Azərbaycan respublikasi
muxtar respublikada informasiya-kommunikasiya texnologi-
Yüklə 49,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
muxtar respublikada informasiya-kommunikasiya texnologi-
yaları sahəsində böyük layihələr həyata keçirilir. 1997-ci il- dən başlayaraq muxtar respublikada bütün telefon stansiya- ları avtomatlaşdırılmış, fiber-optik kabellər çəkilmiş, yeni Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 poçt şöbələri yaradılmış və digər tədbirlər həyata keçirilmiş- dir. Qısa zaman kəsiyində görülən işlər muxtar respublikanın informasiya blokadasından çıxmasına səbəb olmuşdur”. Naxçıvan Muxtar Respublikasında informasiya cəmiy- yətinə keçid və elektron hökumətin formalaşdırılması sahəsində də ardıcıl tədbirlər görülür. Bu gün informasiya sistemlərinin inkişafına, informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə, elektron hökumət, elektron imza və elektron sənəd dövriyyəsinin tətbiqinə, elektron poçt-maliyyə xidmətlərinin, rəqəmsal yayımın təşkilinə, ayrı-ayrı sahələr üzrə informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqinin genişləndirilməsinə, internetdən istifadə səviyyəsinin artırılmasına xüsusi diqqət yetirilir. Naxçı- van Muxtar Respublikasında “Dövlət orqanlarının elektron xidmətlər göstərməsinin təşkili haqqında” Naxçıvan Muxtar Res- publikası Ali Məclisi Sədrinin 2011-ci il 15 iyul tarixli Fər- manına əsasən, dövlət orqanlarının göstərəcəyi elektron xidmət- lərin reqlamentləri təsdiq edilmiş, reyestr kodları verilmiş və in- ternet saytlarında yerləşdirilmişdir. Dövlət orqanlarının elektron xidmətlərindən “bir pəncərə” prinsipi əsasında istifadənin təşkili məqsədilə “Elektron hökumət” portalı yaradılmış, 34 dövlət orqanının xidmətləri portala inteqrasiya edilmişdir. “Elektron hökumət” portalı üzərindən real vaxt rejimində elektrik, təbii qaz və rabitə xidmətləri genişzolaqlı internet xidmət haqlarının ödə- nilməsi təşkil edilmiş, istifadəçilərin portalda online qeydiy- yatdan keçməsi üçün İAMAS sisteminə qoşulma və portalın təhlükəsizliyi ilə əlaqədar tədbirlər görülmüşdür. Muxtar respublikada keyfiyyətli televiziya yayımının təşkili istiqamətində 2012-ci ilin mart ayından etibarən rəqəmsal Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 televiziyanın yayımına başlanılmışdır. Hazırda muxtar respubli- kanın yaşayış ərazilərinin 94 faizində rəqəmsal yayım təşkil edilmiş və bu sahə üzrə müvafiq işlər davam etdirilir. Bundan əlavə, Naxçıvan ərazisində geniş imkanları olan İP televiziya fəaliyyətə başlamışdır ki, bu da muxtar respublika sakinlərinə yeni nəsil telekommunikasiya sistemi üzərindən tele- viziya kanallarını izləmək və digər xidmətlərindən yararlanmaq imkanı yaratmışdır. “Azərkosmos” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin peyklərin idarə olunması üçün ehtiyat idarəetmə mərkəzinin Naxçıvan əra- zisində yaradılması muxtar respublika üçün mühüm əhəmiyyətə malikdir. “Azərspace-1” peykinin orbitə buraxılması ilə muxtar respublikanın ərazisində də keyfiyyətli televiziya və radio ya- yımı, o cümlədən sürətli internet xidmətlərin göstərilməsi təmin olunacaq, giriş-çıxış telekommunikasiya kanallarının üçüncü alternativi yaranacaq, məsafədən təhsil və elektron səhiyyə kimi proqramlar üçün platforma yaradılacaqdır. Muxtar respublikada poçt işinin müasir tələblər səviy- yəsində qurulması və bu sahədə