Azərbaycan respublikasi

artıqlaması  ilə  istehsal  olunur,  başına  qalıb,  satmağa  imkan 
yoxdur, çünki çıxarıb başqa yerdə satmaq mümkün deyildir, 
mən  buna  nə  qədər  sevinirəm.  Nə  qədər  sevinirəm  ki,  о  vaxt 
biz özəlləşdirməni Azərbaycanın hər yerindən tez başladıq və 
Naxçıvan  bu  işlərə  hamıdan  qabaq  nail  oldu.  Muxtar 
respublikanın о qara günləri qurtardı”. 
İqtisadi  təhlil  göstərir  ki,  muxtar  respublikada  həyata 
keçirilən  islahatlar  aqrar-sənaye  potensialından  səmərəli  istifadə 
edilməsi  üçün  zəmin  yaratmışdır.  Muxtar  respublikada  ərzaq 

---

 
 
 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
balansının  müsbət  meyilliliyini  təmin  etmək,  idxaldan  asılı 
olmayan  dayanıqlı  ərzaq  təminatına  nail  olmaq  üçün  bitkiçiliyin 
inkişafı  ötən  dövr  ərzində  prioritet  istiqamət  kimi  diqqətdə 
saxlanılmışdır.  2003-cü  ilin  məhsulu  üçün  46  min  648  hektar 
sahədə  əkin  işləri  aparılmışdır  ki,  bu,  1993-cü  ildəki  əkilmiş 
sahədən  72,1  faiz  çoxdur.  Əkin  sahələrinin  artımı  məhsul 
istehsalının  artmasına  təsir  göstərmişdir.  Belə  ki,  2003-cü  ildə 
81438  ton  dənli  və  dənli-paxlalılar,  14234  ton  kartof,  53350  ton 
tərəvəz,  41700  ton  bostan  məhsulu  istehsal  edilmişdir  ki,  bu  da 
1993-cü  ildəki  göstəricilərdən  müvafiq olaraq 4,1 dəfə, 7,9 dəfə, 
3,6  dəfə  və  41,7  dəfə  çoxdur.  Bu  dövr  ərzində  meyvə  istehsalı   
3,5 dəfə artaraq 28632 tona çatmışdır. 
  
Muxtar  respublikada  kənd  təsərrüfatının  əsas  sahələrindən 
biri  olan  heyvandarlığın  inkişafına  xüsusi  diqqət  yetirilmiş, 
heyvanların  baş  sayında  və  heyvandarlıq  məhsullarının 
istehsalında artıma  nail olunmuşdur. 2003-cü  ilin sonuna  muxtar 
respublikada  81202  baş  iribuynuzlu  mal-qara,  474898  baş 
xırdabuynuzlu  mövcud  olmuşdur  ki,  bu  da  1993-cü  ilin  sonuna 
olan  göstəriciləri  müvafiq  olaraq  1,7  dəfə  və  1,9  dəfə 
üstələmişdir.  Heyvandarlıqda  baş  sayının  artımı  heyvandarlıq 
məhsullarının  artmasına  müsbət  təsir  göstərmişdir.  2003-cü  ildə 
muxtar  respublikada  6879  ton  ət  (kəsilmiş  çəkidə),  58927  ton 
süd, 43327  min ədəd  yumurta və 793 ton yun  istehsal edilmişdir 
ki,  bu  da  10  il  öncə  olan  göstəricilərə  nisbətdə  müvafiq  olaraq  
1,7 dəfə, 3,5 dəfə, 1,5 dəfə və 2,7 dəfə çoxdur. 
 Muxtar  respublikada  kənd  təsərrüfatının  perspektivli 
sahələrindən  biri  olan  arıçılıq  sahəsinin  inkişafı  arı  ailələrinin 
sayının  və  məhsul  istehsalı  həcminin  artmasına  zəmin 

---

 
 
