Azərbaycanın geologİyası I mühazİrə

Azərbaycan ərazİsİnİn stratİqrafİyası

və tektonİk quruluşu

Azərbaycanın Stratİqrafİyası
Azərbaycanın ərazisində müxtəlif tip süxurlara (çökmə, vulkanogen və meta­mor­­­­fik) rast gəlinir. Ən qədim süxurlar (kvarslı şistlər, qneyslər) K.Qafqazın Əsrik­çay, Qov­lar, Şəmkirçay ərazilərində qeydə alınmışdır. Bu tip süxurlar B.Qafqazda Şiş kəndi ya­xın­­lığında rast gəlir. Bu süxurları Dzirul massivinin süxurları ilə müqayisə et­­­sək, onları Kembri yaşlı hesab etmək olar. K.Qafqazda bu süxurlar çox da dərində yatmır.

Azərbaycanın ərazisinin stratiqrafik kəsilişi aşağıdakı kimidir:

Devon sistemi. Devon sistemi tam kəsilişlə xarakterizə olunur (onun hər üç şö­bəsi iştirak edir) və litoloji tərkibcə əhəngdaşı, argillit, qumdaşı, kvarsitlərin, mer­gelli şistlərin növbələşməsindən ibarətdir. Çökmə mənşəli bu süxurlar maqma­tizm­lə yarıl­mış­dır. Maqmatizm ən çox frans mərtəbəsində müşahidə edilir. Devonun ümumi qa­lın­lığı təxminən 4000 m-dir.

Karbon sistemi. Əhəng daşı, qumdaşı, mergelin növbələşməsindən ibarətdir, qa­lın­lığı 460 m.

Perm sistemi. Əsasən bitumlu və dolomitləşmiş əhəngdaşından ibarətdir, qalın­lığı 350 m- m-ə çatır.

Trias sistemi. Trias çöküntüləri dəniz mənşəlidir. Bu kəsiliş həm Böyük, həm də kiçik Qafqazda qeydə alınır. Lakin kəsilişin sahə üzrə davamı qeydə alınmır. Trias çö­­küntüləri Perm çöküntüləri üzərində qeyri-uyğun yatır. Trias çöküntüləri Nax­çı­vanda, Quba-Xəzəryanı zonalarında müəyyən edilmişdir. Naxçıvanda hər üç şö­bə­yə rast gəlinir. Litoloji tərkibcə əhəngdaşlarından ibarət olub, qalın­lığı 1000 m-ə qədər­dir. Quba-Xəzəryanı zonada, Terek-Xəzər çökəkliyində geniş yayılmışdır. Lakin, çö­kək­­liyin Azər­baycan hissəsində ancaq Ağzıbirqala sahəsində qazılan kəşfiyyat quyu­sun­da mü­əyyən edilmişdir. Kəsiliş metamorfikləşmiş süxurlardan ibarətdir.

Yura sistemi çöküntüləri respublikamızın ərazisində geniş yayılmışdır. K.Qaf­qaz­da hər üç şöbəyə təsadüf edilir.

Alt Yura (Toar). Konqlımeratlardan və gillərdən ibarətdir. Naxçıvanda isə ef­fu­ziv törəmələrdən ibarətdir. Qalınlığı 440 m-dir.

Aalen mərtəbəsi. K.Qafqazda və eləcə də Naxçıvanda qumlu gillərdən ibarət­dir. Qalınlığı 50-60 m-dir. B.Qafqazda, xüsusilə cənubi-şərqdə, alt Yura qumdaşı və gillərdən ibarətdir. Qalınlığı 1550 m-dir.

Orta Yura (Bayos və Bat mərtəbələri). K.Qafqazda vulkanik brekçiyadan, tuf­lu qumdaşından, tuflu konqlomeratlardan, diabazlı porfiritlərdən ibarətdir. Qalın­lığı 5200 m-dir. Orta Yura Naxçıvanda isə əhəngdaşı, qumdaşı, gil və tuflu qumdaşı­la­rın növbələşməsi ilə səciyyələnir. Qalınlığı 110 m-dir.

Üst Yura (Kellovey, Oksford, Kimmeric, Titon) K.Qafqazda çökmə (gilli qum­­­daşı, əhəngdaşı növbələşməsindən, Lüzitan və Titon əhəngdaşı, dolomit və mer­gel­lərdən və oksford vulkanogen süxurlardan ibarətdir. Üst Yuranın qalınlığı K.Qaf­qaz­da 2000 m, Naxçıvanda 140 m-dir. Digər mərtəbələr rast gəlmir. Üst Yura B.Qaf­qazda (Kimme­ric, Titon mərtəbələri) gil, əhəngdaşı, alevrit və qumdaşılardan ibarət­dir, qalınlığı 1450 m- dir.

Təbaşir sistemi. K.Qafqazda alt Təbaşir vulkanogen qatdan və eləcə də əhəng­da­şından, mergeldən, gildən və qumdaşıdan ibarətdir, qalınlığı 1500 m- dir. Nax­çı­van­­­­da alt Təbaşir müəyyən edilmişdir. B.Qafqazda alt Təbaşir əsasən çökmə sü­­xur­lar­­dan ibarətdir. Kəsilişdə vulkanogen kompleksə də rast gəlinir. Alt Təbaşirin ümu­mi qalınlığı 3500 m- ə çatır. Üst Təbaşir (Senoman, Turon, Konyak, Santom) K.Qaf­qazda tuflardan, tuflu konqlo­meratlardan, tuflu brekçiyadan, qumdaşıdan, əhəng­­­­da­şın­­dan təşkil olunmuşdur, qa­lın­­lığı 3100 m- dir. Naxçıvanda konqlome­rat­lar­dan, qum­­­daşıdan, argillitlərdən, əhəng­da­şından ibarətdir, qalınlığı 700 m-dir. Orta Kür çö­kəkliyində üst Təbaşirin kəsilişi K.Qafqazın kəsilişindən heç o qədər də fərq­lənmir. Üst Təbaşir Saatlı quyusunda müəy­yən edilmişdir.