Azәrbaycanda inflyasiyanın ikirәqmli hәddә çatması makroiqtisadi tarazlıq vә

İndeksin çәki strukturunda yanlışlıq 

 

Postsovet mәkanında 

İQİ-nin hesablanmasında 

fәrqlәndirici xüsusiyyәtlәrdәn biri ondan ibarәtdir ki, 

monitorinq zamanı seçilmiş ev tәsәrrüfatlarının xәrclәrinә dair 

mәlumatlar tәhrif edilmiş 

şәkildәdir. Belә ki, ev 

tәsәrrüfatlarının  әsasәn varlanmış hissәsi  әnәnәvi olaraq 

seçimdәn kәnarda qalır, çünki müәyyәn sәbәblәrә görә  şәxsi 

rifahının ölkә statistikasında yüksәk sәviyyәdә qeydә 

alınmasında heç kim maraqlı deyil. Bu, İQİ-nin “xüsusi çәki” 

strukturunda avtomaşın, soyuducu, televizor, benzin, hәmçinin 

istirahәt,  әylәncә  vә  tәhsil xәrclәrinin xeyli azalmasına gәtirib 

çıxarır. 

Misal üçün, Ukraynada 2000-ci ildә minik avtomobillәrin 

alınmasına çәkilәn xәrclәrin bütöv İQİ-dә xüsusi çәkisi 0.074% 

tәşkil etdiyi halda, tualet kağızı  vә xörәk dәsmalları üzrә 

müvafiq göstәrici 0.077%, benzin üzrә 0.463%, baş soğan 

üzrә 0.509%, rәngli televizorlar üzrә 0.157%, çuğundur üzrә 

isә 0.186% tәşkil etmişdir. 

Postsovet ölkәlәrindә istehlak qiymәtlәri indeksinin 

hesablanmasında әsas çatışmazlıqlardan biri dә ondan ibarәtdir 

ki, Gürcüstan istisna olmaqla, İQİ-nin strukturunda rayonların 

“xüsusi çәkisinin” uçotu әhalinin sayı (müvafiq yaşayış 

mәntәqәsindә yaşayan  әhalinin say nisbәti)  әsasında aparılır. 

Bu üsula alternativlәr aşağıdakılardır: 1) müvafiq regionda 

әhalinin xәrclәri vә  gәlirlәri  әsasında “xüsusi çәkinin” 

---

 

51 

 

qiymәtlәndirilmәsi; 2) әmtәә dövriyyәsi üzrә “xüsusi çәkinin” 

qiymәtlәndirilmәsi. 

Nәhayәt, hәr bir ölkәdә olduğu kimi, göstәricilәrin qey-

diyyatında, sonrakı hesablamalarda vә müqayisәyә  gәlmәdә 

sәhvlәr qaçılmazdır. Bu sәhvlәri törәdәn vә  hәr bir ölkә üçün 

standart olan amillәrlә yanaşı, postsovet ölkәlәri üçün xa-

rakterik olan aşağıdakı ümumi amillәri dә fәrqlәndirmәk olar: 

Postsovet ölkәlәrindә tәhrif olunmanın (qiymәtlәrlә bağlı 

informasiya faktiki satış qiymәtinә cavab vermir) sәbәbi ba-

zarlarda qiymәtin “aşağı yeri” mövcudluğu ilә izah oluna bilәr. 

Postsovet ölkәlәrindә sorğuçulara ödәnilәn  әmәk 

haqqının aşağı olması  nәticә etibarilә müşahidә edilmәli olan 

obyektin qeydiyyata alanın yaşayış yerinә daha yaxında 

yerlәşәn obyektlә mәcburi әvәz edilmәsinә gәtirib çıxarır. 

Әmtәәnin (xüsusilә dә qida mәhsullarının) satışı zamanı 

satıcı tәrәfindәn çox vaxt müfәssәl vә dәqiq mәlumat (әmtәә 

növünün hansı sorta aid olub-olmamağı, saxlanılması, tәrәzidә 

çәkilib qablaşdırılması, ölçüsü, istehsalçı ölkәnin adı  vә s.) 

verilmir ki, bu da sonda bir çox yanlışlıqların  әsas 

sәbәblәrindәn biridir. 

Tәrәzidә  çәkilib qablaşdırılmış  mәhsulların satışı zamanı 

qabın içindәki illә satıcının izahatı arasında tez-tez böyük fәrq 

olur (bir çox hallarda qabın üzәrindә mәlumat tәqdim edilmir). 

Xüsusi misal kimi çörәyi gәtirmәk olar. Tәdqiq olunan ölkәlәrin 

demәk olar ki, hәr birindә son illәr çörәyin qiymәti sabit qaldığı 

tәqdirdә çәkisi tәdricәn azalmaqdadır. Yәni gizli inflyasiya baş 

verir.