idarəetmənin təkmilləşdirilməsi məqsədilə Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin 2013-cü il 30 iyul tarixli Sərəncamı ilə “Naxçıvanpoçt” Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəti yaradılmış, onun rayon filiallarının təşkili üçün müvafiq işlərin icrası başa çatdırılmışdır. Poçt xidmətinin həcminin artırılması ilə əlaqədar olaraq, beynəlxalq poçtdaşıma işlərinin yaxşılaşdırılması da diqqət mər- kəzində saxlanılır. Muxtar respublika ərazisində beynəlxalq poçt- daşımaları həyata keçirmək üçün “Express Mail Servis”, DHL beynəlxalq ekspress poçt xidmətləri fəaliyyət göstərir ki, bu da Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 məktubların, sənədlərin və malların ən qısa zamanda göstərilən ünvana etibarlı çatdırılmasına və elektron ticarətin inkişafına müsbət təsir göstərir. İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarının sürətli in- kişafı ümumilikdə, bu sahə üzrə göstərilən xidmətlərin həcminin dinamik artımına da zəmin yaratmışdır. Belə ki, 2013-cü ildə informasiya və rabitə xidmətlərinin həcmi 45 milyon 52 min manat olmuşdur ki, bu da 2003-cü ildəki müvafiq göstəricidən 10,3 dəfə çoxdur. Nəqliyyat sisteminin ahəngdar işinin bərpası məqsədilə bu dövr ərzində hava nəqliyyatının işinin gücləndirilməsi, qonşu xarici ölkələrin ərazisindən tranzit istifadə imkanlarının genişlən- dirilməsi, avtomobil yolları şəbəkəsinin və dəmir yolu infrastruk- turunun müasirləşdirilməsi istiqamətində irimiqyaslı layihələrin icrası həyata keçirilmişdir. Ötən dövr ərzində blokada vəziyyəti ilə bağlı çətinlikləri aradan qaldırmaq və nəqliyyat infrastruk- turunu müasirləşdirmək sahəsində əsaslı tədbirlərə uyğun olaraq, Naxçıvan Beynəlxalq Hava Limanının, Sədərək, Culfa və Şahtaxtı sərhəd-keçid komplekslərinin, Culfa və Şahtaxtı Sərhəd Keçid məntəqələrində yeni körpülərin istifadəyə verilməsi, “Bakı-Naxçıvan-Bakı”, “Naxçıvan-Təbriz-Naxçıvan” müntəzəm avtobus və yeni hava nəqliyyatı marşrutlarının açılması nəqliyyat əlaqələrinin genişlənməsində mühüm mərhələ olmuşdur. Muxtar respublikada yol-nəqliyyat kompleksinin yeniləş- məsi və beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması istiqamətində də kompleks tədbirlər həyata keçirilir. Bu sahədə tədbirlərin intensivləşdirilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Pre- zidenti cənab İlham Əliyev tərəfindən Naxçıvan Muxtar Respub- Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 likasının Culfa, Kəngərli və Babək rayonlarının sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə dair əlavə tədbirlər haqqında sərəncamlar imzalamışdır. Sərəncamlara əsasən, Naxçıvan Mux- tar Respublikasının Culfa və Kəngərli rayonlarının sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsini təmin etmək məqsədilə Azərbay- can Respublikasının 2011-ci il dövlət büdcəsində nəzərdə tutul- muş Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ehtiyat fondundan Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinə 5 milyon manat, o cümlədən Culfa rayonunda uzunluğu 57,6 km olan, 25 min nəfər əhalinin yaşadığı 20 kəndi əhatə edən Çeşməbasar- Boyəhməd avtomobil yolunun yenidən qurulması üçün 3 milyon, Kəngərli rayonunda uzunluğu 39,2 km olan, 12 min nəfər əha- linin yaşadığı 5 kəndi əhatə edən Naxçıvan-Sədərək magistralı- Təzəkənd-Çalxanqala-Qıvraq dairəvi avtomobil yolunun yenidən qurulması üçün 2 milyon