Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ sumqayit döVLƏt universitetiNİn nəZDİNDƏ sumqayit döVLƏt texniKİ kolleci «Sənaye sahələrinin proses və aparatları»

Dinamiki (sürət) və həcmi nasoslar
. Kimya sənayesində işlədilən nasosların 
əsas kostruksiyasını düzgün başa düşmək üçün onun aşağıdakı əsas parametrlərini
bilmək lazımdır. Nasosun əsas parametrləri onun məhsuldarlığı basqısı vənasosa 
verilən faydalı gücdür. 1.Nasosun məhsularlığı vahid zamanda vurma borusuna 
verilən mayenin həcminə deyilir.Q-ilə işarə edilir, (m
3
/san) ölçülür. 2.Nasosun 
yaratdığı basqı 1N ağırlığında mayeyə nasos vasitəsi ilə verilən xüsusi 
enerjidir.m.su st. ilə ölçülür və H ilə işarə olunur.Nasosun yaratdiğı basqı mayenin 
xüsusi çəkisindənΥ (N/m
3
) və yaxud sıxlığından 
𝜌
(kq/m
3
) asılı deyildir.
3.Nasosun faydalı gücü dedikdə mayeni hərəkət edirmək üçün sərf olunan
faydalı güc nəzərdə tutulur və nasosun yaradığı basqı H ilə məhsuldarlığı Q
hasilinə bərabərdir. N ilə işarə edilir və Vt-la ölçülür. 
N =
𝛾
HQ=ρgHQ ,Vt (3.1) 
Nasosların növündən və konstruktiv quruluşundan asılı olaraq onların f.i.ə 
müxtəlif olur.məsələn- aşağı və orta məhsuldarlıqlı mərkəzdənqaçma nasoslarının 
f.i.ə təcrübi olaraq
𝜂
𝐻
=0,6-0.7, porşenli nasoslar üçün
𝜂
𝐻
=0,8-0.9 və yüksək 
məhsuldarlıqlı müasir tipli təkminləşdirilmiş nasoslar üçün 
𝜂
𝐻
=0,93- 0,95 qəbul 
edilir. 


Mərkəzdənqaçma nasosların quruluşu və işləmə prinsipi.
 
Kimya texnologiyasında istifadə edilən damcılı mayelərin əksəriyyəti 
mərkəzdənqaçma nasosları vasitəsilə nəql etdilir. Odur ki, bu nasoslar geniş 
tətbiq olunurlar.Onların aşağıdakı üstün cəhətləri vardır. Nasoslar iti gedişli
olduqları üçün yüksək məhsuldarlığa malik olurlar, yığcam olduğundan az yer 
tuturlar, mərkəzdənqaçma nasoslarını istənilən materialdan hazırlamaq olar, onlar

