Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRİ h I azərbaycan döVLƏt pedaqoji universiteti

n
i.


70-dən böyük və 99-dan kiçik olan 3 ikirəqəmli ədədi yazın.
Ən böyük cüt ikirəqəmli ədəd yazın.
96-nı 8 dəfə azaldın.
76-nı 6 dəfə artırın.
7 və 8 ədədlərinin hasilini tapın.
40-ı 8 dəfə azaldın.
12-n.i 5 dəfə artırın.


8. Oğulun 23 yaşı, atanın 48 yaşı var. Oğul atadan neçə yaş kiçikdir?


Biz yuxanda şifahi h<
crübə göstərir xi, hesı


Təcrübə
olunur. Bunu nəzərə
nəzərdən keçirək:


hesablamanın ümumi və xüsusi üsullarını göstərdik,
sablamada xüsusi üsullardan daha tez-tez istifadə
xüsusi üsulunu


alaraq, şifahi hesablamanın bir neçə


ı.
9


Toplananlardan birinin yuvarlaqlaşdırılması: 98+76=(10ö + 76) -- 2 = 174


Azadının və ya çıxılamn yuvarlaqiasdınlması;
a) 897 - 350 = (900 - 3) - 350 - (900 - 350) - 3


= 547


b) 683 - 497 = (683 - 500) + 3 = 186








Çıxılanı yuvarlaqlaşdırmaq daha əlverişlidir. Çünki bu halda istənilən
ədəddən yuvarlaq ədədi çıxmaq daha asan olur.

3. 
   9-a və 99-a vurma. Verilmiş ədədi 9-a vurmaq üçıin həmin ədədi 10-a
   vurub, alman hasildən özünü çıxmaq kifayətdir:
   

43 • 9 = 43 • (10 - 1) = 430 - 43 = 387. çünki vurııqlardan birini bir vahid
artırdıqda, hasil o biri vuruq qədər artır. Eyni qayda ilə ədədləri 99-a,
999-a və s. vurmaq olar:
15 • 99 = 15 • (100 - 1) = 24•999 = (1000-1) =
4

4. 
   Ədədlərin 5-ə, 50-yə və s. vurulması. Ədədi 5-ə vurmao üçün həmin
   ədədi 10-a vurub, alman hasili 2-yə bölmək kifayətdir. Vurulan ədəd cüt
   olduqda bu üsul daha əlverişli olur. "Məsələn,
   

94•5 = (94• 10): 2- (94: 2) •10 = 470
Ədədi 50-yə vurmaq üçün, həmin ədədi 100-ə vurub, 2 yə bölmək
kifayətdir.

5. 
   Ədədlərin 25-ə, 75-ə, 125-ə və 35-ə vurulması. Ədədi 25-ə vurmaq
   üçün həmin ədədi 100-ə vurub, alınan hasili 4-ə bölmək kifayətdir. Vurulan
   ədəd 4-ə bölünürsə, bu üsul daha da səmərəli olur:
   

48 • 25 = (48 : 4) • 100 = 1200


Ədədi 75-ə vurmaq üçün həmin ədədi 300-ə vurub, alınan hasili 4-ə
bölmək kifayətdir. 68 • 75 = 68 • 25 • 3 = (68 : 4) • 100 •3 = 5100
Ədədi 35-ə aşağıdakı kimi vurmaq olar:
44•35 = 44 • (25 + 10) = 44 • 25 + 44 • 10 = 1540

6. 
   Ardıcıl vurma və ardıcıl bölmə. Hesablama asan olsun deyə, bir sıra
   hallarda ardıcıl vurma və ardıcıl bölmədən istifadə olunur. Məsələn,
   

7 2 • 12 = (32 • 3) • 4 = 96 • 4 = 384 294 : 6 = (294 : 3): 2 = 49

7. 
   Ədədləri 5-ə və 25-ə bölmə. Verilmiş ədədi 5-ə bölmək üçün həmin
   iədi 10-a bölüb, alman qisməti 2-yə vurmaq lazımdır. Əlbəttə, əgər verilmiş
   iəd 10-a bölünürsə (və ya 100-ə bölünürsə) bu qaydanı tətbiq etmək olmaz.
   
8. 
   Ədədləri 1 1-ə vurma. Ədədi 11-ə vurmaq üçün həmin ədədi 10-a
   urub, alınan hasili vurulan qədər artırmaq lazımdır Məsələn,
   

47•11 = 47 • (10 + 1) = 470 + 47 = 517


Nəzərdən keçirilən şifahi hesablama üsullarının sayını daha da artırmaq
olar. İbtidai siniflərdə sistematik surətdə təkrar nəticəsində şagirdlərin şifahi
hesablama vərdişlərini inkişaf etdirmək olar. Şifahi hesablama üsulları məktə-
oin V-XI siniflərində də tətbiq edilməlidir.

87

•