manat, Naxçıvan Muxtar Respublika- sının Babək rayonunun 18 min nəfər əhalinin yaşadığı 13 yaşayış məntəqəsini birləşdirən Hacıvar-Vayxır-Sirab avtomobil yolunun tikintisi məqsədilə Azərbaycan Respublikasının 2013-cü il dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş Azərbaycan Respublikası Preziden- tinin ehtiyat fondundan Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinə 6,3 milyon manat vəsait ayrılmış və müvafiq işlər vaxtında başa çatdırılmışdır. Son 10 ildə muxtar respublikada 1709 kilometr uzunlu- ğunda yeni avtomobil yolları salınmış və ya əsaslı təmir olunmuş, 61 körpü tikilmişdir. Son illər yol təsərrüfatının yenidən qurulmasında əsas amil olan keyfiyyətli asfalt istehsalı üçün möhkəm zəmin yaradılmış, Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 müasir avadanlıqlarla təmin olunmuş yeni asfalt-beton zavodları, qum-çınqıl karxanaları və bitum anbarları istifadəyə verilmişdir. Naxçıvan şəhərində şəhərdaxili marşrutlarda sərnişinlərə xidmətin səviyyəsi günbəgün yaxşılaşmaqdadır. Belə ki, bu marşrutda işləmək üçün son illər beynəlxalq standartlara uyğun 37 ədəd yeni markalı avtobuslar gətirilmişdir. Hazırda muxtar respublikanın rayon mərkəzlərinə və kəndlərinə 297 ədəd marşrut avtobusları işləyir və əhalinin rahatlığını təmin etmək üçün Naxçıvan, Şərur, Ordubad, Culfa və Şahbuz şəhərlərində yüksək standartlara uyğun avtovağzallar tikilərək sərnişinlərin xidmətinə verilmişdir. Dəmir yolunun inkişafı istiqamətində son dövrlər ərzində Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin diqqət və qayğısı nəticəsində Naxçıvan, Şərur, Şahtaxtı, Culfa sərnişin vağ- zalı binalarında, Naxçıvan, Dərəşam, Nehrəm, Vəlidağ, Qıvraq, Dəstə, Şahtaxtı, Culfa stansiyaları İdarəetmə mərkəzlərində “Naxçıvan Dəmir Yolları” Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyətinin inzibati binasında, əlavə olaraq 20-yə yaxın inzibati və yardımçı binada əsaslı təmir işləri başa çatdırılaraq istifadəyə verilmişdir. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin 2011-ci il 16 mart tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Naxçıvan Muxtar Respublikasında dəmir yolu nəqliyyat sisteminin 2011-2015-ci illər üzrə İnkişaf Proqramı” dəmir yolu nəqliyyatının inkişafına təkan vermişdir. İnkişaf Proqramına uyğun olaraq, mühüm dəmiryol qovşağı olan Culfa stansiyasında Yük və Sərnişin Daşımaları İdarəsinin inzibati binası, Culfa Lokomotiv Deposu, Lokomotiv Briqadalarının İdarəedilməsi Mərkəzi və Radio- Rabitə sexi binası əsaslı təmir edilərək istifadəyə verilmiş, Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 dəmiryol keçidləri yenidən qurulmuş, yeni dəmiryol keçidi salınmışdır. 2013-cü ildə muxtar respublikada nəqliyyat sektorunda yük daşınması 2003-cü illə müqayisədə 2,6 dəfə, sərnişin daşınması isə 2,5 dəfə artmışdır. İnkişafın hərəkətverici qüvvəsi sayılan sahibkarlar sinfinin formalaşdırılması ötən dövr ərzində reallaşdırılan iqtisadi siyasə- tin başlıca istiqamətini təşkil etmişdir. Bu müddət ərzində özəl sektora dövlət dəstəyinin gücləndirilməsi nəticəsində bir sıra nailiyyətlər əldə edilmiş, sahibkarların fəaliyyət istiqamətləri, iq- tisadi və maliyyə resurslarına çıxış imkanları xeyli genişlənmiş- dir. 1 yanvar 2004-cü ildən 1 yanvar 2014-cü il tarixə Naxçıvan Muxtar Respublikası Sahibkarlığa Kömək Fondu tərəfindən 1161 layihənin maliyyələşdirilməsinə 100 milyon 295 min manat həcmində kredit verilmişdir. 