---

üçün nisbətən möhkəm özül tələb olunmur, odur ki, onları istənilən mərtəbədə 
quraşdırmaq mümkündür. 
Mərkəzdənqaçma nasosları Bernulli tənlikləri əsasında hazırlanırlar. Bu 
nasosların əsas hissəsi gövdə və onun daxilində yerləşən işçi çarxdan ibarətdir. İşçi 
çarx gövdə daxilində valın üzərində yerləşir və elə yerləşir ki, çarxın xarici çevrəsi 
ilə gövdənin divarı arasında en kəsiyi getdikcə genişlənən spiral kanal yaranmış 
olsun. İşçi çarx iki dairəvi lövhədən ibarətdir, bu lövhələr arasında
kürəklər qoyulur. Maye nasosa mərkəzi ox istiqamətində daxil olur və yüksək 
sürətlə fırlanan işçi çarx mayeni də özü ilə fırladır. Firlanma hərəkəti nəticəsində 
mərkəzdənqaçma qüvvəsi yaranır. Həmin qüvvə mayeni çarxın çevrəsinə toxunan
istiqamətində (gövdənin divarına tərəf) itələyir. Nəticədə maye en kəsiyə malik 
divara itələnir və spiral kanala düşür və yüksək sürətlə hərəkət etməyə başlayır. 
Kanalın en kəsik sahəsi getdikcə genişləndiyindən mayenin sürəti azalır və ona 
uyğun olaraq kinetik enerjisi 
𝜔
2
/2𝑔
azalır, onun hesabına mayenin xüsusi 
təzyiq enerjisi P/
𝜌𝑔
artır və beləliklə mayenin təzyiqi artır.Təzyiqi yüksəlmiş maye 
vurma borusuna itələnərək nasosdan xaric olur. Sorma borusu dərinlikdə olan 
mərkəzdənqaçma nasoslarını işə salarkən nasosu və eləcə də onun sorma 
borusunu vurulacaq maye ilə doldurmaq lazımdır. Əks halda nasos mayeni 
dərinlikdən sora bilməz. Nasos işə salındıqda onun daxilindəki maye vurma 
borusuna itələnir və bununla vakuum (boşluq) yaranır. Sorma tutumundakı təzyiq 
(atmosfer təzyiqi ) nasosun daxilindəki qalıq təzyiqindən böyük olduğu üçün 
yaranmış olan təzyiqlər fərqi hesabına maye tutumdan nasosa sorularaq daxil olur. 
Bu proses olduqca ani gedir ki, onu fasiləsiz olaraq sormaq və vurmaq kimi 
təsəvvür etmək olar. Nasosu sxematik göstərək.
1.Nasosun gövdəsi 2.Nasosun işçi çarxı; 3.İşçi çarxın radial kürəkləri;
4.Dəyişən en kəsik sahəsi spral kanal 5.Sorma borusu; 6.Əks klapan; 7.Sorma 
çəni; 8.Burma borusu;
Mərkəzdənqaçma nasoslarının məhsuldarlığı onun dövrlər sayından asılıdır. 
Belə ki, dövrlər sayı artdıqda nasosun məhsuldarlığı yüksəlir.
 
Mərkəzdənqaçma nasoslarının çatışmayan cəhətlərindən biri onların çox 
yüksək təzyiq yarada bilməməsidir. Nasosun yaratdığı basqını (təzyiqi) 
yüksəltmək üçün onun pillələrinin sayını artırmaq tələb edilir. Daha doğrusu 
nasosun gövdəsi daxilində eyni val üzərində, bir neçə ədəd işçi çarxlar quraşdırılır 
və bu çarxların sayı qədər pillələr yaranır. Çarxlar paralel olaraq yerləşdirilir, hər 
çarx mayenin təzyiqini özündən əvvəlki çarx qədər yüksəldə bilir. Beləliklə 
nasosun məhsuldarlığı sabit qalmaqla onun yartdığı basqı pillələrin sayı dəfə 
yüksəlmiş olur. Mərkəzdənqaçma nasoslarını istismar etməzdən əvvəl onların 
xarekteristikasını çıxarmaq lazımdır. Nasosun xarekteristikasını çıxarmaqda əsas 
məqsəd 
onun 
səmərəli 
işini təmin etməkdir. Odur ki, həmişə
lazımdır ki, aparatlar, maşınlar avadanlıqlar o cümlədən nasoslar da mümkün qədər 
səmərəli işləsinlər. 

---

Qeyd etdiyimiz kimi nasosun məhsuldarlığı, onun yaratdığı basqısı, tələb olunan 
faydalı gücü və faydalı iş əmsalı (f.İ.Ə.) onun dövrlər sayından asılıdır. Odur 
ki,nasosu elə dövrlər sayı ilə işlətmək lazımdır ki, istədiyimiz məhsuldarlıq və 
yaratdığı basqı əldə edilməklə yanaşı o qədər az güc tələb olunsun, ondan başqa
nasosun f.i.ə. maksimum f.i.ə.- na yaxın olsun. Nasos qurğusunda alınan 
nəticələr əsasında onun xarakteristik qrafiki qurulur.