 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
yaratmışdır.  1  yanvar  2004-cü  il  tarixə  muxtar  respublikada 
17451 arı ailəsi  mövcud olmuşdur ki, bu  da 1993-cü  ilin sonuna 
olan  müvafiq  göstəricidən  3,9  dəfə  çoxdur.  2003-cü  ildə  bal 
istehsalı 1993-cü ilə nisbətən 5 dəfə artaraq 155 tona çatmışdır. 
Kənd təsərrüfatı sahəsində qazanılmış uğurların nəticəsidir 
ki,  2003-cü  ildə  71  milyon  822  min  manatlıq  kənd  təsərrüfatı 
məhsulu  istehsal  olunmuşdur  ki,  bu  da  10  il  öncəki  müvafiq 
göstəricidən 3,7 dəfə çoxdur. 
Müstəqillik  dövründə  xüsusi  mühafizə  olunan  təbiət 
əraziləri  şəbəkəsi  daha  da  inkişaf  etdirilmişdir.  Azərbaycan 
Respublikası  Prezidentinin  2003-cü  il  16  iyun  tarixli  Sərəncamı 
ilə  ərazisi  12131  hektar  olan  Akademik  Həsən  Əliyev  adına 
Ordubad  Milli  Parkı,  ərazisi  3139  hektar  olan  Şahbuz  Dövlət 
Təbiət Qoruğu  yaradıldı. Muxtar respublikada ekoloji  vəziyyətin 
yaxşılaşdırılması  istiqamətində  1993-2003-cü  illər  ərzində     
4270  hektar  sahədə  meşəsalma  və  meşəbərpa  işləri  aparılmış,      
2 milyon 135 mindən çox ağac və gül kolu əkilmişdir. 
Ötən  dövr  ərzində  rabitə  sahəsinin  inkişafı  istiqamətində 
muxtar  respublikanın  bütün  ərazisini  əhatə  edən  elektron  telefon 
stansiyaları istifadəyə verildi, Bakı-Naxçıvan arası peyk kanalları 
vasitəsilə  rabitə  əlaqələri  yaradıldı,  Azərbaycan  televiziya  və 
radio  verilişlərinin  peyk  üzərindən  Naxçıvana  çatdırılması  təmin 
edildi.  1998-ci  ildə  muxtar  respublikada  istismar  olunan 
koordinattipli  avtomat  telefon  stansiyaları  yüksək  keyfiyyətə 
məxsus  Cənubi  Koreya  istehsalı  olan  yeni  elektrontipli  avtomat 
telefon  stansiyaları  ilə  əvəz  olundu.  2003-cü  ilin  sonuna  muxtar 
respublikada  hər  yüz  ailəyə  düşən  stasionar  telefon  aparatlarının 
sayı 46-ya çatmışdır.  

---

 
 
 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
Nəqliyyat  infrastrukturu  quruculuğu  üzrə  2002-ci  il 
oktyabr  ayının  1-də  inşasına  başlanan  hava  limanında  bölgənin 
sərt  iqlim  şəraiti  nəzərə  alınaraq  tikinti-quraşdırma  işləri  ən 
müasir  tələblər  səviyyəsində  həyata  keçirildi.  Hava  limanında 
saatda 300 sərnişinə xidmət göstərmək imkanı yaradıldı.  
 
1993-2003-cü  illər  ərzində  muxtar  respublikada  həyata 
keçirilmiş  tədbirlər  nəticəsində  1856  kilometr  uzunluğunda  yeni 
avtomobil  yolları  salınmış  və  ya  əsaslı  təmir  olunmuş,  34  körpü 
tikilmiş,  32  halda  isə  körpülər  əsaslı  təmir  olunmuşdur.  Digər 
tərəfdən  bu  müddət  ərzində  dəmir  yolu  nəqliyyatının  gələcək 
inkişaf  perspektivləri  nəzərə  alınaraq  infrastrukturu  davamlı 
olaraq təkmilləşdirilmiş və muxtar respublika daxilində ahəngdar 
işi təmin edilmişdir. 
2003-cü  ildə  muxtar  respublikada  yük  daşınması        
5949,1  ton,  sərnişin  daşınması  37661,7  min  nəfər  təşkil  etmişdir 
ki,  bu  da  1993-cü  ildəki  göstəriciləri  müvafiq  olaraq  5,8  dəfə  və  
2 dəfə üstələmişdir. 
Muxtar  respublikada  sahibkarlığın  inkişafına  əlverişli 
şəraitin yaradılması məqsədilə sahibkarlığın hüquqi bazası dünya 
təcrübəsinə  uyğun  olaraq  təkmilləşdirilmiş,  idarəetmənin  və 
iqtisadiyyatın  bütün  sahələrində  mühüm  əhəmiyyətə  malik 
qanunlar,  proqramlar  və  fərmanlar  qəbul  edilmişdir.  Bunlardan 
ən əsası bazar  iqtisadiyyatının  inkişafına  mənfi təsir  göstərən bir 
sıra  amillərin  aradan  qaldırılması  sahəsində  qəbul  olunmuş 
“Sahibkarlığın  inkişafına  mane  olan  müdaxilələrin  qarşısının 
alınması  haqqında”  Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin 
2002-ci  il  28  sentyabr  tarixli  790  nömrəli  və  müvafiq  olaraq 
Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  Ali  Məclisi  Sədrinin  2002-ci  il  

---

 
 