2013-cü ildə muxtar respublikanın bank strukturları və kredit təşkilatları tərəfindən sahibkarlara verilmiş kreditlərin həc- mi 2003-cü illə müqayisədə 124,2 dəfə artaraq 49 milyon 766 min manat təşkil etmişdir. 2013-cü ildə muxtar respublikada sahib- karlığın inkişafı istiqamətində Naxçıvan şəhərində biznesforum- ların, işgüzar görüş və konfransların keçirilməsini, həmçinin yerli məhsulların tanıdılmasını və satışının təşkilini təmin etmək məqsədilə Biznes Mərkəzi yaradılmışdır. Sahibkarlıq subyektlərinin qeydiyyatı çərçivəsində 2004-2013-cü illərdə muxtar respublikada 1702 hüquqi və 15364 fiziki şəxs qeydiyyata alınmışdır. Yerli istehsalın inkişafı strategiyasına uyğun olaraq, 2013-cü ilin sonuna muxtar respublikada 346 növdə məhsul istehsal Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 olunmuşdur. Bu məhsulların 115 növü ərzaq, 231 növü qeyri- ərzaq məhsullarıdır. 106 növdə ərzaq, 226 növdə qeyri-ərzaq məhsulları olmaqla, ümumilikdə, 332 növdə məhsula olan tələbatın yerli istehsal hesabına ödənilməsi təmin edilmişdir. Özəl sektorun inkişafı üçün yaradılmış münbit şəraitin nəticəsi olaraq 2013-cü ildə muxtar respublikada Ümumi Daxili Məhsul istehsalında özəl bölmənin payı 87,2 faiz təşkil etmişdir. Hazırkı yüksək iqtisadi aktivliyə paralel olaraq bank sektoru da inkişaf etməkdədir. Pul əməliyyatlarının nağdsız hesablaşmalar vasitəsilə aparılması üçün 2013-cü ildə 152 POS- terminal quraşdırılmış və bu göstərici 1 may 2014-cü il tarixə 564-ə çatdırılmışdır. POS-terminallarından geniş istifadə vəsait- lərin dövriyyəsinin sürətləndirilməsinə, nağd pulların daşınması, saxlanması və təsərrüfat əməliyyatları xərclərinin azaldılmasına, nəticədə isə iqtisadiyyatın inkişafına müsbət təsir edir. 1 yanvar 2014-cü il tarixə muxtar respublikanın bank- larında açılmış bank hesablarının sayı 24716-ya çatmışdır ki, bunun da 21426-sı və ya 86,7 faizi aktiv hesablardır. 2013-cü il ərzində açılmış 8449 bank hesabının 8395-i və ya 99,4 faizi aktiv hesab olmuşdur. İctimai münasibətlərin dərinləşdiyi hazırkı dövrümüzdə muxtar respublikada şəxslərin əmlakı, həyatı, sağlamlığı, mülki məsuliyyəti, o cümlədən sahibkarlıq fəaliyyəti ilə əlaqədar olan əmlak mənafelərinin müdafiəsi sahəsində risklərin ötürülməsinə və ya bölüşdürülməsinə əsaslanan münasibətlər sisteminin effektiv tənzimlənməsi təmin olunmuşdur. 2013-cü ildə muxtar respublikada bütün sığorta növləri üzrə daxilolmalar 5 milyon Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 293 min manat olmuşdur ki, bu da 2003-cü ildəki müvafiq göstəricidən 5 milyon 15 min manat və ya 19 dəfə çoxdur. Məşğulluq sahəsində ötən dövr ərzində muxtar respub- likada kompleks tədbirlər həyata keçirilmiş, yeni müəssisələr yaradılmış, səmərəli məşğulluq üçün mühüm layihələr reallaş- dırılmış, özünüməşğulluğun intensivləşməsi dəstəklənmiş, yük- sək əməkhaqqı tutumlu yeni iş yerlərinin açılması təşviq olun- muşdur ki, bu da son nəticədə əmək bazarında aktivliyi artır- mışdır. