Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti A.Ş.İbrahiMov, Z. A. abdulova, L. N. mehdiyeva mikologiya (dərslik)

 

 

Şəkil 19. Olpidium brassicae: 1 – zoosporangi; 2 – zoosporlar; 

3 – a) parazitin çılpaq protoplastı; b) sakit dövr 

keçirən sporlar; 4 – kartofun xərçəng xəstəliyi. 

 

 Belə bitki hüceyrələrinə girmiş  çılpaq parazit 

hüceyrəsinin təsirindən bitkinin kök boynu hissəsi qaralır. 

Zədələnmiş hissə mikroskopla yoxladıqdan sonra bitkinin 

epidermis və ya qabıq hüceyrələrində parazitin çılpaq və ya 

zoosporangisini görmək olur. Zoosporangi kürəşəkillidir. Onun 

zoosporları xaricə boşaltmaq üçün uzun boruşəkilli çıxıntısı 

vardır. Xaricə düşmüş zoosporlar yaş torpaqda olan suda üzüb 

başqa bitkilərə keçərək öz inkişafını davam etdirir. Onun bütün 

inkişaf dövrü, əlverişli  şəraitdə 2 – 3 gün davam edir  və 

beləliklə, o, sürətlə yayıla bilir. Eyni zamanda parazit qışlamaq 

üçün qalın budaqlı sista əmələ gətirir. Göbələk kələm şitillərinə 

---

 

  böyük ziyan verir. Torpağın yüksək rütubəti onun inkişafını 

artırır. Ona görə, xəstəliklə mübarizə üçün şüşəbəndlərin 

normal sulanması  və qabaqcadan torpağın dərmanlanması 

məsləhət görülür. Olpidiuma yaxın olan sinxitrium bu sıraya 

daxildir. Onun sistaları inkişaf edərkən bir neçə  ədəd 

zoosporangi əmələ gətirir. Sinxitriumun çoxlu nüvələri cavan ot 

bitkilərinin yarpaq və gövdələrində geniş yayılmışdır. Parazitin 

təsirindən sahib bitkinin yarpaqları üzərində tünd rəngli kiçik 

ziyillər  əmələ  gəlir. Bunların içərisində sistalar yerləşir. Sista 

inkişaf edərkən onun içərisi qabıqla örtülü bir neçə  ədəd 

hüceyrələrə – sporangi soruslarına ayrılır. Sistaların qabığının 

partlaması sayəsində soruslar xaricə tökülür və hər biri inkişaf 

edərək bir neçə  ədəd təkqamçılı zoosporu olan sporangiyə 

çevrilir. Sinxitriumun bəzi növlərində ancaq qalın qabıqlı, 

qışlayan sistalar inkişaf edir. Digərlərində isə nazik gabıqlı, 

birbaşa inkişaf edən sistalar da əmələ  gəlir. Sinxitriumun 

S.endobioticum növü təsərrüfata böyük ziyan vurur. O, kartof 

yumrularında xərçəng xəstəliyi törədir. Parazitin təsirindən 

yumrular üzərində girintili-çıxıntılı  şişlər  əmələ  gəlir. Bu 

şişlərin içərisində parazitin çoxlu sistaları yerləşir. Xəstə 

hissənin çürüməsi nəticəsində sistalar azad olur və yeni bitkiləri 

xəstələndirir. Burada iki növ qabıqlı – sürətlə inkişaf edən və 

qalın – qışlayan sistalar müşahidə olunur. Kartofun xərçəng 

xəstəliyi Qərbi Avropa və Amerikada geniş yayılmışdır. 

Keçmiş SSRİ-də yayılmış bu xəstəlik xaricdən gələn karantin 

xəstəlik hesab olunur. Sıranın tipik cinsi rizofidiumdur 

(Rizophydium). Onun Rizophydium pollins növünə suya 

düşmüş  şam tozcuqları üzərində  təsadüf edilir. Parazitin 

təkqamçılı zoosporu tozcuq üzərində qabıqla örtülərək onun 

daxilinə nüvəsiz rizomitseli çıxıntıları şəklində daxil olur.  

Zoosporlar həmin rizomitsellər vasitəsilə bir neçə müddət 

qidalanıb inkişaf edərək zoosporangi əmələ  gətirir. Onun 

tərkibində çoxlu miqdarda təkqamçılı zoosporlar əmələ  gəlir. 

Sıranın cinslərindən biri də xitridiumdur (Chytridium). Cinsin 

 

  xarakterik nişanəsi zoosporangisinin açılan qapağının 

olmasıdır.