 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
30  sentyabr  tarixli  69-II-FR  nömrəli  fərmanları  muxtar 
respublikada  sahibkarların  hüquqlarının  qorunması  sahəsində 
xüsusi  əhəmiyyətə  malikdir.  Fərmanın  icrası  istiqamətində  bir 
sıra  mərkəzi  və  yerli  icra  hakimiyyəti  orqanlarının  sahibkarlıq 
subyektlərinə  kənar  müdaxilələri  qadağan  edilmiş,  sahibkarlarla 
operativ  əlaqə  sistemi  yaradılmışdır.  2000-ci  ildən  1  yanvar 
2004-cü  il  tarixə  sahibkarlıq  subyektlərinə  güzəştli  şərtlərlə         
8  layihənin  maliyyələşdirilməsinə  1  milyon  522  min  manat 
həcmində kredit verilmişdir.  
Muxtar  respublika  iqtisadiyyatında  və  sosial  sahədə 
qazanılmış  uğurlar  məşğulluq  probleminin  də  həllinə  zəmin 
yaratmışdır.  1993-cü  ildən  2003-cü  ilin  sonunadək  olan  dövr 
ərzində  muxtar  respublikada  21851  yeni  iş  yeri  yaradılmışdır  ki, 
bunun da 11377-si və ya 52,1 faizi daimi iş yerləridir.  
Ötən  dövr  ərzində  məşğulluq  səviyyəsinin  yüksəlməsi 
əməkhaqlarının da artımına səbəb olmuşdur. 2003-cü ildə muxtar 
respublikada  bir  işçiyə  hesablanmış  orta  aylıq  əməkhaqqının 
məbləği  38,4  manat  olmuşdur  ki,  bu  da  1993-cü  ildəki  müvafiq 
göstəricidən 3 dəfə çoxdur. 
2003-cü ildə muxtar respublikada əhalinin gəlirləri 1993-cü ilə 
nisbətən 10,5 dəfə artaraq 170 milyon 397 min manata, onun hər 
bir  nəfərə  düşən  həcmi  isə  9  dəfəlik  artımla  458  manata 
çatmışdır. 
Ötən  dövr  ərzində  əlil  və  şəhid  ailələrinin  mənzil-məişət 
şəraitinin  yaxşılaşdırılması,  əlillərin  tibbi-sosial  reabilitasiyası 
sisteminin müasir tələblər səviyyəsində qurulması, əlillərin minik 
avtomobili,  əlil  arabaları  və  digər  reabilitasiya  vasitələri  ilə 
təminatı,  pensiya  və  müavinətlərin  artırılması  istiqamətində 

---

 
 
 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
uğurlu  tədbirlər  həyata  keçirilmişdir.  1993-2003-cü  illər  ərzində 
muxtar  respublikada  əlil  və  şəhid  ailələrinə  47  fərdi  yaşayış  evi 
və  mənzil  tikilmiş,  62  nəfər  müharibə  əlilinə  minik  avtomobili 
verilmişdir. 
Ötən dövr ərzində milli-mədəni irsin qorunub saxlanılması, 
zənginləşdirilməsi  və  muxtar  respublikanın  turizm  potensialının 
mövcud  imkanlarından  səmərəli  istifadə  edilməsi  üçün  mühüm 
tədbirlər  görülmüş  və  bir  sıra  nəticələr  əldə  edilmişdir.  2003-cü 
ildə  muxtar  respublikamıza  ölkəmizin  digər  bölgələrindən  və 
xarici  ölkələrdən,  ümumilikdə,  69  min  nəfər  turist  gəlmişdir  ki, 
bu da 1993-cü ildəki müvafiq göstəricini 2 dəfə üstələmişdir.  
Muxtar  respublikada  qazanılmış  uğurlar  makroiqtisadi 
göstəricilərin  artım  tempində  də  öz  əksini  tapmışdır.  Belə  ki, 
2003-cü  ildə  muxtar  respublikada  168040,4  min  manatlıq  Ümu-
mi  Daxili  Məhsul  istehsal  olunmuşdur  ki,  bu  da  1993-cü  ildəki 
müvafiq  göstəricidən  6,8  dəfə  çoxdur.  1993-cü  illə  müqayisədə 
2003-cü  ildə  sənaye  məhsulunun  həcmi  3,4  dəfə,  əsas  kapitala 
yönəldilən  investisiyalar  31,3  dəfə,  kənd  təsərrüfatının  ümumi 
məhsulu  3,7  dəfə,  nəqliyyat  sektorunda  yük  daşınması  5,8  dəfə, 
informasiya  və  rabitə  xidmətləri  61,5  dəfə,  pərakəndə  əmtəə 
dövriyyəsi  5,2  dəfə,  əhaliyə  göstərilən  pullu  xidmətlər  6,3  dəfə, 
ixracın həcmi 5,6 dəfə, əhalinin gəlirləri 10,5 dəfə, hər bir nəfərə 
düşən gəlirlər 9,1 dəfə, orta aylıq əməkhaqqı isə 3 dəfə artmışdır. 
Ümummilli lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 1970-ci il-
lərdə salınmış qəsəbə Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi 
Sədrinin  2000-ci  il  23  mart  tarixli  Qərarına  əsasən,  Sədərək 
kəndinin tərkibindən ayrılaraq müstəqil inzibati vahidə – Heydər-
abad qəsəbəsinə çevrilmişdir. 

---

 
 
 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90