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin 2007-ci il 30 may tarixli Sərəncamı ilə təsdiq olunmuş “Naxçıvan Muxtar Respublikasında Məşğulluq Strategiyasının həyata keçirilməsi üzrə Dövlət Proqramı”nın icrası uğurla başa çatdı- rılmış, muxtar respublikada əmək bazarının tənzimlənməsi və əhalinin səmərəli məşğulluğunun təmin edilməsi məqsədilə Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin 2013-cü il 18 dekabr tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “2014-2015-ci illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikasında əhalinin məşğulluğu- nun artırılması üzrə Dövlət Proqramı”nın icrası uğurla davam etdirilməkdədir. Həyata keçirilmiş məqsədyönlü tədbirlərin nəticəsində 1 yanvar 2004-cü ildən 1 yanvar 2014-cü il tarixədək muxtar res- publika üzrə, ümumilikdə, 58350 yeni iş yeri yaradılmışdır ki, bu iş yerlərinin 41891-i və ya 71,8 faizi daimi iş yeridir. Aparılan məqsədyönlü iqtisadi siyasət muxtar respublikada əhali rifahının davamlı yüksəlişinə əsaslı zəmin yaratmışdır. 2013-cü ildə muxtar respublikada bir işçiyə hesablanmış orta aylıq əməkhaqqının məbləği 376,6 manat təşkil etməklə 2003-cü Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 ildəki müvafiq göstəricini 9,8 dəfə üstələmişdir. Əldə olunmuş uğurlu nəticələr, ilk növbədə, əhali gəlirlərinə öz müsbət təsirini göstərmişdir. Muxtar respublikada əhali gəlirləri 2013-cü ildə 1 milyard 737 milyon 58 min manat təşkil etmişdir ki, bu da 2003-cü ildəki müvafiq göstəricidən 10,2 dəfə çoxdur. Bu dövr ərzində hər bir nəfərə düşən gəlirlər 8,8 dəfə artmışdır. İqtisadi yüksəliş dövrünü yaşayan muxtar respublikada həyata keçirilən uğurlu sosial siyasət, bütövlükdə, cəmiyyət üzvlərinin həyat şəraitinin daha da yaxşılaşdırılmasına yönəldil- mişdir. Ötən dövr ərzində muxtar respublikada sosial müdafiəyə ehtiyacı olan əhali qrupuna yönəldilmiş xüsusi dövlət qayğısı prioritet istiqamət kimi saxlanılmış, 2003-2013-cü illər ərzində əlil və şəhid ailələrinə 141 mənzil və fərdi yaşayış evi, 287 nəfər müharibə əlilinə minik avtomobilləri verilmişdir. Ünvanlı dövlət sosial yardımının verilməsinə başlanılmış 2006-cı ildən 2013-cü ilin sonuna olan dövr ərzində muxtar respublikada hər bir nəfərə düşən aylıq gəlirləri ehtiyac meyarından aşağı olan ailələrə 22 milyon 331 min manatdan çox ünvanlı dövlət sosial yardımı ödənilmişdir. Sosial layihələr çərçivəsində təkcə 2013-cü il ərzində yüksək ixtisaslı həkim heyəti tərəfindən, ümumilikdə, 319 cərrahi əməliyyat, o cümlədən 67 xəstədə açıq ürək, 7 xəstədə periferik damar, 77 xəstədə angioqrafiya, 75 xəstədə göz və 64 xəstədə müxtəlif əməliyyatlar aparılmış, 29 xəstənin ürək damarlarına stent qoyulmuşdur. Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 Əhalinin sosial müdafiəsinin daha da möhkəmləndirilməsi məqsədilə ötən dövr ərzində Naxçıvan Əlillərin Bərpa Mərkəzi, Naxçıvan Uşaq Bərpa Mərkəzi, Naxçıvan Regional Peşə-Tədris Mərkəzi, Məhdud Fiziki İmkanlılar üçün Naxçıvan Regional İnformasiya Mərkəzi, Naxçıvan Şəhər Körpələr Evi və Ailələrə Dəstək Mərkəzi, Şahbuz şəhərində Ahıllar Evi istifadəyə verilmişdir. Naxçıvan Əlillərin Bərpa Mərkəzində 2194 nəfər əlilin, Naxçıvan Uşaq Bərpa Mərkəzində 1276 nəfər 18 yaşadək sağ- lamlıq imkanları məhdud uşaqların müalicələri təşkil olunmuş- dur. Bu dövr ərzində 645 nəfərin respublika daxilində müalicə- sinə köməklik göstərilmiş, onurğa sütunundan əziyyət çəkən 149 nəfər Ukrayna Respublikasına müalicəyə göndərilmişdir. Ehtiyacı olan 3356 əlil müxtəlif texniki bərpa vasitələri ilə təchiz edilmiş, protez-ortopedik məmulatlara ehtiyacı olan 2393 nəfərə xidmət göstərilmiş, 1621 nəfər isə müalicə olunmaları üçün respublikanın müxtəlif