalnız  Fillaktiniya  cinsində 

epidermis üzərində mitseli və haustoriyə  təsadüf edilmir. 

Göbələk bitki ağızcığından onun daxilinə keçərək hüceyrəarası 

məsamələrdə haustorilər əmələ gətirir. 

Külləmə göbələklərinin konidilərlə çoxalması bütün 

növlərdə yuxarıda göstərilən qaydada gedir bə Oidium 

(Oidium) adlanır. Onların kleystotetsiləri isə bir-birindən 

fərqlənir.  Əksər nümayəndələrdə kisələr çoxlu miqdarda olur. 

Kleystotetsilər  əsasən  əlavə  çıxıntılarının quruluşuna görə bir-

birindən fərqlənir. Məsələn,  Erizife (Erisiphe) və  Sferotekada 

(Sphaerotheca) bu çıxıntılar adi mitselilərə daha çox oxşayır. 

Lakin nümayəndələr də xüsusi quruluşa malikdirlər. Məsələn, 

Unsinulada (Uncinula) onların ucu qarmaqvarı burulur, mikros-

ferada (Microsphera) yaba kimi budaqlanaraq maral buynuzuna 

bənzər şəkil alır. Fillaktiniyada (Phyllactinia) iki növ əlavə çıx-

ıntılar mövcuddur: birincisi – nazik budaqlanan sap şəklində 

---

 

  olub kleystotetsinin təpəsində yerləşərək qaidəsi genişlənmiş iti 

uclu çıxıntı əmələ gətirir.  

Göbələklərdəki 

əlavə 

çıxıntılar müxtəlif bioloji 

əhəmiyyətə malikdir.  Sferoteka və erizife cinslərində onlar 

mitselilərə ilişərək kleystotetsini yetişənə  qədər substrat 

üzərində saxlayir. Çıxıntılar Unsinula cinsində də eyni funksi-

yanı daşıyır. Göbələk çıxıntəların ucundan ifraz olunan selik 

vasitəsilə substrata yapışaraq yetişənə kimi orada qalır. Eyni 

zamanda kleystotetsilər bir-birinə ilişərək külək vasitəsilə 

asanlıqla yayılır (şəkil 36).