sanatoriyalarına göndərişlərlə təmin olunmuşdur. Sosial siyasətin başlıca istiqamətlərindən biri kimi pensiya və müavinətlərin ödənilməsi işi də hazırda uğurla davam etdirilir. Muxtar respublikada iqtisadi potensialın hərəkətə gətiril- məsi və xarici ticarət əlaqələrinin genişləndirilməsi, sahibkarlığın inkişafı yolu ilə vergi ödəyicilərinin say tərkibinin davamlı artımı, müasirtipli müəssisələr şəbəkəsinin formalaşdırılması büdcə-maliyyə balansının tarazlığını və daxilolmaların ciddi artımını təmin etməyə imkan yaratmışdır. 2013-cü ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasının icmal büdcəsinin həcmi 709 milyon Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 364 min manat olmuşdur ki, bu da 2003-cü ildəki müvafiq göstəricidən 12,7 dəfə çoxdur. Ötən dövr ərzində muxtar respublikada kütləvi informasiya vasitələrinin inkişafı da diqqət mərkəzində saxlanmış, “Şərq qapısı” qəzeti redaksiyası və Əcəmi Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi üçün müasir avadanlıqlarla təchiz edilmiş yeni redaksiya- nəşriyyat kompleksi istifadəyə verilmişdir. “Kanal-35” televiziyası və “Naxçıvanın səsi” radiosu, Naxçıvan Dövlət Universitetində Universitet televiziyası, “Nuhçıxan” radiosu fəaliyyətə başlamış, Naxçıvan Muxtar Respublikası Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsinin maddi-texniki bazası gücləndirilmiş və efir vaxtı artırılmışdır. Bununla yanaşı, hazırlanan verilişlərin keyfiyyətini artırmaq məqsədilə dövlət teleradiosunda, eləcə də “Kanal-35” televiziya- sında və “Naxçıvanın səsi” radiosunda bədii şuralar fəaliyyətə başlamışdır. Ötən dövr ərzində şəhər və rayon qəzetlərinin də maddi-texniki bazaları yaxşılaşdırılmışdır. Muxtar respublikada turizmin əhəmiyyətini artırmaq, turizm potensialını təbliğ etmək, yerli adət-ənənələri, milli mətbəxi, mədəni və tarixi irsi tanıtmaq, müasir turizm kompleks- ləri yaratmaq və turizmi iqtisadiyyatın gəlirli sahələrindən birinə çevirmək istiqamətində aparılan məqsədyönlü tədbirlər öz müsbət nəticələrini göstərmişdir. 2013-cü ildə muxtar respub- likamıza ölkəmizin digər bölgələrindən və xarici ölkələrdən, ümumilikdə, 370 min 638 nəfər turist gəlmişdir ki, bu da 2003-cü ildəki müvafiq göstəricini 5,4 dəfə üstələmişdir. İnstitusional islahatların mühüm istiqamətlərindən biri idarəetmənin çevikliyini və səmərəliliyini təmin etmək məqsədilə Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 yeni dövlət hakimiyyəti və xidmət orqanlarının təsis edilmə- sindən ibarətdir. Ötən dövr ərzində muxtar respublika rəhbərliyi tərəfindən bu istiqamətdə mühüm tədbirlər reallaşdırılmış, xeyli miqdarda yeni idarəetmə strukturları təsis olunmuş, səlahiyyətləri təkrar- lanan və paralel funksiyalara malik orqanlar birləşdirilmiş, isla- hatlar xeyli intensivləşdirilmişdir. Bütün bunlar isə, öz növbə- sində muxtar respublikada dayanıqlı və professional kadr potensialının formalaşdırılmasına zəmin yaratmışdır. Azərbaycan Respublikasının 2004-cü il 19 mart tarixli Qanunu ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Babək və Şərur rayonlarının inzibati ərazilərində qismən dəyişikliklər edilərək Kəngərli rayonu yaradılmışdır. Rayonun ərazisi 704,89 kvadrat- kilometr, əhalisi 1 may 2014-cü il tarixə 30,7 min nəfərdir. Kəngərli rayonunun mərkəzi Qıvraq qəsəbəsi olmaqla, 10 kəndi əhatə edir. Ötən dövr ərzində Əliabad və Qıvraq kəndlərinə qəsəbə, Şahbuz qəsəbəsinə şəhər statusu verilmiş, 96 inzibati ərazi dai- rəsi, 4 sahə inzibati ərazi dairəsi, 300-dən artıq dövlət hakimiy- yəti və yerli özünüidarəetmə orqanı, dövlət mülkiyyətində olan digər idarə, müəssisə və təşkilatlar yaradılmışdır ki, bu da idarə- etmənin əhatəli və səmərəli təşkili üçün şərait yaratmaqdadır. Əhali. Naxçıvan Muxtar Respublikasında ailə-nikah, doğum, ölüm, təbii artım, insanların sağlamlığının mühafizəsi və möhkəmləndirilməsi, əhalinin məşğulluq və həyat səviy- yəsinin yaxşılaşdırılması, ömrünün uzadılması, miqrasiya və sair bu kimi prosesləri özündə birləşdirən demoqrafiya siyasətində əsas məqsəd demoqrafik hadisələrə təsir göstərən ən mühüm Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 amilləri nəzərə alaraq, cəmiyyətin və onun hər bir üzvünün mənafeyinə uyğun olan, normal əhali artımını təmin edən şəraitin yaradılmasına nail olmaqdan ibarətdir. 2009-cu ildə keçirilmiş əhalinin siyahıyaalınmasına əsasən muxtar respublika əhalisinin 99,6 faizini azərbaycanlılar təşkil etmişdir. Burada həmçinin ruslar, kürdlər və digər xalqların nümayəndələri də yaşayır. Naxçıvan Muxtar Respublikası 171 inzibati ərazi, 4 sahə inzibati ərazi dairəsindən təşkil olunmuşdur Muxtar respublikada 5 şəhər, 8 qəsəbə və 206 kənd mövcuddur. (1 yanvar 2014-cü il tarixə). Naxçıvan Muxtar Respublikasının yarandığı 1924-cü ildən keçən dövr ərzində Azərbaycan Respublikasında olduğu kimi, burada da əhalinin doğum, ölüm və təbii artım göstəricilərində, həmçinin miqrasiyası prosesində müəyyən müsbət dəyişikliklər yaranmış, bu dəyişikliklər əhalinin artımına zəmin yaratmışdır. 1926-cı ildə keçirilmiş əhalinin siyahıyaalınmasına görə muxtar respublikada əhalinin sayı 104,9 min nəfər olmuşdur ki, bunun da 14,7 min nəfərini və ya 14 faizini şəhər əhalisi, 90,2 min nəfərini və ya 86 faizini kənd əhalisi təşkil etmişdir. 1 may 2014-cü il tarixə əhalinin sayı 4,2 dəfə artaraq 436,6 min nəfər olmuşdur ki, onların da 127,5 min nəfəri şəhər əhalisi və 309,1 min nəfəri isə kənd əhalisi olmaqla, kişilərin sayı 217,2 min nəfər, qadınların sayı isə 219,4 min nəfər təşkil etmişdir. Hazırda əhalinin sıxlığı (1 kvadratkilometrə düşən əhalinin sayı) 79 nəfər təşkil edir. Həyata keçirilən iqtisadi islahatların səmərəliliyi, əhalinin yaşayış səviyyəsinin və güzəranının daha da yaxşılaşması, öz növbəsində, demoqrafik vəziyyətin qənaətbəxş mənzərəsini tə- min etmişdir. Muxtar respublikanın Sovetlər Birliyi dönəmindəki Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 demoqrafik göstəriciləri ilə hazırkı demoqrafik vəziyyətin müqa- yisəli təhlili bu sahədə ciddi inkişaf meyillərinin mövcudluğunu sübuta yetirməkdədir. Gün ərzində muxtar respublikada orta hesabla doğulanların sayı 1970-ci ildə 21, 1993-cü ildə 22 nəfər olmuşdursa, 2013-cü ildə bu göstərici 27-yə çatmışdır. Ötən dövr ərzində ölümün göstəricisi xeyli azalmış və əhalinin hər min nəfərinə hesabı ilə 1970-ci ildəki 7,7 nəfərə qarşı hazırda 4,6 nəfərə düşmüşdür. Hər 1000 nəfər doğulana hesabı ilə 1 yaşa qədər ölən uşaqların sayı 1980-ci ildə 32,1 nəfər olmuşdursa, 2013-cü ildə bu göstərici azalaraq 0,4 nəfər təşkil etmişdir. Əgər 1970-ci ildə muxtar respublikada əhalinin hər min nəfərinə hesabı ilə 6,3 nikah bağlanmışdırsa, 2013-cü ildə bu göstərici 8,1 təşkil etmişdir. Təhsil. Naxçıvanda maarif və təhsil hələ orta əsrlərdən inkişaf etmiş, məktəb və mədrəsə təhsili geniş yayılmışdı. Elxanilər dövrünə aid bir fərmandan məlum olur ki, hələ XII əsrin sonlarında Naxçıvanda iki mədrəsə mövcud idi. Orta əsr mənbələrinə görə, XIII əsrin sonlarında Naxçıvanda 4 ali tipli mədrəsə, məscidlərin nəzdində mollaxana adlanan 60-a qədər ibtidai mədrəsə fəaliyyət göstərirdi. Dünyəvi fənlərin də təlim edildiyi Naxçıvan və Ordubad mədrəsələrində Yaxın Şərq ölkələrindən gəlmiş tələbələr də təhsil alırdılar. Naxçıvan şəhərində ilk dünyəvi məktəb Ehsan xan Kəngərlinin XIX əsrin 30-cu illərinin sonlarında açdırdığı rus-tatar (Azərbaycan) qəza məktəbidir. Həmin məktəb 1879-cu ildə üçsinifli şəhər məktəbinə çevrilmişdi. XIX əsrin sonunda Azərbaycanın başqa bölgələrində olduğu kimi, Naxçıvanda da üsuli-cədid məktəbləri yaranmağa başlandı. M.T.Sidqi Ordubadda “Əxtər” (1892), Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 Naxçıvanda “Tərbiyə” (“Məktəbi-tərbiyə” 1894), “Qız məktəbi”ni (1896) təsis etdi. “Мəһəlli məktəblər”, “Məktəbi- xeyriyyə” və “Rüşdiyyə” kimi tədris ocaqları da fəaliyyət göstərirdi. XX əsrin əvvəllərində maarif şəbəkəsi genişləndi, diyarın şəһər və kəndlərində müxtəlif səviyyəli dünyəvi məktəblər açıldı. Naxçıvanda maarifin inkişafında M.T.Sidqi ilə yanaşı, dövrün qabaqcıl ziyalıları, Qori və İrəvan müəllimlər seminariyalarının məzunları C.Məmmədquluzadə, C.P.Sultanov, M.Ə.Süleymanov, Ə.Хəlilov, S.Xəlilov, M.Kəngərli, Ə.Sultanov, M.Qazıyev, M.C.Şürbi və başqalarının mühüm xidmətləri olmuşdur. 1920-ci ilədək Naxçıvanda təqribən 2000 şagirdin təlim-tərbiyəsi ilə məşğul olan 45 məktəb fəaliyyət göstərirdi. 1920-ci illərdə tədris müəssisələrinin geniş şəbəkəsi yaradıldı, savadsızlığın aradan qaldırılması uğrunda hərəkat yeni vüsət aldı. Məktəb şəbəkəsinin genişləndirilməsi nəticəsində pedaqoji kadrlara olan ehtiyacın ödənilməsi məqsədilə 1922-ci ilin noyabrında Naxçıvan şəhərində müəllimlər seminariyası təsis edildi. 1923-1924-cü tədris ilində seminariya Naxçıvan Pedaqoji Texnikumuna çevrildi və 1923-cü ilin dekabr ayında Ordubad şəhərində fəaliyyət göstərməyə başladı. Bununla yanaşı, 1924-cü ilin oktyabrında Naxçıvanda qadın seminariyası yaradılmışdır. Sovetlər dönəmində Naxçıvan MSSR-də savadsızlığın kütləvi şəkildə aradan qaldırılması məqsədilə aparılan təhsil islahatları nəticəsində məktəblər şəbəkəsinin genişləndirilməsi davam etdirilmişdir. 1930-40-cı illərdə Naxçıvan MSSR-də 147 məktəb, 6 orta ixtisas müəssisəsi və 1939-cu ildə yaradılmış müəllimlər institutu fəaliyyət göstərirdi. Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 Naxçıvanda 1945-1946-cı illərdə 176, 1950-1951-ci illərdə 185, 1960-1961-ci illərdə isə 198 məktəb fəaliyyət göstərmişdir. Bu illər ərzində ümumicbari 7 illik, 8 illik və orta təhsil həyata keçirilmişdir. Həmçinin yerlərdə ali təhsilli pedaqoji kadrlara olan tələbatın ödənilməsi məqsədilə 1967-ci ilin iyul ayında Naxçıvan şəhərində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Naxçıvan filialı yaradıldı. Ümummilli liderimizin Azərbaycana rəhbərliyinin birinci dövründə bütün sahələrlə yanaşı, milli təhsilin inkişafında da böyük dönüş yaranmışdır. Xalqımızın böyük oğlu ötən əsrin 70-80-ci illərində ölkənin tərəqqisinin mühüm şərti kimi təhsilin inkişafının əsas götürüldüyünü xatırladaraq demişdir: “Mən Yüklə 49,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|